Kwestie związane z karą porządkową zostały uregulowana w art. 262 - 263 ordynacji podatkowej (dalej: o.p.). Kara porządkowa jest nakładana przez organ podatkowy w formie postanowienia, w którym powinien on wskazać powody nałożenia takiej kary i oraz jej wysokość. Na jej zapłatę podatnik ma siedem dni od dnia doręczenia postanowienia.

Nałożenie kary porządkowej przez organy podatkowe ma na celu zapewnienie sprawnego przebiegu postępowania i wydania rozstrzygnięcia w przewidzianym ustawowo terminie (wyrok WSA we Wrocławiu z 17 września 2012 r., I SA/Wr 781/12).

Należy przy tym rozróżnić dwie sytuacje:

- kiedy podatnik w sposób celowy nie wywiązuje się z nałożonych na niego obowiązków (np. poprzez niestawienie się w wyznaczonym terminie) oraz

- kiedy przeprowadzenie takiej czynności jest niemożliwe ze względów niezależnych od podatnika.

Także pełnomocnik, świadek i biegły

Zgodnie z art. 262 § 1 o.p. karą porządkową mogą zostać ukarani: strona, pełnomocnik strony, świadek, biegły, a także osoba, która wyraziła zgodę na powołanie jej na biegłego, którzy mimo prawidłowego wezwania: 1) nie stawili się osobiście bez uzasadnionej przyczyny, mimo że byli do tego zobowiązani, lub

2) bezzasadnie odmówili lub w terminie wyznaczonym w wezwaniu nie złożyli wyjaśnień lub zeznań, nie wydali opinii, nie okazali przedmiotu oględzin, nie przedłożyli tłumaczenia dokumentacji obcojęzycznej lub nie wzięli udziału w innej czynności, lub

3) bezzasadnie odmówili okazania lub nie przedstawili w wyznaczonym terminie dokumentów, których obowiązek posiadania wynika z przepisów prawa, ksiąg podatkowych, dowodów księgowych będących podstawą zapisów w tych księgach, lub

4) bez zezwolenia organu opuścili miejsce przeprowadzenia czynności przed jej zakończeniem.

Ponadto przepis ten dotyczy również:

1) osób trzecich, które bezzasadnie odmawiają okazania przedmiotu oględzin;

2) uczestników rozprawy, którzy poprzez swoje niewłaściwe zachowanie utrudniają jej przeprowadzenie,

3) osób, którym podatnik zlecił prowadzenie lub przechowanie ksiąg podatkowych lub dokumentów będących podstawą zapisów w tych księgach (biura rachunkowe), jeżeli osoby te bezzasadnie odmówią okazania lub nie przedstawią w wyznaczonym terminie ksiąg rachunkowych lub dokumentów będących podstawą zapisów w tych księgach.

Kary porządkowej nie stosuje się przy tym, jeżeli wykonanie czynności jest uzależnione od wyrażenia zgody przez stronę lub innego uczestnika postępowania, a zgoda taka nie została wyrażona.

Jeżeli stroną jest osoba prawna lub jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej, to organ podatkowy może ukarać karą porządkową osobę, która według przepisów dotyczących ustroju danej osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej jest jej ustawowym reprezentantem, członkiem organu uprawnionego do jej reprezentowania lub jest upoważniona do prowadzenia jej spraw.

Musi być wyjaśnienie

Organ nakładający karę porządkową ma obowiązek wyjaśnić ukaranemu co było przyczyną wymierzenia kary w danej wysokości. Strona powinna bowiem wiedzieć, że nałożona kara porządkowa jest adekwatna do przewinienia (wyrok WSA w Poznaniu z 28 maja 2014 r., I SA/Po 1219/13).

Przed nałożeniem kary np. za odmowę udziału w czynności dowodowej, organ podatkowy musi ustalić, czy w konkretnym stanie faktycznym strona zobowiązana do czynności podjęła starania, aby wskazać przyczyny niewykonania wezwania. Musi także wyjaśnić czy wskazane przez stronę przyczyny były obiektywnie uzasadnione (wyrok WSA w Białymstoku z 6 maja 2014 r., II SA/Bk 83/14).

Z odmową wykonania obowiązku mamy do czynienia zarówno w przypadku złożenia wprost odpowiedniego oświadczenia strony, jak i zaniechania. Organ podatkowy nie ma jednak obowiązku nałożenia kary porządkowej. Jest to uprawnienie o charakterze uznaniowym, zarówno co do samego jej nałożenia, jak i jej wysokości (wyrok WSA w Gorzowie Wielkopolskim z 7 maja 2014 r., I SA/Go 177/14).

Przykład

Naczelnik urzędu skarbowego nałożył na przedsiębiorcę Andrzeja Nowaka karę porządkową w wysokości 700 zł. W postanowieniu naczelnik wskazał, że podstawą nałożenia kary było niezastosowanie się przez podatnika do wezwań o przedłożenie dokumentacji dotyczącej CIT za żądany okres. Ponieważ pan Andrzej nie zastosował się do wezwania i nie przedstawił żądanej dokumentacji, organ nałożył na niego karę porządkową.

Można się bronić

Ustawodawca wskazał dwa odrębne środki, jakie przysługują osobie, na którą nałożono karę porządkową:

- zażalenie - na etapie postępowania zażaleniowego organ odwoławczy weryfikuje nie tylko zasadność kary, ale i jej wysokość. Ten etap ma na celu rozpatrzenie zarzutów przeciwko nałożeniu kary przez organ wyższej instancji – organ odwoławczy.

