Każda decyzja dotycząca majątku jest indywidualna, zależna od wielu subiektywnych i obiektywnych zmiennych. Dlatego przed założeniem fundacji rodzinnej warto odpowiedzieć sobie na pytania:

- czy to będzie korzystne dla mojej firmy, choćby w aspekcie podatkowym,

- czy ta forma jest pod tym względem optymalna,

- czy zamierzamy włożyć do fundacji cały majątek?

Należy przemyśleć, co zrobić by fundacja rodzinna funkcjonowała w praktyce, tak jak to sobie zaplanowaliśmy. Radzimy, by przy tworzeniu dokumentacji pracować na symulacjach finansowych, pozwala to zrozumieć jak będą wyglądały nasze rozliczenia w przyszłości. W naszej praktyce prawnej wiele pytań dotyczących fundacji często się powtarza, zebraliśmy je w tym artykule i odpowiadamy na nie.

Od czego zacząć tworzenie fundacji rodzinnej?

Aby założyć fundację rodzinną w  Polsce, niezbędne jest sporządzenie aktu założycielskiego oraz statutu. Akt założycielski jest dokumentem formalnym, który musi być sporządzony przez fundatora (założyciela lub założycieli) w formie aktu notarialnego. Zawiera podstawowe informacje o fundacji, takie jak nazwa, siedziba, jej cele czy wielkość przekazywanego jej majątku. Oświadczenie to składane jest w akcie założycielskim jeszcze za życia fundatora albo zgodnie z art. 11 ustawy z 26 stycznia 2023 r. o fundacji rodzinnej (dalej „u.f.r.”) w testamencie.

Statut fundacji rodzinnej jest kluczowym dokumentem, który reguluje jej działanie, cele oraz zasady zarządzania majątkiem. Statut powinien precyzować skład organów zarządzających fundacją, takich jak rada fundacji, zarząd i rada nadzorcza oraz sposób ich powoływania czy kompetencje. Na pytania z tym związane odpowiemy w dalszej części artykułu.

Czy fundatorem może być osoba prawna lub jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej albo cudzoziemiec?

Fundatorem fundacji rodzinnej może być wyłącznie osoba fizyczna posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych, co wynika z przepisów jak i też z roli, jaką ma odgrywać fundacja rodzinna – ma ona chronić majątek rodzinny i zarządzać nim zgodnie z wolą fundatora, w tym dysponować majątkiem niegdyś do niego należącym. Nie ma natomiast przeszkód aby fundatorem była osoba fizyczna będąca cudzoziemcem. Ustawa nie zawiera wyłączeń w tym zakresie, a ponadto zgodnie z art. 11 ust. 2 ustawy z 4 lutego 2011 r. Prawo prywatne międzynarodowe – jeżeli osoba fizyczna dokonuje czynności prawnej w zakresie prowadzonego przez siebie przedsiębiorstwa, wystarczy, że ma ona zdolność do dokonania tej czynności według prawa państwa, w którym przedsiębiorstwo jest prowadzone. Warto przypomnieć, że z chwilą sporządzenia aktu założycielskiego albo ogłoszenia testamentu powstaje fundacja rodzinna w organizacji, która w momencie wpisu do rejestru fundacji uzyskuje osobowość prawną.

O czym należy pamiętać tworząc statut fundacji rodzinnej?

Statut fundacji rodzinnej jest dokumentem regulującym szczegółowe zasady jej funkcjonowania. Chociaż ustawodawca zezwolił na konstruowanie statutu w sposób bardzo swobodny – co jest uzasadnione z uwagi na charakter fundacji rodzinnej, w tym potencjalny długotrwały czas jej trwania wiążący się z różnymi zmianami społeczno-gospodarczymi na przestrzeni lat – to w art. 26 ust. 2 u.f.r. zostały wymienione elementy obligatoryjne statutu.

Należą do nich m.in. nazwa i siedziba, czas trwania fundacji i jej cel, beneficjent lub sposób jego określenia, zakres przysługujących beneficjentowi uprawnień, zasady prowadzenia listy beneficjentów i zrzeczenia się uprawnień przez beneficjenta, wartość funduszu założycielskiego, zasady powoływania i odwoływania oraz uprawnienia i obowiązki członków organów fundacji rodzinnej, a także zasady reprezentacji fundacji rodzinnej przez zarząd albo przez inne organy fundacji rodzinnej w przypadkach wskazanych w ustawie, podmiot uprawniony do zatwierdzenia czynności zarządu fundacji rodzinnej w organizacji, zasady zmiany statutu czy przeznaczenie mienia fundacji rodzinnej po jej rozwiązaniu.

