. TSUE uznał, że komercjalizacja nadawania obywatelstwa państwa członkowskiego, a co za tym idzie - statusu obywatela UE, jest sprzeczna z zasadą wzajemnego zaufania między państwami członkowskimi. Wyrok może mieć precedensowy charakter dla innych państw Unii oferujących podobne programy "złotych paszportów".
Warunki nabycia maltańskiego obywatelstwa
W listopadzie 2020 r. Malta przyjęła nowe przepisy dotyczące zarządzania programem obywatelstwa dla zagranicznych inwestorów. Umożliwiły one, po spełnieniu określonych wymogów co do okresu zamieszkiwania na terytorium Malty, uzyskanie maltańskiego paszportu (rezydencja podatkowa) w zamian za wniesienie wkładu finansowego na rzecz państwa w wysokości 600 tys. lub 750 tys. euro (10 tys. euro stanowi bezzwrotną zaliczkę, reszta podlega pobraniu po zaakceptowaniu wniosku o przyznanie obywatelstwa). Drugim warunkiem jest zakup i utrzymywanie na Malcie mieszkania lub domu o wartości min. 700 tys. euro lub wynajęcie takiej nieruchomości na okres co najmniej 5 lat z rocznym czynszem min. 16 tys. euro. Ostatnim z warunków finansowych jest przekazanie 10 tys. euro darowizny na określoną organizację pozarządową. Z niższej wpłaty (600 tys. EUR) mogą korzystać inwestorzy, którzy zamieszkują na Malcie przez okres 36 miesięcy, wyższa (750 tys. EUR) obowiązuje zamieszkujących krócej, ale min. 12 miesięcy.
Spór Komisji Europejskiej z Maltą
Program „złotego paszportu”. czyli zmiany rezydencji podatkowej dla zagranicznych inwestorów obowiązywał na Malcie już wcześniej, na podstawie regulacji z 2014 r. W kwietniu 2020 r. Komisja Europejska uznała go za naruszający zasady lojalnej współpracy państwa członkowskiego z Unią Europejską (art. 4 ust. 3 Traktatu o UE) oraz wspólnotowych zasad nabywania unijnego obywatelstwa (art. 20 Traktatu o funkcjonowaniu UE). Wezwała Maltę do usunięcia nieprawidłowości. W grudniu 2020 r. Malta odpowiedziała, że zmieniła reguły nabywania maltańskiego obywatelstwa z 2014 r., choć pozostaną one w mocy w zakresie wniosków, które wpłynęły do 15 sierpnia 2020 r. W 2021 r. KE ponownie wystąpiła o usunięcie naruszeń twierdząc, że nowe zasady w dalszym ciągu stoją w sprzeczności z ww. przepisami unijnych traktatów. Malta stanęła na stanowisku, że działania Komisji ingerują w sferę suwerenności państw członkowskich UE.
Co istotne, rzecznik generalny TSUE Anthony Collins rekomendował oddalenie skargi, argumentując, że prawo UE nie wymaga istnienia 'rzeczywistego związku' między państwem a jego obywatelami. Trybunał jednak nie zgodził się z tą opinią. W marcu 2022 r., w związku z inwazją Rosji na Ukrainę, Malta zawiesiła program dla obywateli Rosji i Białorusi.
Zakaz handlu paszportem
Trybunał Sprawiedliwości UE w składzie wielkiej izby orzekł, że państwa członkowskie mogą decydować o sposobie przyznawania lub odbierania obywatelstwa, ale maltański system narusza zasadę wzajemnego zaufania między państwami członkowskimi UE. TUSE uznał, że wdrażając sporny program, który „jest porównywalny z komercjalizacją nadawania obywatelstwa państwa członkowskiego i co za tym idzie – nadawania statusu obywatela Unii, Republika Malty uchybiła zobowiązaniom ciążącym na niej na mocy art. 20 TFUE i art. 4 ust. 3 TUE” (sprawa C-181/23, KE przeciw Malcie).
Obecne prawodawstwo UE wciąż nie reguluje warunków przyznawania zezwoleń na pobyt, które kilka państw członkowskich oferuje w zamian za inwestycje (tzw. obywatelstwo ekonomiczne). Choć TSUE przyznał, że określanie przesłanek nadania obywatelstwa leży w kompetencjach poszczególnych krajów UE, to jednak kompetencje te muszą być wykonywane w zgodzie z unijnym prawem. Trybunał przypomniał, że obywatelstwo państwa członkowskiego pozwala na swobodne przemieszczanie się po całej UE. Dlatego jedno państwo nie może nadawać swojego, a w rzeczywistości europejskiego obywatelstwa, w zamian za płatności i inwestycje, bo takie działanie czyni z procedury nabywania obywatelstwa zwykłą transakcję handlową, zapominając o tak istotnych kwestiach, jak więzi solidarności i lojalności między państwami członkowskimi a jej obywatelami.
Podsumowanie
Malta nie jest jedynym państwem UE oferującym programy obywatelstwa lub zezwoleń pobytowych dla inwestorów. Komisja Europejska wielokrotnie wyrażała obawy dotyczące takich programów, traktując postępowanie w sprawie Malty jako precedensowe i mające wpływ na całą Unię. Wyrok może mieć szerokie konsekwencje dla innych państw członkowskich UE, które oferują podobne programy. Trybunał po raz pierwszy tak jasno stwierdził, że obywatelstwo UE nie może być przedmiotem transakcji handlowych, nawet jeśli program spełnia formalne wymagania prawne.