- wniosek o uchylenie kary porządkowej – zgodnie z art. 262 § 6 o.p. organ podatkowy, który nałożył karę porządkową, może uchylić postanowienie nakładające tę karę. W takiej sytuacji ocenie podlega to, czy niestawiennictwo zostało usprawiedliwione. Organ bada zasadność twierdzenia podatnika o zaistnieniu okoliczności uzasadniających np. niestawiennictwo i niewykonanie nałożonego uprzednio obowiązku (wyrok WSA w Szczecinie z 25 czerwca 2014 r., I SA/Sz 210/14).

U podstaw tych dwóch trybów spoczywa ta sama okoliczność prawna (ukaranie karą porządkową), to jednak toczą się one niezależnie od siebie i każdy z przysługujących środków prawnych powoduje odmienne skutki (wyrok WSA w Szczecinie z 25 czerwca 2014 r., I SA/Sz 210/14).

Nie ma przeszkód, aby w tej samej sprawie rozpoznać zażalenie na postanowienie o ukaraniu karą porządkową i wniosek o uchylenie kary porządkowej (wyrok WSA w Białymstoku z 3 lipca 2013 r., I SA/Bk 133/13). Podatnik, który nie zgadza się z nałożeniem sankcji, powinien złożyć zażalenie na postanowienie organu podatkowego, a nie wniosek o jej uchylenie (wyrok WSA we Wrocławiu z 6 czerwca 2013 r., I SA/Wr 347/13).

Siedem dni na złożenie wniosku

Podmiot, na który nałożono karę i który chciałby jej uchylenia, powinien złożyć wniosek o uchylenie kary. Musi przy tym uzasadnić przyczynę niewywiązania się z nałożonych na niego obowiązków. W uzasadnieniu trzeba podać argumenty, które uzasadniają niewykonanie takiego obowiązku, np. wskazanie okoliczności usprawiedliwiających niestawiennictwo, czy nieudostępnienie przedmiotu do oględzin. Wniosek musi zostać złożony w ciągu siedmiu dni od daty odebrania postanowienia o nałożeniu kary i powinien zawierać:

1. dane wnioskodawcy (imię, nazwisko, nazwa, adres, NIP),

2. wskazanie organu – adresata wniosku,

3. określenie istoty i zakresu wniosku, a więc czego strona się domaga (żąda) i jaki skutek chce osiągnąć,

4. wskazanie dlaczego nastąpiło niewywiązanie się z nałożonego obowiązku np. dlaczego ukarany nie stawił się osobiście, mimo takiego obowiązku,

5. wskazanie załączników, jeśli są dołączone do wniosku,

6. podpis wnioskującego.

Organ podatkowy w pierwszej kolejności bada czy wniosek ukaranego został złożony w ustawowo wskazanym terminie, a następnie analizuje przyczyny (powody) niestawiennictwa lub odmowy wykonania czynności. Dopiero po takiej analizie może uznać niestawiennictwo (odmowę) za usprawiedliwione, co jest podstawą do uchylenia postanowienia nakładającego karę porządkową.

W przypadku wydania przez organ podatkowy postanowienia o odmowie uchylenia kary można również wnieść zażalenie, które rozpatruje organ wyższego stopnia.

Przyda się usprawiedliwienie

Podatnik może złożyć wniosek o uchylenie kary, kiedy jest w stanie wykazać brak zawinienia w niestawiennictwie lub niewykonaniu nałożonego obowiązku. W takiej sytuacji organ podatkowy może uznać takie niestawiennictwo czy niewykonanie obowiązku za usprawiedliwione. Warto więc wskazać okoliczności związane z niestawiennictwem lub niewykonaniem obowiązku i podać przyczyny, dla których podatnik nie mógł dopełnić czynności, do której był zobowiązany.

W przypadku niemożności stawiennictwa podatnika – strony, istotne jest, aby do wniosku o uchylenie kary porządkowej dołączyć odpowiednie dokumenty.

Uwaga na wyjątek

Niedopuszczalne jest nałożenie kary porządkowej na stronę z uwagi na uzasadnioną lub nieuzasadnioną odmowę ustanowienia reprezentanta lub jego wskazania w toku kontroli podatkowej w sytuacji, kiedy strona w danej czynności sama nie może uczestniczyć z przyczyn obiektywnych i od niej niezależnych, a znanych organowi podatkowemu (wyrok WSA w Gliwicach z 11 czerwca 2014 r., I SA/Gl 1499/13).

Wedle uznania

Wysokość kary porządkowej nałożonej na stronę, biegłego, czy świadka zależy od uznania organu podatkowego. Przepisy określają przy tym górną granicę kary wynoszącą 2800 zł. Przy wymierzaniu kary organ powinien brać pod uwagę nie tylko okoliczności sprawy, lecz także sytuację finansową podatnika. Kara ma go bowiem dyscyplinować. Dla niektórych podatników sam fakt nałożenia kary porządkowej może być już karą, niezależnie od wysokości kwoty.

Organ powinien przy tym wyjaśnić (uzasadnić) powody, dla których zadecydował o zastosowaniu sankcji w określonej wysokości w zaistniałych okolicznościach faktycznych (wyrok NSA w Warszawie z 24 czerwca 2015 r., II FSK 1337/13).

Podstawa prawna:

ustawa z 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (tekst jedn. DzU z 2015 r. poz. 613 ze zm.)

obwieszczenie ministra finansów z 12 sierpnia 2016 r. w sprawie wysokości kwoty wymienionej w art. 262 § 1 ustawy – Ordynacja podatkowa (MP z 2016 r., poz. 796 )