W świetle art. 21 ust. 1 pkt 3 ustawy o PIT wolne od podatku dochodowego są otrzymane odszkodowania (szkoda majątkowa) lub zadośćuczynienia (uszczerbek niematerialny, głównie w sferze psychicznej i emocjonalnej), jeśli ich wysokość lub zasady ustalania wynikają wprost z przepisów odrębnych ustaw albo wykonawczych wydanych na podstawie tych ustaw, z wyjątkiem:

- określonych w prawie pracy odpraw i odszkodowań z tytułu skrócenia wypowiedzenia umowy o pracę,

- odpraw pieniężnych wypłaconych na podstawie przepisów o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników,

- odpraw i odszkodowań z tytułu skrócenia wypowiedzenia funkcjonariuszom pozostającym w stosunku służbowym,

- odszkodowań przyznanych na podstawie przepisów o zakazie konkurencji,

- odszkodowań za szkody dotyczące składników majątku związanych z prowadzoną działalnością gospodarczą,

- odszkodowań za szkody dotyczące składników majątku związanych z prowadzeniem działów specjalnych produkcji, z których dochody są opodatkowane według skali lub na zasadach art. 30c ustawy o PIT (19 proc. stawką liniową),

- odszkodowań wynikających z zawartych umów lub ugód innych niż sądowe

Wyrok lub ugoda

Oprócz tego zwolnieniu z podatku dochodowego podlegają inne odszkodowania lub zadośćuczynienia uzyskane na podstawie wyroku bądź ugody sądowej do wysokości określonej w tym wyroku lub ugodzie, z wyjątkiem:

- otrzymanych w związku z prowadzoną działalnością gospodarczą,

- dotyczących korzyści, które pracownik mógłby osiągnąć, gdyby mu szkody nie wyrządzono (art. 21 ust. 1 pkt 3b ustawy o PIT).

Wyrównanie należnych świadczeń

Często w ugodach przed sądem zakład i pracownik nazywają wynegocjowane dla tego ostatniego kwoty odszkodowaniem, a są to tak naprawdę zaległe bądź przeliczone należności ze stosunku pracy. Takie wypłaty nie korzystają ze wskazanych zwolnień podatkowych, lecz są przychodem ze stosunku pracy opodatkowanym na ogólnych zasadach. Tak było w przypadku pracownika nieprawidłowo odwołanego z funkcji dyrektora instytutu.

Zawarł on ugodę przed sądem z pracodawcę, przyznającą mu 43 tys. zł odszkodowania, na którą składało się: wyrównanie zasiłku chorobowego, zaległego wynagrodzenia i dodatku stażowego, dopłaty do nieprawidłowo obliczonego ekwiwalentu za urlop wypoczynkowy i odprawy pieniężnej.

Są to kwoty wypłacone z racji zaspokojenia roszczeń pracowniczych, a nie w celu naprawienia szkody – uznał organ podatkowy, i dlatego nie ma mowy o uldze podatkowej (interpretacja Izby Skarbowej w Warszawie z 16 maja 2012 r., IPPB4/415-143/12-4/JK3). Teza ta została również potwierdzona w odpowiedzi Izby Skarbowej w Poznaniu z 5 marca  2012 r. (ILPB2/ 415-1148/11-2/TR).

Za zaniżoną emeryturę

Ostatnio dużo interpretacji podatkowych dotyczy osób pobierających zbyt małe emerytury, ponieważ byli szefowie źle zakwalifikowali w świadectwie pracy prace wykonywane przez nich podczas zatrudnienia. Nie określili ich jako prac w wymiarze półtorakrotnym, przez co ZUS zastosował do obliczenia emerytur przelicznik 1.2, a nie  1.8, znacznie zaniżając ich wysokość.

Takie osoby na podstawie art. 471 kodeksu cywilnego wygrywają przed sądami odszkodowania za zaniżone emerytury, w wysokości różnicy między świadczeniami, jakie otrzymywaliby, gdyby zakłady się nie pomyliły, a faktycznie pobieranymi. Rekompensatę tę można rozpatrywać tylko przez pryzmat zwolnienia podatkowego określonego w art. 21 ust. 1 pkt 3b ustawy o PIT.

