Od początku tego roku, na podstawie ustawy z 7 grudnia 2012 r. o zmianie ustawy o podatku od towarów i usług oraz niektórych innych ustaw (DzU z 2013 r., poz. 35) zostały znowelizowane m.in. przepisy ustawy o VAT dotyczące momentu powstania obowiązku podatkowego. Obecnie, zgodnie ?z zasadą określoną w art. 19a ust. 1 tej ustawy, obowiązek podatkowy powstaje z chwilą dokonania dostawy towarów lub wykonania usługi.

Skutki częściowego przyjęcia

Ustawodawca określił w artykule 19a ust. 2 i 3 ustawy o VAT, kiedy ma miejsce wykonanie usługi przyjmowanej częściowo lub rozliczanej według terminów płatności.

Mianowicie, w odniesieniu do usług przyjmowanych częściowo, usługę uznaje się również za wykonaną w przypadku wykonania części usługi, dla której to części określono zapłatę.

Z kolei usługę, dla której ?w związku z jej świadczeniem ustalane są następujące po sobie terminy płatności lub rozliczeń, uznaje się za wykonaną z upływem każdego okresu, do którego odnoszą się te płatności lub rozliczenia, do momentu zakończenia świadczenia tej usługi. Usługę świadczoną w sposób ciągły przez okres dłuższy niż rok, dla której w związku z jej świadczeniem w danym roku nie upływają terminy płatności lub rozliczeń, uznaje się za wykonaną z upływem każdego roku podatkowego, do momentu zakończenia świadczenia tej usługi.

Według nowych przepisów (określających ogólne zasady powstawania obowiązku podatkowego) podatnik jest więc zobowiązany do rozliczenia transakcji w okresie, w którym nastąpi jej wykonanie. Tym samym, wystawienie faktury co do zasady nie wpływa na przesunięcie momentu powstania obowiązku podatkowego.

Wyjątkowe ?przypadki

Oprócz powyższej zasady ogólnej, w art. 19a ust. 5 ustawy o VAT ujęte zostały przypadki, dla których zastosowanie znajdują szczególne reguły określania momentu powstania obowiązku podatkowego. Te szczególne reguły obejmują również usługi budowlane.

Zgodnie z art. 19 ust. 5 pkt 3 ustawy o VAT, obowiązek podatkowy powstaje z chwilą wystawienia faktury w przypadkach, o których mowa ?w art. 106b ust. 1, z tytułu:

a) ?świadczenia usług budowlanych lub budowlano-montażowych,

b) ?dostawy książek drukowanych (PKWiU ex 58.11.1) ?– z wyłączeniem map i ulotek – oraz gazet, czasopism i magazynów, drukowanych (PKWiU ex 58.13.1 i PKWiU ex 58.14.1),

c) ?czynności polegających na drukowaniu książek (PKWiU ex 58.11.1) – z wyłączeniem map i ulotek – oraz gazet, czasopism i magazynów (PKWiU ex 58.13.1 i PKWiU ex 58.14.1), z wyjątkiem usług, do których stosuje się art. 28b, stanowiących import usług.

Przykład

Firma A wykonała 5 stycznia 2014 r. roboty budowlane ?i w tym samym dniu wystawiła fakturę na rzecz firmy B. Obowiązek podatkowy powstał ?w rozliczeniu za styczeń 2014 r.

Natomiast na podstawie ?art. 19a ust. 7 ustawy o VAT, ?w przypadkach, o których mowa w ust. 5 pkt 3 i 4 (tj. m.in ?w przypadku usług budowlanych lub budowlano-montażowych), gdy podatnik nie wystawił faktury lub wystawił ją z opóźnieniem, obowiązek podatkowy powstaje z chwilą upływu terminów wystawienia faktury określonych w art. 106i ust. 3 i 4, ?a w przypadku gdy nie określono takiego terminu – z chwilą upływu terminu płatności.

