Tak orzekł Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 4 kwietnia 2017 r. (II FSK 487/15).

Generalny Dyrektor Dróg Krajowych i Autostrad (dalej: dyrektor) zamierza przeprowadzić przetarg, którego przedmiotem będzie dzierżawa nieruchomości zlokalizowanych w ciągu drogi ekspresowej. Wygrywający podmiot zobowiązany będzie m.in. do wybudowania budynków, które będą własnością Skarbu Państwa. W związku z tym zadano pytanie, kto będzie podatnikiem podatku od nieruchomości w odniesieniu do nieruchomości, która zostanie oddana w dzierżawę przez dyrektora działającego w imieniu Skarbu Państwa. We wniosku pominięto jednak okoliczność, że grunty zostały uprzednio przekazane przez Skarb Państwa w trwały zarząd Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad (dalej: GDDKiA). Zdaniem dyrektora, podatnikiem podatku od nieruchomości – w świetle art. 3 ust. 1 pkt 4 ustawy o podatkach i opłatach lokalnych – będzie dzierżawca nieruchomości.

Organ interpretacyjny uznał stanowisko dyrektora za nieprawidłowe. Stwierdził, że podatnikiem podatku od nieruchomości będzie GDDKiA jako posiadacz nieruchomości na podstawie tytułu prawnego otrzymanego od Skarbu Państwa, w postaci przyznanego GDDKiA prawa trwałego zarządu.

Sąd I instancji uchylił interpretację. W ocenie sądu, w stanie faktycznym przedstawionym we wniosku o wydanie interpretacji, dyrektor – realizując uprawnienie do udostępniania gruntów, budowli i budynków zlokalizowanych w pasie drogi krajowej podmiotom trzecim – działa w imieniu i na rzecz Skarbu Państwa jako jego ustawowy reprezentant. Oddanie w dzierżawę nieruchomości przez dyrektora, w imieniu Skarbu Państwa, prowadzi do przeniesienia obowiązku podatkowego na dzierżawcę.

NSA oddalił skargę kasacyjną organu interpretacyjnego stwierdzając, że dyrektor – zawierając umowę dzierżawy – działał w imieniu Skarbu Państwa, w związku z czym umowa podpisana przez dzierżawcę może być uznana za umowę zawartą bezpośrednio z właścicielem w rozumieniu art. 3 ust. 1 pkt 4 lit. a ustawy o podatkach i opłatach lokalnych.

Finalnie NSA w komentowanym orzeczeniu wskazał, że w postępowaniu w przedmiocie wydania interpretacji indywidualnej uwzględnia się wyłącznie stan faktyczny przedstawiony przez wnioskodawcę, a organ wydający interpretację, wypowiadając się co do wykładni i zastosowania przepisów prawa materialnego, jest tym stanem faktycznym bezwzględnie związany. W związku z tym, w ocenie NSA, sam sposób sformułowania zarzutu przez organ interpretacyjny, poprzez kwestionowanie w nim stanu faktycznego przedstawionego we wniosku, uzasadnia oddalenie skargi. Skład orzekający postanowił jednak odnieść się merytorycznie do spornej kwestii, uznając że zarzut odnosił się do błędnej wykładni przepisu prawa materialnego dokonanego przez WSA w Poznaniu.

Wojciech Kańtor, współpracownik zespołu zarządzania wiedzą podatkową firmy Deloitte

Komentarz eksperta

Sławomir Michalski, doradca podatkowy, konsultant w dziale Doradztwa Podatkowego Deloitte

Komentowany wyrok NSA stanowi odstępstwo od ugruntowanej dotychczas linii orzeczniczej sądów administracyjnych (zob. przykładowo NSA w wyroku z 15 października 2013 r., II FSK 2795/11).

Kwestia podmiotowości podatkowej w podatku od nieruchomości rozstrzygana była kilkukrotnie przez Trybunał Konstytucyjny, który wielokrotnie podkreślał, że organom podatkowym nie przysługuje prawo dobrowolnego wyboru podatnika podatku od nieruchomości, a wykładnia przepisów prawa podatkowego dotyczącego zakresu podmiotowego wymaga interpretacji ścisłej (zob. uchwałę TK z 6 września 1995 r., W 20/94).

Zgodnie z art. 3 ust. 1 pkt 4 lit. a ustawy o podatkach i opłatach lokalnych wyjątek dotyczący przeniesienia obowiązku w podatku od nieruchomości na posiadacza zależnego ma miejsce wyłącznie w przypadku posiadania wynikającego z umowy zawartej z właścicielem – Skarbem Państwa lub jednostką samorządu terytorialnego. Nie znajduje natomiast zastosowania względem posiadacza zależnego, który swoje posiadanie wywodzi z umowy zawartej z trwałym zarządcą – w tym przypadku GDDKiA, posiadającą status jednostki budżetowej.

Zgodnie ze stanowiskiem wyrażanym w orzecznictwie sądowo-administracyjnym, brak posiadania przez jednostkę budżetową przymiotu samodzielnego uczestnika obrotu cywilnoprawnego nie oznacza jednocześnie, że w świetle ustaw podatkowych nie może ona posiadać statusu samodzielnego podatnika (zob. wyrok NSA z 29 września 2011 r., II FSK 1716/10).

Podzielając pogląd przedstawiony w orzecznictwie sądów administracyjnych, uwzględnienia wymaga literalne brzmienie art. 3 ust. 1 pkt 4 lit. a ustawy o podatkach i opłatach lokalnych, zgodnie z którym podatnikiem podatku od nieruchomości jest podmiot, który objął w posiadanie (trwały zarząd) nieruchomość bezpośrednio od właściciela (GDDKiA). Wyjątek od zasady bezpośredniości wyrażony expressis verbis dotyczy wyłącznie Agencji Nieruchomości Rolnej (zob. tezę wyroku NSA z 5 września 2006 r., II FSK 1090/05).

Trzeba również podkreślić, że jednostka budżetowa nie traci statusu posiadacza nieruchomości w sytuacji, gdy wydzierżawiła tę nieruchomość podmiotowi trzeciemu. Posiadanie jest bowiem instytucją prawa rzeczowego oznaczającą stan faktyczny polegający na władaniu rzeczą, rozumianym jako możliwość władania rzeczą. Efektywne w sensie gospodarczym korzystanie z rzeczy nie stanowi niezbędnej przesłanki posiadania, gdyż dla istnienia posiadania nie jest konieczne rzeczywiste korzystanie z rzeczy. Wystarczająca jest sama możliwość takiego korzystania (por. wyrok SN z 3 czerwca 1966 r., III CR 108/66).

Reasumując, komentowany wyrok NSA jest odstępstwem od dotychczasowej linii orzeczniczej, zgodnie z którą podatnikiem podatku od nieruchomości z tytułu nieruchomości oddanych przez Skarb Państwa w trwały zarząd, a następnie wydzierżawionych podmiotom trzecim – jak ma to miejsce w przypadku Miejsc Obsługi Podróżnych – pozostaje GDDKiA (zob. prawomocny wyrok WSA z Łodzi z 8 lipca 2016 r., I SA/Łd 247/16). Tym samym wydaje się, że kwestia ustalenia podatnika podatku od nieruchomości z tytułu gruntów będących własnością Skarbu Państwa, oddanych w dzierżawę przez trwałego zarządcę, ze względu na rozbieżność orzecznictwa, spełnia przesłankę zagadnienia prawnego budzące poważne wątpliwości. Gdy się jednak uwzględni komentowane orzeczenie, kierunek ewentualnego rozstrzygnięcia zagadnienia przez NSA w drodze uchwały jest trudny do przewidzenia.