Organy podatkowe twierdzą, że korzysta z tej ulgi, bowiem odszkodowanie odzwierciedla jedynie szkodę, jaką podwładny poniósł bezpośrednio w związku z błędami szefa, a nie utracony zarobek, jaki mógłby osiągnąć, gdyby nie doszło do szkody (np. interpretacje Izby Skarbowej w Łodzi: z 14 czerwca 2012 r., IPTPB2/415-282/12-2/AK, i z 12 czerwca 2012 r., IPTPB2/ 415-247/12-2/AK).

W razie zasądzenia dla byłego pracownika odsetek od takiego odszkodowania podlegają one opodatkowaniu. Wskazane odsetki nie są bowiem:

- odszkodowaniem, lecz są należością poboczną względem niego – dlatego nie korzystają ze zwolnienia określonego w art. 21 ust. 1 pkt 3 i 3b ustawy o PIT,

- odsetkami od nieterminowej wypłaty wynagrodzenia – nie ma więc mowy o zwolnieniu z art. 21 ust. 1 pkt 95 ustawy o PIT (interpretacja Izby Skarbowej w Łodzi z 30 maja 2012 r., IPTPB2/415-152/12-2/KK).

Ponad szkodę

Zatrudniony na czas nieokreślony został zwolniony natychmiastowo z powodu długiej choroby (art. 53 kodeksu pracy). Przed sądem pracy wygrał prawie 25 tys. zł wynagrodzenia za czas pozostawania bez zajęcia.

W trakcie postępowania przed sądem drugiej instancji strony zawarły ugodę, zgodnie z którą były pracodawca zgodził się na przedłużenie czasu trwania zatrudnienia o parę miesięcy, zamiany sposobu rozstania na porozumienie stron oraz wyrównanie strat poniesionych przez zwolnionego. Taka rekompensata podlega opodatkowaniu (interpretacja Izby Skarbowej w Łodzi z 25 kwietnia 2012 r., IPTPB1/415-54/ 12-5/DS) ponieważ:

- dotyczy korzyści, jakie pracownik mógłby uzyskać, gdyby umowa o pracę nie została z nim rozwiązana,

- jego wysokość wynika tylko z ustaleń dokonanych między stronami ugody, a nie z przepisów ustaw czy aktów wykonawczych.

Odszkodowanie za utracone zarobki

Uiszczone dobrowolnie przez  szefa odszkodowanie za utracone zarobki nieprawidłowo zwolnionemu pracownikowi na podstawie porozumienia jest w pełni opodatkowane. Jest to przychód ze stosunku pracy, a nie przychód z innych źródeł. Obowiązek pobrania i odprowadzenia zaliczki na podatek dochodowy spoczywa zatem na płatniku (pracodawcy), który po zakończeniu roku rekompensatę tę wykazuje w PIT-11.

Nie ma podstaw do kwalifikacji ekwiwalentu tego typu do przychodów z innych źródeł, a w konsekwencji – do przerzucenia na zatrudnionego obowiązku zapłaty podatku oraz ujęcia go przez płatnika w PIT-8c (interpretacja Izby Skarbowej w Katowicach z 2 kwietnia 2012 r., IBPBII/1/415-5/12/HK).

Za źle zakończony angaż okresowy

Odszkodowanie z racji niezgodnego z prawem wypowiedzenia umowy o pracę zawartej na czas określony (złożenie wymówienia podczas urlopu wypoczynkowego) w wysokości do 3 miesięcznych pensji podwładnego jest wolne od podatku dochodowego, jeśli spełnia łącznie dwie przesłanki:

- określenie w odrębnych ustawach lub aktach wykonawczych jego wysokości bądź zasad ustalania (wymóg ten został spełniony, bowiem metoda szacowania wprost wynika z art. 41 kodeksu pracy i rozporządzenia,

- brak takiej rekompensaty w wykazie wyłączeń z art. 21 ust. 1 pkt 3 lit a – g ustawy o PIT.

