Przedsiębiorca często nie wie, że musi płacić VAT za granicą

W obrocie gospodarczym na porządku dziennym jest realizowanie transakcji z podmiotami zagranicznymi przez polskich przedsiębiorców będących podatnikami VAT. Przedsiębiorcy błądzący w gąszczu przepisów mogą nie zauważyć, że po ich stronie powstanie obowiązek rozliczenia VAT od takich transakcji w innym niż Polska państwie UE. A to zasadniczo związane jest z koniecznością rejestracji na potrzeby VAT za granicą. Jednak często obowiązek taki bagatelizują, łudząc się, że zagraniczne organy podatkowe nie mają narzędzi umożliwiających wyciągnięcie jakichkolwiek konsekwencji w stosunku do podmiotu, który na co dzień nie prowadzi działalności w danym kraju.

Jedną z zasad VAT jest zasada terytorialności. Oznacza ona, że zasadniczo poszczególne transakcje podlegają opodatkowaniu w miejscu, w którym są wykonane. Przykładem zastosowania tej reguły jest art. 5 ust. 1 ustawy o VAT, który wskazuje, że opodatkowaniu tym podatkiem w Polsce podlega dostawa towarów i świadczenie usług na terytorium kraju. Ponadto w VAT obowiązuje zasada, że każda transakcja powinna być opodatkowana tylko jeden raz. Jeżeli jest ona opodatkowana w Polsce, to obowiązek opodatkowania nie wystąpi już w innym kraju, a jeżeli obowiązek podatkowy w Polsce nie powstaje, to najprawdopodobniej konieczne jest rozliczenie podatku w innym państwie. Oczywiście stosowanie tych zasad należy ograniczyć do terytorium UE. To na tym terenie obowiązuje wspólnotowy system VAT, do którego dostosowane są regulacje polskie.

Pozory mylą

W praktyce jest wiele sytuacji, w których na pierwszy rzut oka może się wydawać, że transakcja opodatkowana jest w kraju, a tak naprawdę konieczne jest jej rozliczenie za granicą. Poniżej kilka typowych sytuacji.

Przykład

Podatnik importuje towar z Chin. Towar trafia najpierw do portu w Hamburgu, a dopiero potem przewożony jest do Polski. W takim przypadku nie wystarczy rozliczenie transakcji w Polsce. W Niemczech należy opodatkować import towarów, a przemieszczenie towarów do Polski należy uznać za wewnątrzwspólnotowe nabycie towarów.

Przykład

Przedsiębiorca optymalizuje koszty transportu. Działając jako pośrednik, kupuje towar w Rumunii i odsprzedaje go dalej do Holandii. Postanawia nie wozić takiego towaru do Polski, tylko przemieszcza go bezpośrednio z Rumunii do Holandii. Skoro przedsiębiorca nie przywozi towaru do Polski, to nie będzie można uznać, że jakakolwiek transakcja zrealizowana jest w Polsce. Jeżeli przedsiębiorca nie porozumie się ze swoimi kontrahentami i nie rozliczy transakcji (po spełnieniu dodatkowych warunków) w procedurze uproszczonej, to będzie to zwykła transakcja łańcuchowa. W zależności od przyjętych warunków dostawy transakcja łańcuchowa, w ramach której towar przemieszczany jest z Rumunii do Holandii, a w której polski podatnik jest pośrednikiem, będzie wymagała od przedsiębiorcy rejestracji i rozliczenia VAT w Rumunii lub w Holandii.

Przykład

Polska spółka odsprzedaje usługę związaną z nieruchomością, np. usługę hotelową, na rzecz innej spółki polskiej. Refaktura dotyczy noclegu w hotelu w Niemczech. Usługi związane z nieruchomościami, a takimi są m.in. usługi noclegowe, zawsze opodatkowane są w kraju położenia nieruchomości. Skoro odsprzedawana (refakturowana) usługa świadczona jest w Niemczech (tam, gdzie położony jest hotel), to trzeba ją opodatkować w tym kraju.

