Praca ponadnormatywna, podobnie jak ta świadczona porą nocną, stanowi dla podwładnych dodatkowe obciążenie. Z tego powodu przepisy prawa pracy nakazują rozliczanie jej na uprzywilejowanych zasadach.
Rekompensata finansowa z tego tytułu powinna następować co miesiąc. Inaczej jest jednak przy przekroczeniach średniotygodniowych, gdy zakład stosuje dłuższe niż miesięczne okresy rozliczeniowe.
Rekompensata nadliczbówek
Godziny nadliczbowe uprawniają do odpowiedniej rekompensaty w postaci normalnego wynagrodzenia, a także:
- czasu wolnego (udzielanego na wniosek pracownika lub z inicjatywy pracodawcy) albo
- stosownych dodatków.
Pracę ponadnormatywną niezrekompensowaną czasem wolnym należy nagradzać normalnym wynagrodzeniem oraz:
1) dodatkami w wysokości 100 proc. – w przypadku:
- nadgodzin wypadających w nocy, w niedziele i święta niebędące dla pracownika dniami pracy, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy albo w dniu wolnym od pracy udzielonym zatrudnionemu w zamian za pracę w niedzielę lub w święto, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy,
- nadliczbówek wynikających z przekroczenia przeciętnej tygodniowej normy czasu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym, z wyjątkiem sytuacji, gdy przekroczenie tej normy nastąpiło w wyniku pracy ponad normę dobową zrekompensowaną dodatkiem lub czasem wolnym,
2) dodatkami 50-proc. – za nadgodziny wypracowane w innych okolicznościach niż wymienione powyżej.
Dodatki za godziny nadliczbowe nalicza się wyłącznie od stałej pensji. Inaczej jest z wynagrodzeniem za ponadnormatywne obowiązki. To, jakie składniki należy uwzględniać przy kalkulowaniu normalnego wynagrodzenia i dodatków za każdą godzinę nadliczbową, prezentuje tabela.
Normalna pensja a dodatek
Jeżeli w wynagrodzeniu pracownika nie została wyodrębniona pensja zasadnicza, wówczas za bazę obliczeniową należności za nadgodziny trzeba przyjąć 60 proc. wynagrodzenia obliczonego zgodnie z zasadami obowiązującymi przy kalkulowaniu płacy za urlop wypoczynkowy.
Uwaga!
Pracownikom wynagradzanym według systemu akordowego lub prowizyjnego w ogóle nie wyodrębnia się normalnego wynagrodzenia za godziny nadliczbowe. Uzyskują oni to wynagrodzenie – stosownie do osiągniętych wyników – razem z płacą za pracę wykonaną w nominalnym czasie wynikającym z obowiązującego rozkładu.
Dwie metody obliczeń
Metodologia wyliczania wysokości dodatków za nadgodziny zależy od rodzaju wypłacanych składników płacowych.
Zgodnie ze stanowiskiem resortu pracy (pismo Departamentu Prawa Pracy MPiPS z 20 sierpnia 2008 r., DPR-III-079-475/ZN/08) oraz Państwowej Inspekcji Pracy (pismo Departamentu Prawnego GIP z 26 sierpnia 2008 r., GPP-306-4560-646/08/PE), aby obliczyć wysokość dodatku za jedną nadgodzinę wynikającą z przekroczenia przeciętnej normy tygodniowej, trzeba podzielić miesięczną stawkę wynagrodzenia przez liczbę godzin do przepracowania w ostatnim miesiącu danego okresu rozliczeniowego.
Stosowanie rekomendowanego przez te instytucje rozwiązania może niekiedy okazać się dla zatrudnionego mniej korzystne, niż wyliczanie kwoty dodatku w oparciu o wymiar czasu pracy z tego miesiąca, w którym doszło do przekroczenia średniotygodniowego.
Z takimi przypadkami spotkamy się wtedy, gdy w ostatnim miesiącu okresu rozliczeniowego liczba godzin nominalnie do przepracowania jest większa niż w miesiącach, w których przekroczono przeciętne normy tygodniowe. Ponieważ kalkulowanie dodatku za średniotygodniówki odrębnie dla każdego miesiąca określonego przedziału czasowego odpowiada obowiązującym przepisom, a ponadto w jego wyniku podwładny nierzadko może otrzymać więcej pieniędzy, taką praktykę należy uznać za jak najbardziej prawidłową.
