Przepisy podatkowe dotyczące cen transferowych (art. 11 ustawy o CIT oraz art. 25a ustawy o PIT) stanowią, że warunki ustalane przez podatnika z podmiotami powiązanymi nie powinny powodować zaniżenia jego dochodu.
Dochód podatnika nie powinien więc być niższy od takiego dochodu, który zostałby osiągnięty, gdyby warunki ustalone przez podatnika z podmiotami powiązanymi były takie jak stosowane na rynku (pomiędzy podmiotami niepowiązanymi).
Warunki umów cash poolingowych zawieranych pomiędzy podmiotami powiązanymi mogą być porównywane do warunków rynkowych:
- pożyczek lub kredytów – w przypadku sald ujemnych na rachunku podatnika w cash poolingu,
- depozytów środków pieniężnych – w przypadku sald dodatnich na rachunku podatnika w cash poolingu.
Takie porównanie może być przeprowadzone dla cash poolingu, w którym przepływy pieniężne lub kompensaty sald pomiędzy rachunkami podmiotów powiązanych mają formę prawną depozytu nieprawidłowego, subrogacji lub przejęcia długu. Niezależnie bowiem od formy prawnej ich treść ekonomiczna jest zbliżona do pożyczek.
Podatnik może spotkać się z zarzutem zaniżenia dochodu, jeżeli zgodnie z umową cash poolingową zawartą przez niego z podmiotami powiązanymi:
- osiąga przychody z odsetek otrzymywanych od sald dodatnich na rachunku w cash poolingu niższe niż wysokość odsetek od rynkowych depozytów, na których mógłby lokować posiadane środki pieniężne,
- ponosi koszty odsetek płaconych od sald ujemnych na rachunku w cash poolingu wyższe od wysokości odsetek od pożyczek lub kredytów dostępnych dla podatnika na rynku.
Negatywne skutki
W takich sytuacjach, dochód podatnika i podatek należny od tego dochodu mogą zostać określone w wysokości rynkowej na podstawie:
- przychodów podatnika z odsetek od sald dodatnich w wysokości odsetek od rynkowych depozytów dostępnych podatnikowi oraz
- kosztów podatnika z odsetek od sald ujemnych w wysokości odsetek od pożyczek lub kredytów dostępnych podatnikowi na rynku.
Określenie dochodu w taki sposób może prowadzić do stwierdzenia zaległości podatkowej.
Takie konsekwencje mogą spotkać podatnika w przypadku cash poolingu rzeczywistego, w którym konsolidacja środków pieniężnych następuje w formie przelewów pomiędzy rachunkami jego uczestników (najczęściej na rachunek główny należący do pool leadera), jak również nierzeczywistego, w którym kompensaty sald następują bez takich przelewów.
W obu tych przypadkach podatnik otrzymuje finansowanie od podmiotów powiązanych lub angażuje własne środki pieniężne na finansowanie powiązanych uczestników cash poolingu. Warunki tego finansowania nie powinny więc odbiegać od warunków rynkowych.
Interpretacje są korzystne, ale...
Obecnie wydawane indywidualne interpretacje podatkowe dotyczące umów cash poolingowych zawieranych przez podmioty powiązane z bankiem (podmiotem niepowiązanym z uczestnikami cash poolingu) idą w przeciwnym kierunku. Wynika z nich, że takie umowy nie podlegają kontroli w zakresie cen transferowych, ponieważ nie są transakcjami pomiędzy podmiotami powiązanymi.
Przykładem są odpowiedzi: Izby Skarbowej w Łodzi z 11 maja 2012 r. (IPTPB3/423-56/12-2/KJ) oraz Izby Skarbowej w Warszawie z 29 lutego 2012 r. (IPPB5/423-1162/ 11-4/JC).
Poglądy zawarte w tych interpretacjach są jednak dyskusyjne, ponieważ:
- warunki umowy cash poolingowej ustalane są pomiędzy podmiotami powiązanymi,
- mogą różnić się od warunków, które zostałyby ustalone pomiędzy podmiotami niepowiązanymi, a w związku z tym może dochodzić do zaniżenia dochodu podatkowego podatnika uczestniczącego w cash poolingu.
