Odpowiedzialność wspólników spółek kapitałowych ograniczona jest do wartości wkładów, które w przypadku upadłości spółki zostałyby rozdysponowane w postępowaniu upadłościowym między wierzycieli. Wspólnicy i akcjonariusze nie odpowiadają natomiast za bieżące zobowiązania spółek kapitałowych, za które mogą ponosić odpowiedzialność osoby zarządzające tymi spółkami.

Nie oznacza to jednak, że odpowiedzialność cywilnoprawna zarządców, w tym również likwidatorów, jest tożsama w spółce z o.o. oraz w spółce akcyjnej. Na gruncie zobowiązań prywatnoprawnych większą odpowiedzialność ponoszą zarządcy spółek z o.o. Jeżeli bowiem egzekucja przeciwko spółce okaże się bezskuteczna, członkowie zarządu odpowiadają solidarnie za jej zobowiązania (art. 299 § 1 kodeksu spółek handlowych).

Obecnie nie ulega już wątpliwości, że przepis ten znajduje pełne zastosowanie również do likwidatorów spółek z o.o. (zob. uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z 28 stycznia 2010 r., III CZP 91/09).

Zakres odpowiedzialność członków zarządu i likwidatorów za zobowiązania spółki z o.o. jest szeroki. Nie ogranicza się on do wartości niezaspokojonego zobowiązania, ale obejmuje też koszty procesu zasądzone w wydanym przeciwko spółce tytule wykonawczym, koszty postępowania egzekucyjnego umorzonego z powodu bezskuteczności egzekucji i odsetki ustawowe od należności głównej (zob. uchwała Sądu Najwyższego z 7 grudnia 2006 r., III CZP 118/ 2006).

Jak się można uwolnić

Likwidatorzy mogą uwolnić się od odpowiedzialności za zobowiązania spółki z o.o. powstałe w czasie pełnienia przez nich funkcji, na takich samych zasadach, jak członkowie zarządu. Mogą oni zatem podnosić następujące okoliczności (art. 299 § 1 i 2 k.s.h.):

- brak bezskuteczności egzekucji prowadzonej przeciwko spółce – bezskuteczność wystąpi, gdy zaistnieje niemożność uzyskania zaspokojenia z całego majątku spółki, a nie tylko z pewnych jej składników (np. wyroki Sądu Najwyższego z 7 lipca 2005 r., IV CK 58/2005 i z 9 maja 2008 r., III CSK 364/ 2007). Likwidator może zatem wskazywać na majątek spółki, do którego nie skierowano jeszcze egzekucji.

- odwołanie z funkcji likwidatora przed powstaniem zobowiązania - odpowiedzialność ponoszą osoby będące likwidatorami spółki w czasie istnienia tego zobowiązania (zob. uchwała Sądu Najwyższego z 28 lutego 2008 r., III CZP 143/97),

- złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości albo wszczęcie postępowania naprawczego we właściwym czasie – wskazówkę do określenia czasu właściwego określają art. 10 i 11 ustawy – Prawo upadłościowe i naprawcze. „W każdym przypadku chodzi o czas, który umożliwi równomierne zaspokojenie wierzycieli w toku postępowania upadłościowego" (wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 23 lutego 2005 r., VI ACa 790/2004),

- brak winy likwidatora w niezłożeniu tych wniosków w odpowiednim czasie – chodzi tutaj zarówno o okoliczności dotyczące likwidatora (np. długotrwała choroba, strajk w przedsiębiorstwie), jak również organizację procesu likwidacji (np. powołano kilku likwidatorów, a nadzorowanie finansów i księgowości spółki powierzono tylko jednemu z nich),

- brak szkody wierzyciela – likwidator uwolni się od odpowiedzialności, jeżeli analiza stanu majątkowego spółki wykaże, że majątek ten nie pozwoliłby zaspokoić wierzyciela, nawet gdyby w terminie zostało wszczęte postępowanie upadłościowe. „Wystarczy wykazanie, iż dochodzona przez wierzyciela należność znajduje się w tak dalekiej kolejności, że nie zostałaby zaspokojona z masy upadłości albo że majątek spółki jest zbyt mały, aby można było wszcząć postępowanie upadłościowe" (wyrok Sądu Najwyższego z 20 maja 2003 r., III CKN 1281/2000).

Tylko za wyrządzone szkody

Wśród przepisów o spółce akcyjnej brak jest odpowiednika art. 299 k.s.h. Likwidatorzy nie odpowiadają zatem za zobowiązania spółki względem jej wierzycieli. Osoby te ponoszą jednak odpowiedzialność względem spółki za szkodę wyrządzoną działaniem lub zaniechaniem sprzecznym z prawem lub postanowieniami statutu spółki, chyba że nie ponoszą winy (art. 483 § 1 k.s.h.).

Jeśli dodać, że likwidator powinien przy wykonywaniu swoich obowiązków dołożyć staranności wynikającej z zawodowego charakteru swojej działalności (art. 483 § 2 ks.h.), to odpowiedzialność likwidatorów spółek akcyjnych upodabnia się do odpowiedzialności w spółkach osobowych. Zestawienie odpowiedzialności cywilnoprawnej likwidatorów w spółkach kapitałowych - patrz tabela 3.

