Zasady dobrowolnego poddania się odpowiedzialności karnej skarbowej określają przepisy kodeksu karnego skarbowego. Jest to specyficzna instytucja prawna pozwalającą na pociągnięcie do odpowiedzialności sprawcy czynu zabronionego za jego zgodą. Stanowi ona możliwość konsensualnego rozstrzygnięcia sprawy karnej skarbowej w drodze porozumienia sprawcy i organu procesowego.

[srodtytul]Najpierw wniosek...[/srodtytul]

Procedurę inicjuje wniosek sprawcy przestępstwa albo wykroczenia skarbowego o zezwolenie na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności. Wniosek może zostać złożony przed wniesieniem aktu oskarżenia. Składając go, należy łącznie uiścić:

- w całości wymagalną należność publicznoprawną, jeżeli w związku z przestępstwem lub wykroczeniem skarbowym nastąpiło uszczuplenie tej należności,

- tytułem grzywny kwotę odpowiadającą co najmniej 1/3 minimalnego wynagrodzenia, a za wykroczenie skarbowe – kwotę odpowiadającą co najmniej 1/10 tego wynagrodzenia;

- co najmniej zryczałtowaną równowartość kosztów postępowania.

Dodatkowo należy wyrazić zgodę na przepadek przedmiotów, jeżeli za czyn zabroniony, o który toczy się postępowanie, jest obowiązkowe orzeczenie przepadku przedmiotów.

[srodtytul]... potem negocjacje[/srodtytul]

Złożenie wniosku otwiera fazę negocjacji, w trakcie których organ finansowy uzgadnia ze sprawcą warunki, na jakich wystąpi do sądu o udzielenie zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności. W tym momencie może dojść do czynienia wzajemnych ustępstw, „targowania się” między organem a sprawcą. Przykładowo w odniesieniu do wysokości grzywny negocjacje mogą dotyczyć zarówno samej kwoty, jak również wielkości (liczby stawek dziennych). Organ powinien wziąć pod uwagę w szczególności sytuację majątkową sprawcy oraz wysokość uszczuplonej należności lub równowartości pieniężnej przedmiotów bądź korzyści podlegającej przepadkowi.

[srodtytul]Konieczne dowody[/srodtytul]

Złożenie wniosku musi być poprzedzone przeprowadzeniem dochodzenia, mającym na celu ustalenie dowodów świadczących o tym, że wina sprawcy i okoliczności popełnienia czynu zabronionego nie budzą wątpliwości. Na organie finansowym ciąży obowiązek dokonania oceny zebranego materiału dowodowego, co powinno znaleźć odzwierciedlenie w uzasadnieniu wniosku kierowanego do sądu.

Z praktyki orzeczniczej wynika, że [b]samo przyznanie się sprawcy do popełnienia przestępstwa (wykroczenia) skarbowego powoduje, iż organy finansowe czują się zwolnione z realizacji celów postępowania przygotowawczego.[/b] Tego rodzaju praktyka spotkała się z dezaprobatą [b]Sądu Najwyższego, który dał temu wyraz w postanowieniu z 25 maja 2005 r. (III KK 84/05)[/b].

W orzeczeniu tym sąd stwierdził, że sam fakt złożenia przez sprawcę wniosku nie przesądza o jego winie czy sprawstwie. Powinny one wynikać z całokształtu okoliczności sprawy. SN wskazał, że organ finansowy powinien ocenić cały materiał dowodowy w kontekście oświadczeń (wyjaśnień) sprawcy i na ich podstawie, a nie na jego wniosek o zezwolenie na poddanie się karze, ustalić, czy spełniony jest warunek wynikający z art. 17 § 1 k.k.s. (dotyczący jasności co do winy i sprawstwa wnioskującego).

[srodtytul]O co w sprawie chodziło[/srodtytul]

Wspomniany wyrok zapadł na tle konkretnego stanu faktycznego. Wniosek dotyczył podatnika podejrzanego o popełnienie przestępstwa skarbowego z art. 56 § 2 k.k.s. (tj. niewłaściwe zadeklarowanie podstawy opodatkowania w zeznaniu podatkowym, a tym samym naruszenie art. 26 ust. 1 pkt 8 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych). Sąd rejonowy zezwolił podatnikowi na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności i wymierzył mu karę grzywny.