... stanowisko to może się zmienić
Wyłączenie umów cash poolingowych spod regulacji w zakresie cen transferowych powoduje, że cash pooling może być sposobem na transfer środków pieniężnych pomiędzy podmiotami grupy bez żadnej odpłatności, zwłaszcza w przypadku cash poolingu, w którym przepływy środków pieniężnych dokonywane są jednokierunkowo (gdzie jedne podmioty otrzymują finansowanie, a inne tylko przekazują środki pieniężne).
Nie można więc zakładać, że kierunek interpretacji podatkowych będzie stale taki sam jak obecnie. W ostatnim czasie pojawiają się już odpowiedzi (np. Izby Skarbowej w Warszawie z 17 kwietnia 2012 r., IPPB5/423-23/12-2/JC), z których wynika, że w pewnych sytuacjach dochód podatnika może podlegać szacowaniu i określeniu, nawet jeśli nie doszło do transakcji z podmiotem powiązanym.
Tak będzie, gdy na dochód podatnika mają wpływ warunki, których nie ustalono w sposób rynkowy, lecz zostały narzucone lub ustalone w wyniku powiązań podatnika z innymi podmiotami niekoniecznie w konkretnych transakcjach z tymi podmiotami.
W związku z tym, aby zapobiec problemom podatkowym w przyszłości:
- odsetki od sald dodatnich (nadwyżek środków pieniężnych) na rachunku w cash poolingu powinny znajdować się na poziomie nie niższym od odsetek, które można by otrzymać, przeznaczając posiadane nadwyżki środków pieniężnych na depozyty (np. lokaty bankowe),
- odsetki od sald ujemnych na rachunku w cash poolingu powinny znajdować się na poziomie nie wyższym od odsetek płaconych za rynkowe finansowanie (np. od pożyczek, kredytów bankowych lub zadłużenia w rachunku bieżącym).
Jak podzielić korzyści
Gdyby jednak odsetki kształtowały się na innym poziomie, różnica pomiędzy odsetkami od sald dodatnich w cash poolingu a odsetkami od rynkowych depozytów powinna kompensować się z różnicą pomiędzy odsetkami od sald ujemnych w cash poolingu a odsetkami od pożyczek lub kredytów dostępnych podatnikowi na rynku.
Konsolidacja środków pieniężnych w cash poolingu przynosi korzyści poprzez ograniczenie udziału banku. Pełni on w cash poolingu głównie funkcje rozliczeniowe pomiędzy jego uczestnikami. Powoduje to, że ich koszty finansowania mogą być niższe niż koszty kredytu bankowego, a przychody z depozytów mogą być wyższe od przychodów z depozytów bankowych.
W rezultacie powstaje korzyść, która jest dzielona pomiędzy podmioty uczestniczące w cash poolingu. Taki podział powinien być dokonany w obiektywny sposób, czyli na takich zasadach, jakie przyjęłyby podmioty niezależne.
Czy dokumentacja jest obowiązkowa
Czy dla umów cash poolingowych powinna być sporządzana dokumentacja cen transferowych? Zgodnie z art. 9a ustawy o CIT obowiązek jej przygotowania powstaje, gdy:
- dochodzi do transakcji,
- transakcja jest zawierana pomiędzy podmiotami powiązanymi oraz
- wartość transakcji przekracza równowartość ustalonych w przepisach limitów.
Zgodnie ze stanowiskiem organów podatkowych wyrażanym w dotychczas wydawanych interpretacjach (np. Izby Skarbowej w Poznaniu z 5 stycznia 2011 r., ILPB4/423-254/ 10-9/MC oraz Izby Skarbowej w Bydgoszczy z 9 marca 2011 r., ITPB3/423-717b/10/DK) w cash poolingu na podstawie umów zawieranych przez podmioty powiązane z bankiem (podmiotem niepowiązanym z jego uczestnikami) nie dochodzi do transakcji pomiędzy podmiotami powiązanymi, które podlegałyby obowiązkowi sporządzania dokumentacji cen transferowych.
Zdanie organów podatkowych jest jednak dyskusyjne w przypadku cash poolingu rzeczywistego. To dlatego, że w większości przypadków pomiędzy podmiotami powiązanymi uczestniczącymi w cash poolingu:
- zostaje zawarta umowa,
- dochodzi do operacji gospodarczych, które mają postać przepływów pieniężnych (przelewów z rachunków tych podmiotów, które dysponują nadwyżkami środków pieniężnych oraz przelewów na rachunki tych podmiotów, które mają niedobory środków pieniężnych),
- mają miejsce przepływy pieniężne dotyczące usług finansowych zbliżonych pod względem treści ekonomicznej do pożyczek oraz depozytów pieniężnych.