Kiedy wystawić fakturę

Zgodnie z art. 106i ust. 1 ustawy o VAT, zasadniczo fakturę wystawia się nie później niż 15 dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym dokonano dostawy towaru lub wykonano usługę. Jeżeli przed dokonaniem dostawy towaru lub wykonaniem usługi otrzymano całość lub część zapłaty, to fakturę wystawia się nie później niż 15 dnia miesiąca następującego po miesiącu, ?w którym otrzymano całość lub część zapłaty od nabywcy (art. 106i ust. 2 ustawy o VAT).

Faktury mogą być również wystawiane przed zrealizowaniem czynności lub otrzymaniem należności, jednak nie wcześniej niż 30 dnia przed dokonaniem dostawy towaru lub wykonaniem usługi lub otrzymaniem, przed dokonaniem dostawy towaru lub wykonaniem usługi, całości lub części zapłaty (106i ust. 7 ustawy o VAT).

Natomiast w art. 106i ust. 3 ustawa o VAT wskazuje, że fakturę wystawia się nie później niż 30 dnia od dnia wykonania usług – w przypadku, ?o którym mowa w art. 19a ust. 5 pkt 3 lit. a – czyli w przypadku świadczenia usług budowlanych lub budowlano-montażowych.

Najpóźniej 30. dnia

Wystawienie przez firmę faktury dotyczącej usługi budowlanej oznacza zatem powstanie obowiązku podatkowego z tego tytułu. Gdyby firma nie wystawiła faktury lub wystawiła ją po terminie określonym w ustawie o VAT (art. 106i ust. 3), to obowiązek rozliczenia czynności przypadałby na 30 dzień od dnia wykonania usług budowlanych.

Wystawiając fakturę wcześniej niż w 30 dniu od dnia wykonania usług budowlanych firma przyspieszy więc moment powstania obowiązku podatkowego, tzn. przesunie go na chwilę wystawienia faktury. Z kolei, jeżeli wystawi fakturę w ostatnim możliwym terminie, tj. w 30 dniu od dnia wykonania usług budowlanych, to wówczas moment deklarowania usług budowlanych będzie taki sam, jaki był do końca 2013 r. >patrz ramka.

Przykład

5 stycznia 2014 r. firma C ?zakończyła budowę hali na rzecz firmy D. Faktura za roboty ?budowlane została wystawiona ?1 lutego 2014 r. Wobec tego usługę należy rozliczyć ?w deklaracji składanej za luty 2014 r.

Przykład

31 stycznia 2014 r. firma E zakończyła budowę budynku użytkowego na rzecz firmy F. ?Faktura za roboty budowlane została wystawiona 1 kwietnia 2014 r., czyli po terminie. Zgodnie z art. 19a ust. 7 ustawy ?o VAT, obowiązek podatkowy powstanie w rozliczeniu za marzec 2014 r. (tj. z chwilą upływu terminów wystawienia faktury określonych w ustawie ?o VAT, czyli 30 dnia od dnia wykonania usług budowlanych, ?który przypada na 2 marca ?2014 r.).

Otrzymanie zaliczki

Ponadto, na podstawie ?art. 19a ust. 8 ustawy o VAT, jeżeli przed dostawą towaru lub wykonaniem usługi otrzymano całość lub część zapłaty, w szczególności: przedpłatę, zaliczkę, zadatek, ratę, wkład budowlany lub mieszkaniowy przed ustanowieniem spółdzielczego prawa do lokalu mieszkalnego lub lokalu o innym przeznaczeniu, to obowiązek podatkowy powstaje ?z chwilą jej otrzymania w odniesieniu do otrzymanej kwoty, z zastrzeżeniem ust. 5 pkt 4. Wobec tego, otrzymanie należności na poczet usługi budowlanej lub budowlano-montażowej oznacza powstanie obowiązku podatkowego.

Przykład

Firma G 31 stycznia 2014 r. zakończyła budowę magazynu ?na rzecz firmy H. Faktura za roboty budowlane została wystawiona 28 lutego 2014 r. Firma otrzymała 50 proc. należności 30 stycznia 2014 r., natomiast pozostałe wynagrodzenie wpłynęło ?31 marca 2014 r.

