VAT a nabycie trudnych wierzytelności

Tak orzekł Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 20 września 2013 r. (I FSK 1370/12).

Spółka planuje nabyć wierzytelność trudną po cenie niższej od jej wartości nominalnej. Po nabyciu będzie prowadziła egzekucję komorniczą, bądź zawrze z dłużnikiem ugodę, na mocy której będzie on spłacał dług w umówionych ratach miesięcznych aż do całkowitego zaspokojenia. Organ podatkowy w interpretacji indywidualnej zaklasyfikował tę czynność jako usługę ściągania długów, która podlega opodatkowaniu VAT. Spółka nie zgodziła się z takim stanowiskiem i złożyła skargę do WSA.

WSA wskazał, że czynności opisane przez spółkę nie są usługą ściągania długów i nie powinny być opodatkowane. W związku z tym organ podatkowy wniósł skargę kasacyjną, w wyniku której NSA uchylił skarżony wyrok. Wskazał, że jedynie w sytuacji, gdy celem nabycia wierzytelności nie jest ściągnięcie długu, ale np. przejęcie podmiotu sprzedającego wierzytelność i jej odsprzedanie, będzie ono kwalifikować się do usług zwolnionych od VAT.

WSA ponownie rozpatrując sprawę zawiesił postępowanie ze względu na zadanie pytania prejudycjalnego w sprawie C-93/10, dotyczącego analogicznej kwestii. Wydany przez Trybunał Sprawiedliwości UE wyrok okazał się korzystny dla spółki. W związku z tym WSA, uwzględniając wykładnię dokonaną przez TSUE, wskazał, że podmiot, który na własne ryzyko nabywa trudne wierzytelności po cenie niższej od ich wartości nominalnej, nie świadczy usługi opodatkowanej VAT. Organ podatkowy ponownie nie zgodził się z wyrokiem WSA i złożył skargę kasacyjną. Podniósł, że odstąpienie przez sąd administracyjny pierwszej instancji od wiążącej wykładni prawa dokonanej przez NSA jest niemożliwe, ponieważ mamy do czynienia z powagą rzeczy osądzonej określoną w art. 171 ustawy o postępowaniu przed sądami administracyjnymi.

NSA nie zgodził się z takim stanowiskiem. Stwierdził, że odstąpienie przez sąd I instancji od wykładni dokonanej przez NSA możliwe jest w przypadku zmiany stanu faktycznego, zmiany stanu prawnego oraz gdy przed wydaniem orzeczenia w pierwszej instancji zapadł wyrok TSUE, dotyczący analogicznej kwestii, która była rozstrzygana przez NSA.

-—Jakub Warnieło, współpracownik Zespołu Zarządzania Wiedzą Podatkową firmy Deloitte

Komentarz eksperta

Wioleta Biel, konsultantka w Deloitte Doradztwo Podatkowe Sp. z o.o. (biuro w Gdańsku)

Co do zasady, sąd pierwszej instancji w sprawach skierowanych do niego do ponownego rozstrzygnięcia jest związany dokonaną przez NSA uprzednio wykładnią przepisów prawa w danej sprawie. Wynika to wprost z art. 190 ustawy – Postępowanie przed sądami administracyjnymi (dalej: ppsa), który zawiera zasadę generalną związania sądu pierwszej instancji wykładnią prawa dokonaną w tej sprawie przez NSA.

Oznacza to w praktyce, że sąd pierwszej instancji w sytuacji ponownego badania sprawy nie ma całkowitej swobody w przeprowadzeniu ponownej wykładni prawa w sprawie uprzednio rozpatrywanej przez sąd wyższej instancji. Od zasady tej istnieją jednak pewne odstępstwa, o których wypowiedział się NSA w komentowanym wyroku.

Mianowicie, w przedmiotowej sprawie sąd pierwszej instancji odstąpił od dokonanej uprzednio w danej sprawie wykładni i nie orzekł zgodnie ze stanowiskiem NSA. Zastosował się jednak do stanowiska TSUE wydanego w analogicznym stanie faktycznym.

Z takim rozstrzygnięciem nie zgodził się organ podatkowy, który był stroną postępowania. Podkreślił, że sąd pierwszej instancji nie miał prawa do zmiany stanowiska przedstawionego przez NSA w tej sprawie. W związku z tym organ podniósł w skardze zarzut naruszenia przepisów art. 171 ppsa oraz art. 190 ppsa.

W tej kwestii wypowiedział się więc NSA w komentowanym wyroku. Stwierdził, że poza dyskusją jest to, że w myśl art. 190 ppsa, sąd, któremu została przekazana sprawa, związany jest wykładnią prawa dokonaną w tej sprawie przez NSA. Jednak należy pamiętać, że istnieją pewne odstępstwa od tej generalnej zasady. Mianowicie, sąd pierwszej instancji jest obowiązany dokonać ponownej wykładni prawa w sytuacji, gdy nastąpiła:

- zmiana stanu faktycznego,

- zmiana stanu prawnego, lub

- gdy przed wydaniem orzeczenia w pierwszej instancji zapadł wyrok TSUE dotyczącej analogicznej sytuacji.

Należy mieć na uwadze, że art. 190 ppsa jasno stanowi, że „Sąd, któremu sprawa została przekazana, związany jest wykładnią prawa dokonaną w tej sprawie przez Naczelny Sąd Administracyjny". Pod pojęciem „związany wykładnią prawa" należy rozumieć, że wojewódzki sąd administracyjny nie jest związany oceną Naczelnego Sądu Administracyjnego co do stanu faktycznego sprawy, albowiem ocena ta nie jest wykładnią przepisów prawa. Termin „wykładnia prawa" użyty w art. 190 ppsa oznacza, że jako dokonana przez Naczelny Sąd Administracyjny na tle konkretnej sprawy („w tej sprawie") wyjaśnienia sens przepisów prawnych, ustala właściwe ich rozumienia, przypisuje im odpowiednie znaczenie, lub też wyznacza ich zakres.

W komentowanym orzeczeniu, NSA przyznał rację sądowi pierwszej instancji, który wydając orzeczenie posiłkował się wykładnią i rozstrzygnięciem zaprezentowanym przez TSUE w analogicznej sytuacji. Podkreślił ponadto, że stanowisko to potwierdzane było kilkakrotnie w wydawanych przez sądy administracyjne orzeczeniach, które dotychczas zgodnie twierdziły, że istnieją sytuacje, w których należy odstąpić od zasady generalnej wyrażonej w art. 190 ppsa.

Oznacza to, że istnieją sytuacje, w których wojewódzki sąd administracyjny jest zobligowany do odstąpienia od „wiążącej wykładni prawa" dokonanej przez Naczelny Sąd Administracyjny, o czym przypomniał w wydanym wyroku. Uzasadnienie komentowanego wyroku na tle obowiązujących przepisów, jak również linii orzecznictwa w analogicznych sprawach należy ocenić pozytywnie. Wyrok ten stanowi swoisty drogowskaz dla innych sądów w jaki sposób należy prawidłowo interpretować przepis art. 190 ppsa.