Czasem kary za niedotrzymanie umowy nie da się rozliczyć

Zasady kwalifikowania wydatków do kosztów uzyskania przychodów określają ustawa o podatku dochodowym od osób prawnych (ustawa o CIT) oraz ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych (ustawa o PIT).

Kosztami są wydatki poniesione w celu osiągnięcia przychodów lub zachowania albo zabezpieczenia źródła przychodów, z wyjątkiem wymienionych w art. 16 ust. 1 ustawy o CIT oraz odpowiednio art. 23 ustawy o PIT. Brzmienie przepisów nie pozostawia wątpliwości, że nie wszystkie wydatki poniesione przez podatnika, stanowiące z ekonomicznego punktu widzenia koszty działalności, są kosztem uzyskania przychodów.

Aby określony wydatek można było uznać za koszt uzyskania przychodu, między nim a osiągnięciem przychodu musi zachodzić związek przyczynowo-skutkowy tego typu, że poniesienie wydatku ma lub może mieć wpływ na powstanie lub zwiększenie tego przychodu albo na zachowanie lub zabezpieczenie źródła przychodów.

[srodtytul]Gdy są wady, będą kłopoty[/srodtytul]

Zgodnie z art. 16 ust. 1 pkt 22 ustawy o CIT (oraz odpowiednio art. 23 ust. 1 pkt 19 ustawy o PIT) nie uważa się za koszty uzyskania przychodów kar umownych i odszkodowań z tytułu wad dostarczonych towarów, wykonanych robót i usług oraz zwłoki w dostarczeniu towaru wolnego od wad albo zwłoki w usunięciu wad towarów lub wykonanych robót i usług.

Kara umowna jako sposób zabezpieczenia prawidłowej realizacji umowy, który przede wszystkim ma na celu ułatwienie w dochodzeniu naprawienia ewentualnej szkody, została uregulowana w kodeksie cywilnym.

Pod pojęciem „kara umowna” należy rozumieć zastrzeżenie, że naprawienie szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego nastąpi przez zapłatę określonej sumy. Innymi słowy, kara umowna jest rodzajem sankcji cywilnoprawnej zastrzeżonej na wypadek szkód powstałych w wyniku niewłaściwego wykonania umowy.

W przepisach obu ustaw podatkowych ustawodawca wprost wyraża, jakiego rodzaju kary umowne i odszkodowania nie mogą być zaliczone do kosztów uzyskania przychodów. Są to kary czy odszkodowania wynikające z nienależytego wykonania zobowiązań. Kary są wynikiem niewłaściwego działania lub zaniechania dłużnika.

[srodtytul]Związek kosztu z przychodem...[/srodtytul]

Co do pozostałych kar i odszkodowań ich niewymienienie w art. 16 ust. 1 ustawy o CIT (oraz art. 23 ustawy o PIT) nie oznacza, że automatycznie można je uznać za koszt podatkowy. Pomiędzy poniesionym kosztem a potencjalnym przychodem musi zaistnieć związek przyczynowo-skutkowy albo musi to być wydatek poniesiony w celu zachowania lub zabezpieczenia źródła przychodów.

Zwróciła na to uwagę [b]Izba Skarbowa w Bydgoszczy w interpretacji z 27 kwietnia 2009 r. (ITPB1/415-88/09/IG)[/b]. Czytamy w niej, że „nie wszystkie odszkodowania i kary umowne wynikające z niewykonania lub nienależytego wykonania umowy nie stanowią kosztu podatkowego, lecz tylko te, które wynikają z wad sprzedawanych towarów, wad wykonywanych robót i usług, kary za zwłokę w zamianie towaru wadliwego na niewadliwy lub kary za zwłokę w usunięciu wad wykonywanych robót i usług. Istotą tego przepisu jest wobec tego wyłączenie z kosztów uzyskania przychodów kar umownych związanych z wadami towarów lub usług, a nie np. opóźnieniem w ich dostarczeniu. Oznacza to, że kary umowne z innego tytułu, które nie zostały wymienione w zamkniętym katalogu kar umownych wiążących się z nienależytym wykonaniem usług, mogą stanowić koszty uzyskania przychodów, pod warunkiem istnienia związku przyczynowego pomiędzy karą a możliwością uzyskania przychodu”.

[srodtytul]... musi wykazać podatnik[/srodtytul]

Ciężar prawidłowego udokumentowania wydatku i wykazania związku przyczynowo-skutkowego pomiędzy nim a uzyskaniem (zachowaniem lub zabezpieczeniem źródła) przychodów spoczywa na podatniku. To właśnie on musi wykazać, że poniósł koszt celowy i zasadny z punktu widzenia prowadzonej przez siebie działalności. Decydując się na poniesienie określonych wydatków, musi sam dokonać oceny, czy mają one na celu uzyskanie przychodu albo zachowanie lub zabezpieczenie źródła przychodów, a następnie podjąć decyzję o ich ewentualnym zakwalifikowaniu do kosztów podatkowych.

[b]„Możliwość kwalifikowania konkretnego wydatku jako kosztu uzyskania przychodów uzależniona jest od rzetelnej i całościowej oceny tego, czy w świetle wszystkich występujących w sprawie okoliczności, przy zachowaniu należytej staranności, podatnik w momencie dokonywania wydatku mógł i powinien przewidzieć, iż poniesiony wydatek przysporzy mu spodziewanego przychodu lub przyczyni się do zabezpieczenia źródła przychodów” [/b]– czytamy we wspomnianej wcześniej interpretacji.

[ramka][b]Przykład[/b]

Jeden ze stałych kontrahentów spółki odstąpił od umowy dostawy. Odstąpienie nastąpiło w związku z niewykonaniem w terminie zobowiązania, które wynikło z winy firmy będącej dostawcą z zagranicy. Wiązało się to z obowiązkiem zapłaty kary umownej.Zachowanie to miało na celu zapewnienie ciągłości pozyskiwania dochodów pochodzących z pozostałych transakcji prowadzonych z tym kontrahentem. Towar objęty kontraktem niewykonanym w terminie ma być przedmiotem dostawy realizowanej na podstawie nowej umowy.

[b]Izba Skarbowa w Warszawie w interpretacji z 29 maja 2009 r. (IPPB3/423-222/09-2/GJ) [/b]stwierdziła, że w tym wypadku kara umowna wypłacona kontrahentowi może być uznana za koszt podatkowy. „Kara umowna była spowodowana okolicznościami, na które spółka nie miała wpływu, a zabezpieczając swoje interesy od strony dostawcy w postaci kary umownej od niego na wypadek niewykonania dostawy, należy uznać, że dochowała należytej staranności w celu ochrony przed niekorzystnymi konsekwencjami sytuacji, o której mowa we wniosku”. [/ramka]