Spółka zawarła umowę pośrednictwa przy sprzedaży nieruchomości. Niebawem doszło do zawarcia umowy sprzedaży, a wydatki związane z pośrednictwem zaliczono do kosztów uzyskania przychodu.
W toku postępowania podatkowego organy ustaliły, że wynajęty pośrednik nie brał praktycznie udziału w transakcji - warunki przyszłej umowy strony (które zresztą od dawna się znały) ustaliły bez niego. W związku z tym organy podatkowe, a następnie WSA odmówiły spółce możliwości zaliczenia kosztów pośrednictwa do kosztów podatkowych. Stwierdzono, że do uznania danych wydatków za koszty niezbędne jest spełnienie dwóch warunków: muszą być odpowiednio udokumentowane oraz pozostawać w związku przyczynowym z osiągnięciem przychodu. Wskutek braku udziału pośrednika w transakcji nie wypełniono drugiego z warunków.
Spółka złożyła skargę kasacyjną, podtrzymując dotychczasową argumentację. NSA ją oddalił, wskazując na art. 15 ust. 1 ustawy o CIT, z którego wynika konieczność zaistnienia związku przyczynowego między wydatkiem i przychodem.
Jasne określenie, w umowie zawartej na piśmie, zakresu obowiązków pośrednika, w postaci wyszukania kontrahenta i udziału w negocjacjach, nie przesądza o zaliczeniu wydatków związanych z pośrednictwem do kosztów. Wskutek faktycznej bierności pośrednika nie mogą być one kosztem.
To, że kosztem uzyskania przychodu może być jedynie wydatek, który ma celu uzyskanie przez podatnika przychodu, jest bezsporne. Na konieczność istnienia związku pomiędzy kosztem i przychodem wskazuje zarówno dosłowna treść przepisów prawa, jak i orzecznictwo sądów administracyjnych. Ustawy nie dają jednak fiskusowi prawa oceny efektywności wydatków podatnika.
W opisywanej sprawie powodem wyłączenia wydatku na pośrednictwo w sprzedaży nieruchomości była bierna, w ocenie organów podatkowych, postawa kontrahenta spółki, który nie był w stanie znaleźć nabywcy na daną nieruchomość - nie przyczynił się więc do powstania przychodu z jej sprzedaży. Gdyby zaangażowanie pośrednika przez skarżącą było czynnością pozorną, wówczas sporny wydatek rzeczywiście nie powinien być uznany za koszt podatkowy. Jeśli jednak pośrednik świadczył usługi, nawet w sposób nieefektywny i nieprowadzący w rezultacie do zawarcia przez jego klienta umowy, wówczas są argumenty za uznaniem poniesionych przez skarżącą wydatków za koszty podatkowe. Koszt ten mógł bowiem przyczynić się do uzyskania przychodu przez podatnika.
W orzecznictwie często prezentowane jest stanowisko, że do zaliczenia wydatku do kosztów podatkowych nie jest konieczne wystąpienie skutku (przychodu) będącego następstwem poniesienia kosztu. W wielu wyrokach sądy wskazują, że celowość poniesienia kosztu oznacza raczej uzasadnione oczekiwanie przez podatnika, że poniesiony koszt może przynieść założone następstwo (przychód), a efektywność samego wydatku nie jest tu najistotniejsza. Dodatkowo, zgodnie z prezentowaną przez sądy administracyjne linią orzeczniczą, w zaliczeniu wydatku do kosztów uzyskania przychodów nie przeszkadza również to, że podatnik może osiągnąć ten sam efekt mniejszym kosztem.