Tak jak członkowie zarządu

Odpowiedzialność zarządców za zobowiązania podatkowe spółek kapitałowych jest uregulowana w art. 116 § 1 o.p., zgodnie z którym za zaległości podatkowe spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w organizacji, spółki akcyjnej lub spółki akcyjnej w organizacji odpowiadają solidarnie całym swoim majątkiem członkowie jej zarządu, jeżeli egzekucja z majątku spółki okazała się w całości lub w części bezskuteczna, a członek zarządu:

• nie wykazał, że:

– we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub wszczęto postępowanie zapobiegające ogłoszeniu upadłości (postępowanie układowe) albo

– niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości lub niewszczęcie postępowania zapobiegającego ogłoszeniu upadłości (postępowania układowego) nastąpiło bez jego winy;

- nie wskazuje mienia spółki, z którego egzekucja umożliwi zaspokojenie zaległości podatkowych spółki w znacznej części.

Przepis ten do złudzenia przypomina art. 299 k.s.h., który od lat z powodzeniem znajduje zastosowanie również do odpowiedzialności likwidatorów spółek z o.o. Możliwość stosowania do tych osób art. 116 o.p. dopuszcza także Sąd Najwyższy, który wskazał wprost, że „art. 116 ordynacji podatkowej nie może być interpretowany w sposób ograniczający tę odpowiedzialność; odpowiedzialność podatkowa nie może być mniejsza podmiotowo ani przedmiotowo od odpowiedzialności zakreślonej przez prawo spółek handlowych.

Odmienne stanowisko prowadziłoby do pominięcia najważniejszego argumentu, mającego uwypuklany w solidaryzmie ubezpieczeń społecznych aspekt »sprawiedliwościowy«; członek zarządu, który doprowadził do faktycznej niewypłacalności spółki i postawił ją w stan likwidacji, a zwlekał z wnioskiem o ogłoszenie upadłości, uniknąłby, jako likwidator, nie tylko sankcji odszkodowawczej za nieprawidłowe kierowanie spółką, lecz przede wszystkim doprowadziłby do przerzucenia obciążenia kosztami ubezpieczenia pracowników spółki – ubezpieczonych także w czasie jej likwidacji - na fundusz tworzony ze składek innych podmiotów.

Z całą pewnością taka sytuacja jest nie do zaakceptowania zarówno w odniesieniu do członków zarządu, jak i likwidatorów spółki, niezależnie od istniejących między nimi różnic w podstawach reprezentacji" (wyrok SN z 8 lipca 2008 r., II UK 341/07).

Stanowisko to zostało następnie podtrzymane w uchwale Sądu Najwyższego z 28 stycznia 2010 r. (III CZP 91/09), w uzasadnieniu której wskazano m.in., że „ustawowe zadania likwidatorów i członków zarządu, które są w znacznym stopniu zbieżne, nie uzasadniają rozdzielania istoty ich odpowiedzialności wobec wierzycieli spółki. Jeżeli sprawowanie funkcji likwidatorów przez dotychczasowych członków zarządu spółki jest typowe, to brak jest argumentów przemawiających za tym, aby członkowie zarządu wszczynali postępowanie likwidacyjne spółki po to, aby zostać likwidatorami z zamiarem uchylenia się od odpowiedzialności solidarnej wobec wierzycieli, mimo że postępowaliby nadal bardzo podobnie jak w czasie sprawowania zarządu, tyle że w warunkach likwidacji spółki".

Sądy administracyjne się nie zgadzają

Przedstawione argumenty Sądu Najwyższego od lat nie przekonują jednak sądów administracyjnych.

W wyroku z 21 maja 2008 r. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie (III SA/Wa 456/08) uznał, że „art. 116 o.p. dotyczy odpowiedzialności członków zarządu za zaległości podatkowe spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w organizacji, spółki akcyjnej lub spółki akcyjnej w organizacji i nie obejmuje swym zakresem likwidatorów tych spółek".

Podobne stanowisko zajął Wojewódzki Sąd Administracyjny w Poznaniu w wyroku z 24 października 2006 r. (I SA/Po 296/06), wskazując, że „nie można upatrywać podstawy prawnej do możliwości przenoszenia na likwidatorów odpowiedzialności za zobowiązania spółki w trybie art. 116 o.p. w treści obecnie obowiązującego art. 280 k.s.h.

Przepis ten stanowi, że do likwidatorów stosuje się przepisy dotyczące członków zarządu, chyba że przepisy niniejszego rozdziału stanowią inaczej. Odesłanie zatem z tej normy prawnej odnosi się do rozdziału 6, działu I, tytułu III k.s.h., stanowiącego normy prawa prywatnego. Brak jest zaś jakiegokolwiek odesłania do innych aktów prawnych, w tym wyrażających normy innej gałęzi prawa należącej do sfery prawa publicznego, za jaką należy uznać ordynację podatkową".

Ostatecznie, w wyroku z 9 listopada 2011 r. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie (III SA/Wa 595/11), wskazał wprost, że nie podziela argumentacji, że w rozpatrywanej sprawie dotyczącej odpowiedzialności osoby trzeciej za zaległości podatkowe spółki z o.o. ma zastosowanie stanowisko prezentowane w uchwałach Sądu Najwyższego z 28 lutego 2008 r. (III CZP 143/07) oraz z 28 stycznia 2010 r. (III CZP 91/09). W orzeczeniach tych SN uznał, że odpowiedzialność przewidzianą w art. 229 k.s.h. ponosi także likwidator spółki z o.o.

Konsekwentne stanowisko sądów administracyjnych skutecznie tamuje wydawanie przez organy podatkowe decyzji o odpowiedzialności likwidatorów za zobowiązania podatkowe spółek kapitałowych.

Zestawienie odpowiedzialności likwidatorów w poszczególnych typach i rodzajach spółek.