Przykład

Polski przedsiębiorca prowadzi sprzedaż wysyłkową z terytorium kraju (sprzedaż towarów na rzecz osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej, gdy towary przemieszczane są z Polski do innego państwa członkowskiego UE). Możliwe jest rozliczanie takich transakcji w Polsce, lecz wyłącznie wtedy, gdy całkowita wartość sprzedaży netto w danym roku dokonywana na terytorium określonego kraju nie przekroczy wartości ustalonej przez państwo członkowskie, do którego przemieszczane są towary. Przekroczenie limitu sprzedaży wysyłkowej, jaki został określony w państwie, do którego towar jest przemieszczany, oznacza, że podatnik zobowiązany jest do rejestracji na potrzeby VAT w kraju, do którego towar jest wysyłany i w dalszej kolejności do rozliczania VAT zgodnie z zasadami obowiązującymi w tym państwie.

Przez przedstawiciela

Jeżeli jednak podatnik prawidłowo oceni, że ma obowiązek rozliczenia podatku w innym kraju, to musi się tam zarejestrować na potrzeby VAT. W Polsce taka rejestracja odbywa się poprzez złożenie formularza VAT-R. Jednak procedura rejestracji przebiega różnie w poszczególnych państwach członkowskich UE.

Aby się zarejestrować, polski przedsiębiorca nie musi posiadać siedziby lub też stałego miejsca prowadzenia działalności gospodarczej w kraju, w którym jest zobowiązany rozliczyć podatek. Przepisy regulujące materię VAT umożliwiają ustanowienie tzw. przedstawiciela podatkowego. Przedstawicielem takim może być np. agencja celna lub biuro rachunkowe działające w danym kraju i spełniające określone wymagania. Podmiot taki złoży w imieniu podatnika zgłoszenie rejestracyjne, a następnie regularnie będzie rozliczał VAT.

Konsekwencje zaniechania

Ignorowanie obowiązku rejestracji i rozliczenia VAT za granicą może mieć poważne konsekwencje dla podatników.

W niektórych państwach członkowskich UE (np. w Rumunii) organy podatkowe mają możliwość przymusowej rejestracji danego podmiotu jako podatnika VAT. Najczęściej przedsiębiorca otrzymuje najpierw pismo informujące o obowiązku rejestracji, przyczynach takiego stanu rzeczy oraz o tym, że w przypadku niedopełnienia obowiązku w określonym terminie rejestracja zostanie przeprowadzona z urzędu). Po rejestracji taki podmiot formalnie staje się podatnikiem VAT w danym kraju i może być wobec niego wydana decyzja określająca zobowiązanie podatkowe.

Instrument ten może być z powodzeniem stosowany, jeśli weźmiemy pod uwagę, że coraz więcej państw członkowskich UE wprowadza do swojego ustawodawstwa tzw. klauzulę obejścia prawa (w Polsce planowana jest nowelizacja ordynacji podatkowej, na podstawie której ma ona zostać wprowadzona). Ponadto stałe poprawianie i ułatwianie zasad udzielania pomocy i przekazywania informacji pomiędzy poszczególnymi krajami ułatwia działanie organom podatkowym.

Fiskus ma narzędzia

Warto tu zwrócić uwagę np. na ustawę z 11 października 2013 r. o wzajemnej pomocy przy dochodzeniu podatków, należności celnych i innych należności pieniężnych (DzU z 2013 r. poz. 1289), która określa zasady udzielania wzajemnej pomocy przez Polskę i państwa członkowskie oraz państwa trzecie przy dochodzeniu podatków, należności celnych i innych należności pieniężnych. Ustawę tę stosuje się m.in. do podatków i należności celnych pobieranych przez państwa członkowskie. Dochodzenie oraz zabezpieczenie należności pieniężnych państw członkowskich lub państw trzecich odbywa się w trybie ustawy z 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (tekst jedn. DzU z 2012 r. poz. 1015 ze zm.). Oznacza to, że określone w decyzji zagranicznych organów podatkowych zobowiązania polskich podatników powstałe za granicą mogą być egzekwowane w toku egzekucji administracyjnej w Polsce.

Autorka jest doradcą podatkowym w Małopolskim Instytucie Studiów Podatkowych sp. z .o.o.