Wybór sposobu ustalania kwoty dodatku średniotygodniowego pozostaje w gestii zatrudniającego.
Cykliczna wypłata
Termin wypłaty dodatków za pracę ponadnormatywną zależy od momentu stwierdzenia wystąpienia godzin nadliczbowych. Przy dobowych jest to zasadniczo już koniec danego roboczego dnia. Dlatego należne dodatki, tak samo jak normalne wynagrodzenie, pracownik powinien otrzymywać wraz z pensją za miesiąc, w którym świadczona była praca ponadnormatywna.
Inaczej jest z dodatkami przysługującymi za nadgodziny powstałe wskutek przekroczeń średniotygodniowych. Można je bowiem stwierdzić dopiero przy finalnym zamykaniu okresu rozliczeniowego, mimo że praca, która je spowodowała, mogła mieć miejsce we wcześniejszych miesiącach tego okresu. Dlatego dodatki za nadliczbówki przekraczające normy tygodniowe powinny być wypłacane wraz z wynagrodzeniem za ostatni miesiąc okresu rozliczeniowego.
Zmiana między 21 a 7
Podobnie jak dodatki za nadliczbówki dobowe również dodatki za realizowanie zadań służbowych w nocy należy rozliczać na bieżąco (czyli w poszczególnych miesiącach). Przypomnijmy, że za każdą godzinę przepracowaną w porze nocnej, obejmującej zwykle osiem godzin między 21 a 7, zatrudnionemu przysługuje dodatkowe wynagrodzenie wynoszące 20 proc. stawki godzinowej wynikającej z minimalnego wynagrodzenia.
Aby obliczyć ten dodatek, należy obowiązujące w danym roku minimalne wynagrodzenie podzielić przez liczbę godzin nominalnie do wypracowania w danym miesiącu.
Kwota dodatku za godzinę pracy nocnej w poszczególnych miesiącach 2012 r. (przy założeniu, że dniem wolnym od pracy z tytułu rozkładu czasu pracy w przeciętnie 5-dniowym tygodniu pracy jest sobota) wynosi.
Przykład
W firmie, w której obowiązują trzymiesięczne okresy rozliczeniowe pokrywające się z kwartałami, w podstawowym systemie czasu pracy zatrudnieni są pan Piotr i pan Robert. Pierwszy wynagradzany jest 20-proc. prowizją od sprzedaży, natomiast drugi otrzymuje co miesiąc pensję zasadniczą w wysokości 2000 zł brutto i stałe premie regulaminowe w kwocie 500 zł.
W czerwcu 2012 r. obaj panowie przez 24 godziny świadczyli pracę w porze nocnej, a w maju 2012 r. przepracowali po dwie wolne soboty (po cztery godziny w każdą z nich). Ponieważ pracodawca nie udzielił im w zamian dni wolnych, doszło do przekroczenia średniotygodniowego.
Z tego tytułu na koniec czerwca br. otrzymali 100-proc. dodatki. Uwzględniając to, że prowizja pana Piotra za trzy miesiące poprzedzające miesiąc wystąpienia pracy nadliczbowej (czyli za okres od lutego do kwietnia, w którym pan Piotr pracował łącznie przez 432 godziny) wyniosła 15080 zł, dodatki za nadgodziny powinny zostać skalkulowane następująco:
Dla pana Piotra:
- podstawa obliczenia dodatku: 15 080 zł x 60 proc. = 9048 zł,
- stawka dodatku za godzinę: 9048 zł : 432 godz. = 20,94 zł; 20,94 zł x 100 proc. = 20,94 zł,
- kwota dodatku: 20,94 zł x (2 soboty x 4 godz.) = 167,52 zł.
Dla pana Roberta:
- stawka dodatku za godzinę: 2000 zł : 160 godz. nominalnie do przepracowania w czerwcu, czyli w ostatnim miesiącu okresu rozliczeniowego = 12,50 zł;
- kwota dodatku: 12,50 zł x (2 soboty x 4 godz.) = 100 zł.
Za pracę nocną w czerwcu obaj panowie powinni otrzymać dodatek w wysokości 45,12 zł (24 godz. x 1,88 zł kwoty dodatku za godzinę pracy nocnej w czerwcu).