Instytucję czynnego żalu reguluje art. 16 § 1 kodeksu karnego skarbowego.

Zgodnie ze tym przepisem, nie podlega karze za przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe sprawca, który po popełnieniu czynu zabronionego zawiadomił o tym organ powołany do ścigania, ujawniając istotne okoliczności tego czynu ?(w szczególności osoby współdziałające w jego popełnieniu), ?a ponadto w terminie wyznaczonym przez uprawniony organ postępowania przygotowawczego uiszczona została w całości wymagalna należność publicznoprawna uszczuplona popełnionym czynem zabronionym.

Ustawodawca użył zwrotu „nie podlega karze", a to oznacza, że jego intencją było, aby sprawca nie podlegał karze, ?a więc żeby przeciwko niemu nie wszczęto postępowania karnego albo (jeśli już zostało ono wszczęte) żeby zostało ono umorzone.

Muszą być spełnione warunki

Warunki korzystania z instytucji czynnego żalu:

1. Sprawca popełnił czyn zabroniony.

2. Czyn jest przestępstwem karnym lub wykroczeniem skarbowym.

3. Sprawca zawiadomił o fakcie popełnienia takiego czynu organ ścigania, czyli złożył zawiadomienie o czynnym żalu.

4. Zawiadomienie zostało złożone w czasie, gdy organ ścigania nie ma jeszcze wyraźnie udokumentowanej wiadomości ?o popełnieniu przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego, lub zostało złożone przed rozpoczęciem przez organ ścigania czynności służbowej, w szczególności przeszukania, czynności sprawdzającej lub kontroli zmierzającej do ujawnienia przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego, chyba że czynność ta nie dostarczyła podstaw do wszczęcia postępowania o ten czyn zabroniony.

Zasadniczo przestępstwo czy wykroczenie skarbowe można popełnić umyślnie (a nieumyślnie, gdy wyraźnie wynika to ?z przepisów kodeksu karnego skarbowego). Dopóki więc fiskus nie ma dowodów potwierdzających umyślność działania sprawcy, nie ma „wyraźnie udokumentowanej wiadomości o popełnieniu przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego".

5. Sprawca ujawnił istotne okoliczności tego czynu, w szczególności osoby współdziałające ?w jego popełnieniu.

6. Należność publicznoprawna uszczuplona popełnionym czynem zabronionym jest wymagalna.

7. Organ podatkowy wyznaczył termin do zapłaty należności publicznoprawnej uszczuplonej popełnionym czynem zabronionym.

8. W terminie wyznaczonym przez uprawniony organ postępowania uiszczona została ?w całości wymagalna należność publicznoprawna uszczuplona popełnionym czynem zabronionym, przy czym kwotę tę może wpłacić również sam sprawca.

9. Jeżeli czyn zabroniony nie polega na uszczupleniu tej należności, a orzeczenie przepadku przedmiotów jest obowiązkowe, to sprawca ma obowiązek złożyć te przedmioty do organu ścigania, natomiast w razie niemożności ich złożenia – uiścić ich równowartość pieniężną.

Nie nakłada się obowiązku uiszczenia ich równowartości pieniężnej, jeżeli przepadek dotyczy przedmiotów, których wytwarzanie, posiadanie, obrót, przechowywanie, przewóz, przenoszenie lub przesyłanie jest zabronione.

10. Sprawca nie kierował wykonaniem ujawnionego czynu zabronionego.

11. Sprawca nie wykorzystał uzależnienia innej osoby od siebie i nie polecił tej osobie wykonania ujawnionego czynu zabronionego.

12. Sprawca nie zorganizował grupy albo związku mającego na celu popełnienie przestępstwa skarbowego albo taką grupą lub związkiem nie kierował, chyba że zawiadomienie złożył ze wszystkimi członkami grupy lub związku.

13. Sprawca nie nakłaniał innej osoby do popełnienia przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego w celu skierowania przeciwko niej postępowania ?o ten czyn zabroniony.

Spełnienie tych przesłanek określonych pozwoli skorzystać z instytucji czynnego żalu i uniknąć ujemnych konsekwencji wynikających z niedopełnienia obowiązków podatnika.

Złożenie ?przedmiotów

Jeżeli czyn zabroniony nie polega na uszczupleniu należności publicznoprawnej, a orzeczenie przepadku przedmiotów jest obowiązkowe, to sprawca powinien złożyć te przedmioty do tego organu postępowania np. naczelnika urzędu celnego czy skarbowego. Tym samym podatnik wyraża zgodę na przepadek tych przedmiotów.

Natomiast w razie niemożności ich złożenia – uiścić ich równowartość pieniężną. Nie nakłada się obowiązku uiszczenia ich równowartości pieniężnej, jeżeli przepadek dotyczy przedmiotów, których wytwarzanie, posiadanie, obrót, przechowywanie, przewóz, przenoszenie lub przesyłanie jest zabronione.

Przykładem takich przedmiotów może być przedmiot przestępstwa opisanego w art. 91 kodeksu karnego skarbowego tzw. paserstwa celnego.

Gdy złożone przedmioty podlegające przepadkowi mogą ulec szybkiemu zniszczeniu lub zepsuciu czy też ich przechowywanie byłoby połączone ?z niewspółmiernymi kosztami lub nadmiernymi trudnościami albo powodowałoby znaczne obniżenie ich wartości, organ postępowania przygotowawczego >patrz ramka nakłada na sprawcę obowiązek uiszczenia ich równowartości pieniężnej, chyba że przepadek dotyczy przedmiotów, których wytwarzanie, posiadanie, obrót, przechowywanie, przewóz, przenoszenie lub przesyłanie jest zabronione.

Takie zawiadomienie organów ścigania o popełnieniu czynu zabronionego przez sprawcę, który jednocześnie ma obowiązek ujawnić w tym zawiadomieniu istotne okoliczności tego czynu, powinno być złożone na piśmie albo przekazane ustnie do protokołu.

Najczęstsze przypadki

Do najczęstszych przypadków, kiedy dochodzi do zastosowania instytucji czynnego żalu, należą:

Organy postępowania przygotowawczego

Organami postępowania przygotowawczego w sprawach ?o przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe, zgodnie ?z art. 118 kodeksu karnego skarbowego, są:

1) urząd skarbowy;

2) inspektor kontroli skarbowej;

3) urząd celny;

4) Straż Graniczna;

5) policja;

6) Żandarmeria Wojskowa;

7) ?Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego;

8) Centralne Biuro Antykorupcyjne.