Czy nazwa fundacji podlega ochronie?

Nazwa fundacji rodzinnej może być obrana dowolnie w granicach prawa i zawierać dodatkowe oznaczenie „Fundacja Rodzinna”. Należy zaznaczyć, iż prowadząc działalność gospodarczą, fundacja, staje się przedsiębiorcą w rozumieniu art. 431 Kodeksu cywilnego (k.c.). Dlatego do nazwy fundacji rodzinnej znajdą zastosowanie przepisy Działu III k.c., w zakresie firmy przedsiębiorcy.

Czy statut powinien zawierać dokładny adres fundacji?

Co do zasady nie ma obowiązku wskazywania dokładnego adresu, gdyż ten element jest również ujawniany podczas rejestracji fundacji.

Czy cele jakie ma realizować fundacja rodzinna mogą być dowolne?

To fundator określa w statucie szczegółowy cel fundacji rodzinnej, ma w tym dużą swobodę, oczywiście w granicach powszechnie obowiązującego prawa. Musi jednak zachować zgodność z art. 2 u.f.r., mówiącym na wstępie, że fundacja rodzinna jest osobą prawną utworzoną w celu gromadzenia mienia, zarządzania nim w interesie beneficjentów oraz spełniania świadczeń na rzecz beneficjentów.

Fundator określa w statucie szczegółowy cel fundacji rodzinnej. Może ona zatem zarówno gromadzić mienie i chronić majątek rodzinny, jak i realizować inne poboczne cele, np. przyznawanie świadczeń beneficjentom, celem zapewnienia im środków na utrzymanie, finansowanie wydatków na edukację, opiekę zdrowotną, pomoc społeczną i cele charytatywne. Przez świadczenie rozumie się składniki majątkowe, w tym środki pieniężne, rzeczy lub prawa, przeniesione na beneficjenta albo oddane beneficjentowi do korzystania przez fundację rodzinną, albo fundację rodzinną w organizacji, zgodnie ze statutem i listą beneficjentów (art. 2 ust. 2 u.f.r.).

Czy rada nadzorcza jest obligatoryjna?

Podobnie jak w przypadku spółki z ograniczoną odpowiedzialnością na gruncie ustawy z 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych (k.s.h.) ustawodawca również w przypadku fundacji rodzinnej wprowadził zasadę, że jeżeli liczba beneficjentów przekracza dwadzieścia pięć osób, ustanowienie rady nadzorczej jest obowiązkowe. Jest to zatem organ fakultatywny jeśli ww. sytuacja nie zachodzi.

Czy obrady organów fundacji mogą odbywać się zdalnie?

Organy fundacji mogą obradować poza siedzibą fundacji rodzinnej. Warto w takim przypadku stworzyć stosowny regulamin takich obrad.

Czy członek zarządu fundacji może być powołany na czas nieokreślony?

Jak najbardziej, statut może przewidywać pełnienie funkcji przez czas nieokreślony przy czym należy to wyraźnie uregulować, gdyż w przypadku braku doprecyzowania tej kwestii, członka zarządu powołuje się na trzyletnią kadencję. W statucie mogą też jednocześnie znaleźć się szczegółowe powody uprawniające do odwołania w takim przypadku członka zarządu. Szczególnie, że zgodnie z art. 61 ust. 7 u.f.r. członek zarządu może być odwołany w każdym czasie.

Czy beneficjentem może być osoba nieznana na dzień podpisania statutu?

Art. 30 ust. 2 u.f.r. wskazuje na dwa typy beneficjentów, tj. beneficjenta będącego osobą fizyczną oraz będącego organizacją pozarządową, o której mowa w art. 3 ust. 2 ustawy z 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie. Statut nie może kreować innych typów beneficjentów. Beneficjentem może być również fundator.

Statut fundacji może posługiwać się kryteriami, które będą warunkować uzyskanie statusu beneficjenta. Może nadawać uprawnienia np. spadkobiercom danego beneficjenta, czy jego przyszłym potomkom. Można również wprowadzić bezpośrednio określone wymagania, które zaktualizują uprawnienie do pobierania określnych świadczeń, np. odpowiedni wiek czy wykształcenie.

