Zgodnie z art. 12 ust. 4 pkt 1 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych (updop) i art. 14 ust. 3 pkt 1 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych (updof) do przychodów nie zalicza się otrzymanych lub zwróconych pożyczek (kredytów), z wyjątkiem skapitalizowanych odsetek od tych pożyczek (kredytów). Zwrot zobowiązania głównego (kapitału) jest neutralny podatkowo.

Nie dotyczy to jednak skapitalizowanych odsetek, które będą zawsze przychodem podatkowym w momencie kapitalizacji (zob. pisma Ministerstwa Finansów z 30 października 1993 r., PO 4/P-722603/93, z 7 marca 2000 r., PB 3/ 722-571-94/HS/00). W wyniku kapitalizacji nie dochodzi do faktycznego przepływu środków pieniężnych, co sprawia, że tak powstały przychód swym charakterem zbliżony jest do przychodu należnego i jednocześnie do środków pieniężnych pozostawionych do dyspozycji pożyczkodawcy.

Lustrzanym odbiciem przepisów przywołanych powyżej są art. 16 ust. 1 pkt 10 lit. a updop i odpowiednio art. 23 ust. 1 pkt 8 lit. a updof. Zgodnie z nimi nie uważa się za koszty uzyskania przychodów wydatków na spłatę pożyczek (kredytów), z wyjątkiem skapitalizowanych odsetek od tych pożyczek (kredytów). Podobnie i tutaj spłata kwoty głównej pożyczki (kredytu) nie wpływa na podstawę opodatkowania.

W świetle nowej definicji kosztów skapitalizowane odsetki będą - co do zasady - kosztem pośrednim, o ile zostały poniesione w celu zachowania albo zabezpieczenia źródła przychodów (art. 15 ust.1 updop oraz art.22 ust.1 updof). Tym samym podatnik może je potrącić w dacie ich poniesienia, chyba że koszty te dotyczą okresu przekraczającego rok podatkowy i jednocześnie nie jest możliwe określenie, jaka ich część dotyczy danego roku podatkowego, wówczas należy je rozliczyć proporcjonalnie do długości okresu, którego dotyczą.

Za dzień poniesienia kosztu uzyskania przychodu uważa się dzień, na który ujęto taki koszt w księgach rachunkowych (zaksięgowano) na podstawie otrzymanej faktury (rachunku), albo innego dowodu w razie braku faktury (rachunku). Wyjątek dotyczy ujętych jako koszty rezerw albo biernych rozliczeń międzyokresowych kosztów (art. 15 ust. 4e updop oraz art.22 ust.5d updof).

Taka definicja "dnia poniesienia kosztu uzyskania przychodu" potwierdza, że do zaliczenia w koszty omawianych odsetek wystarczy ich sama kapitalizacja oraz ujęcie tej operacji na podstawie odpowiedniego dokumentu w księgach rachunkowych. Zaksięgowanie w koszty skapitalizowanych odsetek będzie możliwe na podstawie każdego innego dowodu aniżeli faktura (rachunek), potwierdzającego, że kapitalizacja miała miejsce.

Za ujęciem skapitalizowanych odsetek w kosztach w momencie ich kapitalizacji opowiada się Ministerstwo Finansów, wskazując, że kapitalizacja odsetek stanowi zwrot kredytu (pożyczki) w tej jego części, która odpowiada wartości naliczonych odsetek, mimo że faktyczna ich spłata nie musi wcale nastąpić (pismo z 4 sierpnia 1994 r., PO4/AS-722-669/94). Jeżeli zatem odsetki podlegają kapitalizacji, to każdorazowo w dacie kapitalizacji, zgodnie z umową, wartość skapitalizowanych odsetek jest dla pożyczkodawcy przychodem, au pożyczkobiorcy kosztem uzyskania przychodów (pismo MF z 7 marca 2000 r., PB 3/722-571-94/HS/00). Identyczne stanowisko przedstawiają organy podatkowe (zob. pisma: Trzeciego Urzędu Skarbowego w Radomiu z 4 stycznia 2006 r., 1473/369/ WD/423/113/05/SM; Izby Skarbowej w Gdańsku z 8 września 2005 r., BI/4218-0015/05; Izby Skarbowej w Opolu z 17 października 2005 r., PD-I-42190/11/ AB/05). Na różnicę pomiędzy odsetkami "zwykłymi" (które - zgodnie z art. 16 ust. 1 pkt 11 updop - są kosztem nie w momencie naliczenia, lecz dopiero w dniu ich faktycznej zapłaty) a odsetkami skapitalizowanymi wskazał również NSAw wyroku z 3 marca 2003 r. (I SA/Łd 685/01). Z orzeczenia wynika, że decyduje moment kapitalizacji odsetek, co jest odstępstwem od zasady zaliczenia do kosztów odsetek faktycznie zapłaconych. W tym wypadku ustawodawca nie uzależnił zaliczenia wydatku do kosztów od faktu spłaty odsetek, przełamując wskazaną zasadę.

Niemniej zdarzały się też orzeczenia odmienne. Zdaniem jednego ze składów orzekających skapitalizowane odsetki dopiero po zapłacie nabierają charakteru kosztów uzyskania przychodów. Sam fakt kapitalizacji o tym nie decyduje, gdyż zawarte w art. 16 ust. 1 pkt 10 lit. a updop pojęcie "wydatki" wskazuje na konieczność poniesienia kosztu z tytułu skapitalizowanych odsetek (wyrok NSA z 15 stycznia 2001 r., I SA/Wr 1517/98).

Z kolei w uzasadnieniu innego wyroku sąd wskazał, że skapitalizowane odsetki zostały wymienione w art. 16 ust. 1 pkt 10 lit. a, a nie w pkt 11 dotyczącym odsetek, gdyż zwiększają wartość należności głównej pożyczki lub kredytu. Spłata pożyczki następuje w momencie zaspokojenia wierzyciela, a nie w momencie zarachowania długu (wyrok WSA w Warszawie z 11 lipca 2006 r., III SA/Wa1405/2006).

Naszym zdaniem na gruncie obecnie obowiązujących przepisów o podatkach dochodowych tezy te nie znajdują uzasadnienia.

- wygasa zobowiązanie do zapłaty odsetek,

- zostaje zaciągnięte nowe zobowiązanie (pożyczka, kredyt) w części tak skapitalizowanych odsetek, które od tego momentu stanowi część zobowiązania głównego.

W konsekwencji od skapitalizowanych odsetek jako nowej (dodatkowej) części kapitału pożyczki (kredytu) można naliczać odsetki.