Sąd Najwyższy uznał, że w postępowaniu w I instancji nie zostało wskazane, na podstawie jakich konkretnie dowodów uznano, że wina i okoliczności popełnienia przez podejrzanego przestępstwa skarbowego z art. 56 § 2 k.k.s. nie budzą wątpliwości. Za niewystarczające dla podjęcia rozstrzygnięcia SN uznał samo odwołanie się w uzasadnieniu postanowienia do wyników kontroli skarbowej oraz orzeczeń NSA, bez wskazania przesłanek, na podstawie których sąd rejonowy wyprowadził taki wniosek.

W konkluzji SN uznał, że skoro sąd rejonowy nie ustalił okoliczności zgodnie z wymaganiami art. 17 § 1 k.k.s. (przesłanki umożliwiające skorzystanie z dobrowolnego poddania się karze), poddanie orzeczenia kontroli kasacyjnej pod kątem wypełnienia przez podejrzanego dyspozycji art. 56 § 2 k.k.s. nie jest możliwe na obecnym etapie postępowania.

Organ finansowy, kierując wniosek do sądu, obowiązany jest do dokładnego opisu czynu z podaniem jego kwalifikacji prawnej, jak również określenia wykonanych przez sprawcę czynności wskazanych w art. 143 k.k.s. (stanowiących warunki dobrowolnego poddania się odpowiedzialności). W treści wniosku powinno zostać wskazane, czy sprawca uiścił uszczuploną należność (w jakim rozmiarze), jaka kwota została wpłacona tytułem grzywny (kosztów), w jakim zakresie sprawca wyraził zgodę na przewidziany prawem przepadek przedmiotów lub w jakim zakresie uregulował równowartość pieniężną przedmiotów objętych przepadkiem.

Celowym byłoby wskazanie na okoliczności, które w ocenie organu uzasadniają przyjęcie, że ze względu na niską społeczną szkodliwość czynu także stopień winy i cele kary poniesionej przez sprawcę przestępstwa w rozmiarze ustalonej w toku negocjacji będą wystarczające.

[ramka][b]Uwaga [/b]

Dobrowolne poddanie się odpowiedzialności pozwala uniknąć długotrwałego procesu przed sądem karnym oraz wpisu do Krajowego Rejestru Karnego. Zapłata grzywny za przestępstwo skarbowe w drodze dobrowolnego poddania się odpowiedzialności nie stanowi przesłanki recydywy skarbowej, zatem sprawca traktowany jest jak osoba niekarana. [/ramka]

[ramka][b]Przykład z praktyki podatkowej[/b]

[b]Organ finansowy wniósł do sądu wniosek o udzielenie zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności przez podejrzanego, któremu przedstawiono zarzut popełnienia czynu określonego w art. 99 § 1 ustawy karnej skarbowej (zawyżenie kosztów uzyskania przychodów i uszczuplenie podatku dochodowego)[/b]. Z akt sprawy nie wynikało, aby poza pouczeniem o samej możliwości złożenia wniosku sprawca był poinformowany o zakresie czynności, jakich powinien dopełnić przed wystąpieniem do sądu. Urząd kontroli skarbowej poinformował wyłącznie o wpłaceniu przez sprawcę określonej kwoty tytułem grzywny. Z akt sprawy nie wynikało natomiast, aby sprawca spełnił pozostałe warunki (uiścił należność podatkową oraz zryczałtowaną równowartość kosztów postępowania).

Sąd uznał, że merytoryczne orzekanie w przedmiocie wniosku byłoby przedwczesne, skoro akta sprawy, jak również treść wniosku, nie pozwalają ustalić przyczyny niedopełnienia przez sprawcę czynności, których dopełnienie jest warunkiem merytorycznego orzekania. W następstwie tej sytuacji sprawa została zwrócona do organu finansowego w celu uzupełnienia istotnych braków postępowania ze wskazaniem, że powinno ono polegać na pouczeniu oskarżonego o jego obowiązkach, a wniosek powinien zawierać informację o wykonaniu każdego z nich. [/ramka]