Czy beneficjenci powinni być równo traktowani?


O ile na gruncie k.s.h. wspólnicy albo akcjonariusze spółki kapitałowej powinni być traktowani jednakowo w takich samych okolicznościach, to w przypadku ustawy o fundacji rodzinnej pomimo wielu analogii zasada ta nie obowiązuje, co jest oczywiście związane ze specyfiką fundacji. W związku z czym beneficjenci mogą być traktowani w sposób nierówny, a dysproporcje np. co do wysokości świadczeń mogą mieć znaczne rozmiary.

Czy uprawnienia beneficjenta można się zrzec?

Ustawodawca przewiduje taką możliwość w art. 39 ust. 2 u.f.r., tryb zrzeczenia się powinien zostać wskazany w statucie. Zrzeczenie się uprawnień przez beneficjenta wymaga zachowania formy pisemnej z podpisem notarialnie poświadczonym. Zrzeczenie się wszystkich uprawnień przez beneficjenta jest równoznaczne ze zrzeczeniem się statusu beneficjenta.

Czy lista beneficjentów może być tajna?

Beneficjenta umieszcza się na liście beneficjentów prowadzonej przez zarząd. Co do zasady fundator w statucie może wskazać zakres w jakim lista beneficjentów będzie tajna wobec innych beneficjentów. Przy czym pojawia się także w takiej sytuacji wątpliwość co do możliwości egzekwowania w praktyce tego postanowienia. Zgodnie bowiem z art. 2 ust. 2 pkt. 24) ustawy z 1 marca 2018 r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu przez trust – rozumie się m.in. fundację rodzinną w rozumieniu ustawy z 26 stycznia 2023 r. o fundacji rodzinnej. A w przypadku trustu i tym samym fundacji rodzinnej katalog jest szeroki i przez beneficjenta rozumie się założyciela, w tym fundatora, powiernika, członka zarządu, nadzorcę, jeżeli został ustanowiony, członka rady nadzorczej, beneficjenta lub – w przypadku, gdy osoby fizyczne czerpiące korzyści nie zostały jeszcze określone – grupę osób, w których głównym interesie powstała lub działa fundacja, inną osobę sprawującą kontrolę nad fundacją, jak i inną osobę fizyczną o uprawnieniach lub obowiązkach równoważnych do określonych jak wyżej.

Jawność Centralnego Rejestru Beneficjentów Rzeczywistych może zatem uniemożliwić w praktyce docelowe utajnienie. Nad tym zagadnieniem pochylał się Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej uznając, iż dostęp do danych beneficjentów stanowi ingerencję w prawa do poszanowania życia prywatnego i ochrony danych osobowych (wyrok Trybunału z 22 listopada 2022 r.sygn. C-37/20 i C-601/20).

Czy do fundacji może być wnoszone tylko środki pieniężne?

Fundator wnosi do fundacji rodzinnej mienie na pokrycie funduszu założycielskiego o wartości określonej w statucie, nie niższej niż 100 tys. zł. W ustawie nie zostało wskazane jakiego rodzaju mienie może zostać wniesione do fundacji w związku z czym istnieje w tym przypadku duża swoboda w pokryciu funduszu założycielskiego, w tym w postaci nieruchomości, ruchomości, praw majątkowych czy wartości niematerialnych. Takim składnikiem może być też złoto czy srebro.

Przez wartość mienia wniesionego do fundacji rodzinnej albo mienia fundacji rodzinnej, rozumie się wartość rynkową składników wniesionego mienia w innej postaci niż środki pieniężne, ustaloną na dzień wniesienia mienia, zgodnie z zasadami określonymi w ustawie z 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (dalej „ustawa o PDOP”). Możliwe jest widełkowe określenie funduszu założycielskiego.

Czy fundacja rodzinna oferuje korzystne dla firmy rozwiązania podatkowe?

Bezsprzeczną korzyścią dla członków rodzin jest fakt, że beneficjenci fundacji rodzinnej są zaliczani, na podstawie przepisów ustawy z 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn do tzw. grupy zero wobec fundatora (np. małżonkowie, dzieci, rodzice, rodzeństwo). Będą więc korzystać ze zwolnienia PIT w zakresie świadczeń dokonywanych na ich rzecz przez fundację rodzinną – wpłaty te nie będą opodatkowane. Pojawiają się komentarze, że regulacje te mogą być wykorzystywane do agresywnej optymalizacji podatkowej, stąd sprawy w sądach administracyjnych i wnioski o interpretacje podatkową oraz propozycje zmiany w prawie.

