Tak orzekł Sąd Najwyższy w wyroku z 25 sierpnia 2015 r. (II PK 211/14).
W tej sprawie trzej pracownicy byli zatrudnieni na stanowiskach operatorów łuparek i zajmowali się wytwarzaniem kostki granitowej. Wyprodukowaną kostkę zsypywali zbiorczo w jedno miejsce. W październiku 2012 r. pracodawca rozwiązał z nimi umowy o pracę. Jako przyczynę wypowiedzenia podał „częste zastrzeżenia co do jakości produkowanych wyrobów granitowych, co narażało pracodawcę na straty finansowe i utratę kluczowych klientów".
Od stycznia do lutego 2013 r. pracodawca dokonał redukcji zatrudnienia ze 185 do 138 osób, przyjmując w lutym 2013 r. program dobrowolnych odejść.
Pracownicy zwolnieni z powodu złej jakości kostki granitowej odwołali się od wypowiedzeń umów o pracę. Na ich rzecz zostały zasądzone odszkodowania za niezgodne z prawem rozwiązanie umów o pracę. Sąd stwierdził, że przyczyna wypowiedzenia była nieprecyzyjna i niekonkretna, a pracodawca, wypowiadając umowy o pracę, nie zindywidualizował odpowiedzialności pracowników, lecz zastosował odpowiedzialność zbiorową.
Po rozstrzygnięciu sprawy o odszkodowanie za nieuzasadnione rozwiązanie umów o pracę powodowie wystąpili z roszczeniem o zasądzenie na ich rzecz odprawy pieniężnej. W pierwszej instancji sąd rejonowy zasądził odprawę pieniężną tylko na rzecz tego z nich, co do którego pracy nie było zarzutów. W odniesieniu do dwóch pozostałych sąd uznał, że wypowiedzenia mogły i były uzasadnione, chociaż pracodawca zastosował odpowiedzialność zbiorową i poza udowodnieniem złej jakości produkowanej kostki nie wykazał, który z powodów nieprawidłowo wykonywał swoje obowiązki w zakresie jej produkcji. Zdaniem sądu rejonowego w przedmiotowej sprawie nie można było uznać, że do rozwiązania umowy o pracę doszło wyłącznie z przyczyn niedotyczących pracowników.
Sąd drugiej instancji podzielił stanowisko sądu rejonowego i oddalił apelację powodów. Stanął na stanowisku, że skoro w sprawie o odszkodowanie ustalono, że do wypowiedzenia umów o pracę nie doszło wyłącznie z przyczyn leżących po stronie pracowników, to nie spełnili oni przesłanki do odprawy. Ponadto sąd okręgowy wskazał, że jest związany prawomocnym wyrokiem zapadłym w sprawie o odszkodowanie, co czyni zarzuty powodów dotyczące przyczyn wypowiedzenia umów o pracę za bezzasadne.
Od wyroku sądu okręgowego jeden z powodów wniósł skargę kasacyjną. Sąd Najwyższy częściowo uznał za zasadne podniesione w niej zarzuty i częściowo uchylił wyrok, przekazując sprawę do ponownego rozpoznania.
Komentarz eksperta
Alicja Dobrenko, radca prawny w Kancelarii Prawa Pracy Wojewódka i Wspólnicy sp.k.
W komentowanym stanie faktycznym Sąd Najwyższy odniósł się do prawidłowości stanowiska sądu w zakresie możliwości badania i ustalania rzeczywistych przyczyn wypowiedzenia umowy o pracę w sytuacji, gdy wcześniej zapadł wyrok zasądzający odszkodowanie za nieuzasadnione wypowiedzenie umowy o pracę i brakuje w nim jednoznacznego ustalenia, czy przyczyny wskazane jako uzasadniające to wypowiedzenie dotyczyły wyłącznie pracodawcy. Rozstrzygnięcie SN zapadło więc na gruncie art. 10 ust. 1 ustawy z 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników. Przepis ten stosuje się w razie konieczności rozwiązania przez pracodawcę zatrudniającego co najmniej 20 pracowników stosunków pracy z przyczyn niedotyczących zatrudnionych, jeżeli:
- przyczyny te stanowią wyłączny powód uzasadniający wypowiedzenie stosunku pracy lub jego rozwiązanie na mocy porozumienia stron, a
- zwolnienie w okresie nieprzekraczającym 30 dni obejmuje mniejszą liczbę pracowników niż określona w art. 1 przywołanej ustawy.
Przesłanką zasądzenia odprawy pieniężnej jest więc rozwiązanie stosunku pracy spowodowane wyłącznie przyczynami obciążającymi pracodawcę. Jeżeli takie przyczyny nie zachodzą, to zwolniony nie zachowuje prawa do odprawy, mimo zasądzenia na jego rzecz odszkodowania z tytułu nieuzasadnionego rozwiązania umowy o pracę.
Zdaniem SN, chociaż w postępowaniu sądowym o odszkodowanie za nieuzasadnione rozwiązanie umowy o pracę sąd uznał, że pracodawca zastosował w rozpoznawanej sprawie odpowiedzialność zbiorową i rozwiązał z podwładnymi umowy o pracę, chociaż nie ustalono, który z nich źle pracował, to jednak rozstrzygnięcie to nie przesądzało, że przyczyna wypowiedzenia nie była zasadna. Z tego też względu sąd powinien dla rozstrzygnięcia sprawy o odprawę pieniężną samodzielnie ustalić przyczyny wypowiedzenia umowy o pracę i dokonać ich oceny w aspekcie przesłanek prawa do odprawy pieniężnej.
Zdaniem SN zabrakło ustalenia, jaka była rzeczywiście przyczyna wypowiedzenia umowy o pracę – czy obciążała ona pracownika czy pracodawcę. Sądy zaniechały ustaleń w tym zakresie, a w rezultacie nieprawidłowo oceniły, czy w sprawie zostały spełnione przesłanki uzasadniające prawo do odprawy pieniężnej. Nieprawidłowe było więc przyjęcie za wiążący dla sprawy o odprawę pieniężną stanu faktycznego ustalonego przez sąd rozpoznający sprawę o odszkodowanie. To postępowanie byłoby uzasadnione jedynie wtedy, gdyby wówczas ustalono, jakie były rzeczywiste przyczyny wypowiedzenia umowy o pracę i czy leżą one po stronie pracownika czy wyłącznie pracodawcy. Nie ustalono ich jednak w sprawie o odprawę pieniężną.