Cash pooling rzeczywisty spełnia zatem warunki językowej definicji pojęcia „transakcja” rozumianej jako „operacja handlowa dotycząca kupna lub sprzedaży towarów albo usług” lub „umowa handlowa lub bankowa”. Przy rozstrzyganiu innych problemów z zakresu cen transferowych organy podatkowe stosowały taką właśnie definicję.
Przykładem jest interpretacja Drugiego Mazowieckiego Urzędu Skarbowego z 29 kwietnia 2004 r., który stwierdził, że „(…) ustawa o podatku dochodowym nie zawiera definicji słowa – transakcja, dlatego też należy odnieść się do słownika języka polskiego. W ujęciu słownikowym „transakcja to operacja handlowa albo bankowa typu kupno-sprzedaż, ale na większą skalę także porozumienie, układ w jakiejś sprawie, które jest wynikiem rokowań, przetargów i ustępstw”„.
Przepływy (z tytułu wyrównania sald oraz z tytułu odsetek) w cash poolingu rzeczywistym pomiędzy rachunkami podatnika i innych podmiotów powiązanych uczestniczących w cash poolingu (w tym np. pool leadera) powinny więc podlegać dokumentacji cen transferowych.
Podobnie w przypadku cash poolingu nierzeczywistego, przeciwnie do aktualnego zdania organów podatkowych, konieczne będzie przygotowanie dokumentacji cen transferowych, gdy:
- pomiędzy podmiotami powiązanymi zawierana jest umowa cash poolingowa,
- operacje gospodarcze w formie przepływów odsetek od sald dodatnich i ujemnych na rachunkach powiązanych podmiotów uczestniczących w cash poolingu mają miejsce w postaci przelewów pomiędzy rachunkami tych podmiotów (np. bezpośrednio pomiędzy rachunkiem podatnika a rachunkami innych powiązanych z nim uczestników cash poolingu lub cash pool leadera), a nie są pobierane z rachunku na rzecz banku.
W takiej sytuacji dokumentacji cen transferowych powinny podlegać przepływy z tytułu odsetek w cash poolingu pomiędzy rachunkami podatnika i innych podmiotów powiązanych z podatnikiem uczestniczących w cash poolingu. -
Co to jest cash pooling?
Cash pooling polega na konsolidacji zasobów finansowych poprzez kompensowanie dodatnich i ujemnych sald na rachunkach bankowych kilku podmiotów (stron umowy cash poolingowej). Jest metodą wspólnego zarządzania płynnością finansową, z której często korzystają grupy podmiotów powiązanych. Pozwala na kredytowanie wewnątrzgrupowe zamiast korzystania z kredytów bankowych lub zadłużania się w rachunku bieżącym.
Konsolidacja zasobów finansowych w cash poolingu pozwala na ponoszenie niższych kosztów finansowania niż w przypadku pożyczek, kredytów bankowych lub zadłużenia w rachunku bieżącym przez każdy podmiot oddzielnie.
Podmioty uczestniczące w cash poolingu:
- dokonują transferów środków pieniężnych pomiędzy sobą (pomiędzy tymi, które dysponują ich nadwyżkami, a tymi, które tych środków aktualnie potrzebują),
- kredytują się wzajemnie, więc nie muszą korzystać z kredytów bankowych,
- płacą odsetki tylko od wspólnego salda środków pieniężnych (jeżeli jest ujemne).
W rezultacie cash pooling przynosi oszczędności, których realny wymiar jest różnicą pomiędzy:
- kosztami finansowania bankowego (które byłyby ponoszone w przypadku finansowania z kredytów bankowych lub zadłużenia w rachunku bieżącym) a
- przychodami z odsetek od depozytów – w przypadku lokowania nadwyżek środków pieniężnych na depozytach bankowych.
Ta różnica nie jest zatrzymywana przez bank (zatrzymywana jest jej niewielka część, na pokrycie kosztów administrowania cash poolingiem), lecz dzielona jest de facto pomiędzy podmioty uczestniczące w cash poolingu.
Arkadiusz Żurawicki jest partnerem, doradcą ds. cen transferowych w MDDP Michalik Dłuska Dziedzic i Partnerzy.
Igor Fudali jest konsultantem ds. cen transferowych