Jeśli opisane odszkodowanie szef wypłacił na podstawie porozumienia pozasądowego, to podlega ono opodatkowaniu, ponieważ znajduje się na liście wyłączeń (interpretacja Izby Skarbowej w Katowicach z 2 kwiet- nia 2012 r., IBPBII/1/415-8/ 12/BJ).

Z tytułu nierównego traktowania

Od odszkodowania wypłaconego przez szefa byłej pracownicy za naruszenie zasady równego traktowania w zatrudnieniu na podstawie wyroku sądu nie odprowadza się zaliczki, zgodnie z art. 21 ust. 1 pkt 3 ustawy o PIT (interpretacja Izby Skarbowej w Warszawie z 23 lutego 2012 r., IPPB4/415-901/11-4/JK3). Wynika ono bowiem wprost z art. 183d kodeksu pracy.

Za złamanie gwarancji zatrudnienia

Uiszczona byłemu pracownikowi rekompensata za zwolnienie go wbrew gwarancjom zatrudnienia, określonym w  umowie społecznej włączonej potem do układu zbiorowego pracy, nie korzysta ani ze zwolnienia określonego w  art. 21 ust. 1 pkt 3, ani w art. 21 ust. 1 pkt 3b ustawy o PIT.

Po pierwsze dlatego, że jej wysokość czy zasady ustalania nie wynikają z odrębnej ustawy albo aktu wykonawczego, a  po drugie – jest to wyrównanie korzyści, jakie zatrudniony osiągnąłby, gdyby zakład nie wyrządził mu szkody (interpretacja Izby Skarbowej w Warszawie z 29 grudnia 2011 r., IPPB4/415-266/ 10/11-12/JK).

Kiedy w koszty uzyskania przychodów

Wypłata wynagrodzeń, w tym za czas pozostawania pracownika bez pracy w razie podjęcia przez niego pracy po przywróceniu do niej, za pracę w godzinach nadliczbowych oraz wynagrodzenia za przerwy i postoje w pracy jest dla pracodawcy kosztem uzyskania przychodów (art. 16 ust. 1 pkt 57 ustawy o CIT).

Kosztem podatkowym są również opłacone składki do ZUS (art. 16 ust. 1 pkt 57a ustawy o CIT). Do kosztów uzyskania przychodów pracodawca nie można natomiast zaliczyć wypłaconych podwładnym odszkodowań z tytułu złamania zakazu nierównego traktowania w zatrudnieniu oraz rent wyrównawczych z racji wypadków przy pracy. Pracodawca nie poniósł ich bowiem w celu uzyskania przychodów czy zabezpieczenia ich źródła, lecz po to, by uwolnić się od zobowiązania.

Skoro tak, to tym bardziej do kosztów uzyskania przychodów nie da zakwalifikować kosztów sądowych i zastępstwa procesowego w sporach o wymienione odszkodowania i renty (interpretacja Izby Skarbowej w Warszawie z 20 grudnia 2011 r., IPPB3/423-797/11-2/GJ).

Do kosztów uzyskania przychodów nie zalicza się również odszkodowanie za niezgodne z umową społeczną rozwiązanie stosunku pracy (interpretacja Izby Skarbowej w Katowicach z 19 grudnia 2011 r., IBPBI/2/423-1167/11/PP).

Kwota takiego odszkodowania, choć wynika z wcześniej łączącego strony stosunku pracy, nie jest jednak wypłaconym zaległym wynagrodzeniem pracownika, ale swoistą dolegliwością (sankcją) za niezgodne z prawem działanie pracodawcy, skutkami której nie można obciążać budżetu państwa poprzez obniżenie podstawy opodatkowania podatkiem dochodowym – wynika z w

yroku WSA w Łodzi z 9 lipca 2010 r. (I SA/Łd 438/10).