Dla wielu osób pismo z urzędu skarbowego o wszczęciu postępowania podatkowego  może stanowić zapowiedź zbliżających się problemów. W sytuacji gdy postępowanie nie jest wszczynane z inicjatywy samego podatnika, zwiastuje zazwyczaj, że organy podatkowe zmierzają do określenia wysokości zobowiązania podatkowego w wysokości innej niż ta, jaką zadeklarował podatnik.

Decyzje organów podatkowych najczęściej dotyczą podatków dochodowych bądź podatku od towarów i usług oraz akcyzowego, a zatem tych, w przypadku których obowiązuje tzw. zasada samoobliczenia podatku przez podatników lub płatników i dobrowolna wpłata na rachunek odpowiedniego organu podatkowego. W decyzjach kończących postępowanie organy podatkowe najczęściej określają to zobowiązanie w wartości wyższej niż wynikająca z deklaracji składanych przez podatników lub płatników.

W powszechnie panującym przekonaniu jedynymi konsekwencjami takich rozstrzygnięć jest konieczność zapłaty różnicy podatku oraz zaległych odsetek. Uregulowanie tych należności w odczuciu wielu podatników powoduje automatyczne „zamknięcie” sprawy.

Oczywiście od rozstrzygnięć wydanych w pierwszej instancji można się odwołać do wyższej instancji, a ostateczne orzeczenia podlegają kontroli sprawowanej przez sądy administracyjne. Niestety wiele osób nie zdaje sobie sprawy, że decyzja podatkowa może być tylko początkiem kolejnych problemów, tym razem już na innym gruncie – karnym.

Przestępstwo lub wykroczenie

Prawo karne stanowi zbiór norm, które wskazują przypadki, gdy pociąga się do odpowiedzialności osoby popełniające czyny społecznie szkodliwe. Podstawową zaś rolą prawa karnego skarbowego jest ochrona interesów fiskalnych Skarbu Państwa.

Ustawodawca położył nacisk na to, aby sprawcy przestępstw i wykroczeń skarbowych przede wszystkim uregulowali zaległe należności publicznoprawne oraz by w przyszłości nie dopuścili się podobnych czynów. Tym samym sprawcy mogą, w określonych przypadkach, uniknąć odpowiedzialności karnej bądź ukarania, lecz pod warunkiem, iż wcześniej uregulują dobrowolnie ciążącą na nich daninę. Nie można również pomijać funkcji prewencyjnej, która ma odstraszać potencjalnych sprawców przestępstw i wykroczeń skarbowych.

Wydanie przez organ podatkowy decyzji określającej podatek do zapłaty w wysokości wyższej, niż uczynił to podatnik, powoduje niejako „automatyczne” uruchomienie procedury karnej w sprawie o przestępstwo lub wykroczenie skarbowe. To zaś, czy w danej sprawie będziemy mieli do czynienia z przestępstwem czy z wykroczeniem skarbowym, ustawodawca uzależnił od wysokości uszczuplenia należności poblicznoprawnej.

Jakie grożą kary

Konsekwencje finansowe, wynikające z otrzymanych decyzji podatkowych, w postaci zapłaty podatku i odsetek, choć oczywiście w wielu przypadkach bardzo bolesne, nie niosą ze sobą jednak tak daleko idących skutków, jak kary wynikające z przepisów kodeksu karnego skarbowego (dalej k.k.s.).

Ustawodawca w katalogu kar grożących za przestępstwa lub wykroczenia wskazuje na grzywnę w stawkach dziennych, ograniczenie oraz pozbawienie wolności. Oprócz tego sprawcy przestępstwa lub wykroczenia skarbowego grożą środki karne, z których na szczególną uwagę zasługuje zakaz prowadzenia działalności gospodarczej.

Najczęściej sądy orzekające w sprawach karnoskarbowych decydują się na wymierzenie sprawcom grzywny, której wysokość w połączeniu z zaległym podatkiem i odsetkami urasta do dość dużej kwoty. Niemniej jednak w relacji do pozbawienia wolności bądź kary w postaci zakazu prowadzenia działalności gospodarczej wydaje się „mniejszym złem”. W wielu przypadkach orzeczona kara grzywny jest identyczna jak wysokość uszczuplonej należności publicznoprawnej.

Sądy biorą w tym przypadku pod uwagę, że kara pozbawienia wolności bądź środek karny w postaci zakazu prowadzenia działalności gospodarczej w rzeczywistości pozbawi podatnika możliwości uzyskiwania jakichkolwiek środków finansowych i może postawić pod znakiem zapytania egzystencję jego oraz członków jego rodziny.