Choć przepisy pozwalają na prowadzenie przez fundację rodzinną działalności gospodarczej (zgodnie z art. 5 ust. 1 u.f.r) to jednak przedmiot tej działalności pod kątem ewentualnego zwolnienia z podatku dochodowego jest ograniczony do enumeratywnie wskazanych aktywności w tym m.in. zbywania mienia, najmu, dzierżawy lub udostępniania mienia do korzystania na innej podstawie, przystępowania do spółek handlowych, funduszy inwestycyjnych, spółdzielni oraz podmiotów o podobnym charakterze, mających swoją siedzibę w kraju albo za granicą, a także uczestnictwa w tych spółkach, funduszach, spółdzielniach oraz podmiotach, nabywania i zbywania papierów wartościowych, instrumentów pochodnych i praw o podobnym charakterze, udzielania pożyczek wskazanym w ustawie podmiotom czy obrotu zagranicznymi środkami płatniczymi.

Prowadzenie działalności gospodarczej w zakresie wykraczającym poza wskazany w ustawie wiąże się z ryzykiem zastosowania podwyższonego podatku dochodowego. Powyższe potwierdzają stanowiska sądów administracyjnych. W wyroku z 22 lutego 2024 r. I SA/Po 895/23 Wojewódzki Sąd Administracyjny w Poznaniu (I SA/Po 895/23) wskazał, że obrót walutą wirtualną wykracza poza zakres określony w art. 5 ust. 1 pkt 4 u.f.r. Nie można bowiem w świetle obowiązującego prawa uznać, że są to prawa o podobnym charakterze do papierów wartościowych lub instrumentów pochodnych. Nie mają bowiem cech wspólnych na tyle istotnych, aby można uznać, że są to prawa podobne do papierów wartościowych albo instrumentów pochodnych. Przepis art. 5 u.f.r. stanowi katalog zamknięty, do którego odnosi się art. 6 ust. 7 ustawy o PDOP. Przepis ten stanowi, jaką działalność gospodarczą może wykonywać fundacja rodzinna. Nie wymienia w żadnym punkcie obrotu walutą wirtualną.

Jakie problemy mogą pojawić się w związku z rozliczaniem podatków przez fundacje rodzinne?

Reguły zastosowane przez ustawodawcę są jasne i klarowne, natomiast wprowadzenie przez resort finansów planowanych dodatkowych opodatkowań, m.in. sprzedaży majątku przez fundacje rodzinne i obłożenie beneficjentów daniną solidarnościową, może spowodować wycofanie się wielu osób z tej formy zabezpieczania majątku i stwierdzenie, że z uwagi na zmienność intencji ustawodawcy ta forma zabezpieczenia majątku nie jest pewna i optymalna. W takim przypadku wiele osób będzie szukało atrakcyjniejszych rozwiązań poza granicami naszego kraju. Wielu naszych klientów przez ten właśnie komunikat wstrzymało się z założeniem fundacji rodzinnej czekając na to co tym razem zaproponuje im ustawodawca.

Zdaniem autorów

Katarzyna Kosicka-Polak - radca prawny Kancelaria MKZPartnerzy

Daniel Terbosh - radca prawny Kancelaria MKZPartnerzy

Fundacja rodzinna w Polsce to skuteczne narzędzie zarządzania majątkiem i planowania sukcesji, które zyskuje na popularności wśród rodzin o znaczących zasobach finansowych. Kluczowym elementem jej funkcjonowania jest statut, który precyzyjnie określa cele, zasady zarządzania oraz beneficjentów fundacji. W pewnych przypadkach z uwagi na fakt, iż na dzień dzisiejszy nie ma bogatego orzecznictwa co do omawianej materii z ostrożności warto zastrzec w statucie także stosowną klauzulę salwatoryjną. Pomimo wyzwań, fundacje rodzinne oferują wiele korzyści, w tym ochronę majątku i wsparcie dla członków rodziny, co czyni je atrakcyjnym rozwiązaniem dla długoterminowego planowania finansowego i sukcesji.