Wobec tego obowiązek podatkowy w odniesieniu do części zapłaty, która wpłynęła ?30 stycznia 2014 r., powstał ?w rozliczeniu za styczeń 2014 r., natomiast w pozostałym zakresie firma powinna rozliczyć usługę ?w deklaracji VAT składanej ?za luty 2014 r. (miesiąc wystawienia faktury).

Czasem trzeba dokumentować

Należy jednak zwrócić uwagę na literalne brzmienie art. 19a ust. 5 pkt 3 ustawy ?o VAT. Zgodnie z treścią tego przepisu, obowiązek podatkowy z tytułu m.in. świadczenia usług budowlanych lub budowlano-montażowych powstaje z chwilą wystawienia faktury, ale – co należy podkreślić – tylko w przypadkach, o których mowa w art. 106b ust. 1 ustawy o VAT.

Zgodnie z tym przepisem, podatnik jest obowiązany wystawić fakturę dokumentującą:

1) ?sprzedaż, a także dostawę towarów i świadczenie usług, o których mowa w art. 106a pkt 2, dokonywane przez niego na rzecz innego podatnika podatku, podatku od wartości dodanej lub podatku o podobnym charakterze lub na rzecz osoby prawnej niebędącej podatnikiem;

2) ?sprzedaż wysyłkową z terytorium kraju i sprzedaż wysyłkową na terytorium kraju na rzecz podmiotu innego niż wskazany w pkt 1;

3) ?wewnątrzwspólnotową dostawę towarów na rzecz podmiotu innego niż wskazany w pkt 1;

4) ?otrzymanie przez niego całości lub części zapłaty przed dokonaniem czynności, o których mowa w pkt 1 i 2, z wyjątkiem przypadku, gdy zapłata dotyczy wewnątrzwspólnotowej dostawy towarów lub czynności, dla których obowiązek podatkowy powstaje zgodnie ?z art. 19a ust. 5 pkt 4.

Szczególne zasady powstania obowiązku podatkowego dotyczą zatem tych usług budowlanych (budowlano-montażowych), które podatnik ma obowiązek udokumentować fakturą. Z 106b ust. 1 ustawy ?o VAT wynika natomiast, że obowiązek fakturowania obejmuje świadczenie usług na rzecz innego podatnika podatku, podatku od wartości dodanej lub podatku o podobnym charakterze lub na rzecz osoby prawnej niebędącej podatnikiem. Wobec tego świadczenie usług budowlanych lub budowlano-montażowych tylko i wyłącznie na rzecz takich kontrahentów powoduje, że obowiązek podatkowy powstaje według szczególnych zasad określonych w art. 19a ust. 5 pkt 3 i art. 19a ust. 7 ustawy o VAT.

Tak było do końca grudnia 2013 r.

Według przepisów obowiązujących do końca ubiegłego roku, usługi budowlane opodatkowane były według szczególnych reguł.

Zgodnie z art. 19 ust. 13 pkt 2 lit. d. ustawy o VAT, obowiązek rozliczenia tych usług powstawał z chwilą otrzymania całości lub części zapłaty, nie później jednak niż 30 dnia, licząc od dnia wykonania usług.

Przepis ten należało również stosować do usług przyjmowanych częściowo, których odbiór był dokonywany na podstawie protokołów zdawczo-odbiorczych (art. 19 ust. 14 ustawy o VAT).

Natomiast na podstawie art. 19 ust. 15 ustawy o VAT, w przypadku robót budowlanych lub budowlano-montażowych, otrzymanie części zapłaty (ceny) powodowało powstanie obowiązku podatkowego ?w tej części.

Do końca 2013 r. dla prawidłowego wykazania w deklaracji VAT nie miało znaczenia, w którym momencie podatnik wystawił fakturę oraz na czyją rzecz były realizowane usługi budowlane (czy na rzecz podatnika VAT, czy osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej). Każda tego typu usługa powinna była być rozliczona według ww. przepisu szczególnego.