Zdążyć przed przedawnieniem

Przepisy k.k.s. nie określają momentu, w którym wszczynane jest postępowanie karne. Organy podatkowe często korzystają z możliwości wszczęcia postępowania karnego  jeszcze na etapie przed wydaniem decyzji podatkowych. Wykorzystują przy tym treść art. 70 § 6 pkt 1 ordynacji podatkowej. Wynika z niego, że z chwilą wszczęcia postępowania w sprawie o przestępstwo lub wykroczenie skarbowe zawieszeniu ulega termin przedawnienia zobowiązania podatkowego.

Wszczęcie postępowania karnego będzie niemal pewne, gdy organy podatkowe prowadzą postępowanie dotyczące zobowiązania za okres, który niedługo uległby przedawnieniu. Wówczas wszczynają postępowania karnoskarbowe, które najczęściej są potem zawieszane do czasu zakończenia postępowań podatkowych – w tym również przed sądami administracyjnymi.

Jeżeli postępowanie karne skarbowe „nie jest potrzebne” do zawieszenia biegu przedawnienia zobowiązania podatkowego, to mimo iż może być uruchomione w każdej chwili, najczęściej jest wszczynane po wydaniu decyzji podatkowej, przynajmniej przez organ pierwszej instancji. Uruchomienie postępowania karnego skarbowego w odpowiednim czasie z reguły nie nastręcza dużych problemów, gdyż gospodarzem takich postępowań jest ten sam organ podatkowy, który prowadzi postępowanie podatkowe.

W każdym urzędzie skarbowym i urzędzie kontroli skarbowej jest komórka powołana do prowadzenia spraw karnoskarbowych. Dział postępowań podatkowych i dział spraw karnoskarbowych ściśle ze sobą współpracują i z reguły na bieżąco są podejmowane decyzje co do dalszego biegu obu postępowań.

Trzeba pamiętać, że postępowanie karnoskarbowe jest niezależne od postępowania podatkowego. Bez względu również na to, na jakim etapie jest postępowanie podatkowe (izba skarbowa, wojewódzki bądź Naczelny Sąd Administracyjny), postępowanie karnoskarbowe trwa i może się zakończyć wydaniem wyroku skazującego, przed ostatecznym rozstrzygnięciem sprawy podatkowej.

Różne rozstrzygnięcia

Może zdarzyć się też sytuacja, że podatnik będzie skazany w postępowaniu karnym skarbowym, a postępowanie podatkowe, trwające z reguły zdecydowanie dłużej, zakończy się dla niego pozytywnie. Ponadto należy zwrócić uwagę, że przedawnienie się zobowiązania podatkowego stanowi jednocześnie przedawnienie karalności czynu zabronionego polegającego na uszczupleniu bądź narażeniu na uszczuplenie należności publicznoprawnej, związanego z tym konkretnym zobowiązaniem podatkowym.

Należy na końcu podkreślić, że zapłacenie należności publicznoprawnej, wynikającej z decyzji podatkowej oraz odsetek, nie stanowi samo przez się przesłanki do wstrzymania lub wyeliminowania postępowania karnoskarbowego.

Zasygnalizowane kwestie w praktyce wywołują wśród podatników spore wątpliwości. Wielokrotnie nie są też akceptowane, szczególnie w sytuacji skazania w postępowaniu karnoskarbowym i jednoczesnego pozytywnego zakończenia postępowania podatkowego. Wątpliwości te są o tyle zrozumiałe, że wszczęcie postępowania karnoskarbowego jest konsekwencją prowadzonego postępowania podatkowego.

Dobrze, gdy podatnik wie, co mu grozi i jak ma się bronić

W praktyce bardzo niewielu podatników ma świadomość, jakie konsekwencje i na jakim etapie mogą wyniknąć z faktu otrzymania postanowienia o wszczęciu postępowania podatkowego.

Na gruncie karnoskarbowym już sam fakt podejrzenia dokonania czynu może rodzić przesłanki do wszczęcia postępowania karnego. Możemy mieć do czynienia z sytuacją, gdy postępowanie podatkowe jest dopiero w powijakach, a wszczynane jest już postępowanie z k.k.s. Dlatego niezmiernie ważne jest, aby podatnik miał świadomość konsekwencji prowadzonych lub wszczynanych postępowań przez organy podatkowe.

Najlepiej, aby jak najwcześniej zwrócił się do wykwalifikowanego pełnomocnika. Ponieważ w postępowaniu karnoskarbowym pełnomocnikiem strony może być jedynie adwokat, ważne jest, do kogo podatnik zwraca się o pomoc prawną (najlepiej, aby korzystał z kancelarii tworzonych przez doradców podatkowych i adwokatów).

Takie rozwiązanie jest najbardziej optymalne. Nie prowadzi do sytuacji, gdy postępowanie podatkowe prowadzi doradca podatkowy bądź radca prawny, a w chwili wszczęcia postępowania karnoskarbowego rozpoczyna się proces usilnego poszukiwania adwokata, znającego się na zarówno na sprawach podatkowych, jak i karnoskarbowych.