Od pewnego czasu wiele emocji budzi zmiana przepisów ustawy o swobodzie działalności gospodarczej i ustaw o podatkach dochodowych, które wejdą w życie 1 stycznia 2017 r. i dotyczą niemalże wszystkich podatników.
Chodzi o zmianę art. 22 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej, zgodnie z którą limit dopuszczalnych w obrocie gospodarczym rozliczeń gotówkowych został zmniejszony z 15 tys. euro do 15 tys. zł. W korelacji z tą zmianą, do ustaw o podatku dochodowym od osób prawnych i osób fizycznych (poprzez dodanie odpowiednio art. 15d i art. 22p) wprowadzono sankcje, które nie pozwalają na zaliczenie wydatku do kosztów podatkowych w tej części, w jakiej płatność dotycząca transakcji określonej w art. 22 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej została zrealizowana bez pośrednictwa rachunku płatniczego.
Skąd wątpliwości
Wykładnia językowa nowych przepisów podatkowych, nakładających surowe sankcje prowadzące do zwiększenia podstawy opodatkowania podatkami dochodowymi w przypadku płatności powyżej 15 tys. zł bez pośrednictwa rachunku płatniczego, wywołała niemałe zamieszanie w sferze tzw. rozliczeń kompensacyjnych, będących formą zapłaty poprzez potrącenie wzajemnych wierzytelności przedsiębiorców.
Trudno nie podzielać tych obaw. W obrocie gospodarczym rozliczenia poprzez potrącenie są istotnym elementem oszczędności każdego przedsiębiorcy, który unika w ten sposób opłat bankowych będących znacznym obciążeniem jego kosztów.
Temat konsekwencji podatkowych zapłaty poprzez potrącenie pojawiał się już w orzecznictwie sądów administracyjnych w odniesieniu do zwrotów VAT na podstawie art. 87 ust.6 ustawy o VAT.
Zgodnie z tym przepisem: „Na wniosek podatnika, złożony wraz z deklaracją podatkową, urząd skarbowy jest obowiązany zwrócić różnicę podatku, o której mowa w ust. 2, w terminie 25 dni, licząc od dnia złożenia rozliczenia, w przypadku gdy kwoty podatku naliczonego, wykazane w deklaracji podatkowej, wynikają z:
1) faktur dokumentujących kwoty należności, które zostały w całości zapłacone, z uwzględnieniem art. 22 ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (DzU z 2010 r. nr 220, poz. 1447, z późn. zm.) (...)".
Wykładnia tego przepisu zmieniła się ostatnio na niekorzyść podatników, czego przykładem może być wyrok NSA z 30 listopada 2015 r. (I FSK 1292/14), zgodnie z którym kompensata wzajemnych należności nie jest zapłatą w rozumieniu art. 87 ust. 6 ustawy o VAT i ustawy o swobodzie działalności gospodarczej.
Tym bardziej istotne jest zrozumienie celu przyświecającego tym razem ustawodawcy, przy tak istotnej zmianie limitu ograniczającego płatności gotówkowe w połączeniu z sankcjami podatkowymi.
Uzasadnienie jest dość klarowne
Zerknijmy zatem do uzasadnienia omawianych zmian:
„Obniżenie obecnie obowiązującego limitu będzie miało pozytywny wpływ na zwiększenie transparentności dokonywanych transakcji, wzrost uczciwej konkurencji między przedsiębiorcami, zmniejszanie szarej strefy i w konsekwencji przyczyni się to do zwiększenia dochodów budżetu państwa. Zmniejszenie tego limitu wraz z określeniem skutków w podatkach dochodowych dla działania niezgodnego z przepisami ustawy o swobodzie działalności gospodarczej powinno sprawić, że znacząco większa część transakcji pomiędzy podmiotami gospodarczymi będzie rejestrowana na rachunkach płatniczych, co powinno pozytywnie wpłynąć nie tylko na ograniczanie szarej strefy w gospodarce, ale również pełne realizowanie obowiązków podatkowych przedsiębiorców.
Należy zauważyć przy tym, iż proponowane działanie wpisuje się w tendencję widoczną w działaniach innych państw członkowskich Unii Europejskiej. Polega ona bowiem bądź na wprowadzaniu ograniczeń podobnych do istniejącego na gruncie ustawy o swobodzie działalności gospodarczej, tj. wskazywaniu obowiązku rozliczania transakcji między podmiotami profesjonalnymi (przedsiębiorcami) w formie bezgotówkowej, bądź systematycznym obniżaniu progu transakcji gotówkowych. Obecnie adekwatne regulacje istnieją w 16 państwach członkowskich Unii Europejskiej, przy czym maksymalne progi kwotowe dla płatności gotówkowych wynoszą m.in.: we Francji – 3000 euro, w Portugalii – 1000 euro, na Węgrzech – 5000 euro, w Hiszpanii – 2500 euro, w Bułgarii – 5000 euro, a w Grecji – 1500 euro. Działanie to jest związane zarówno ze zwalczaniem zjawiska unikania opodatkowania (tzw. tax avoidance) oraz ukrywania przychodów pochodzących z działalności gospodarczej (tzw. tax evasion), jak i przeciwdziałaniem praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu."
Warto zauważyć, że samo uzasadnienie do zmiany przepisów nie daje podstaw do obaw o rozliczenia poprzez potrącenie wzajemnych należności. Wręcz odwrotnie, wskazuje ono na kontynuację trendu panującego w krajach UE, dążącego do wyeliminowania zjawisk ukrywania przychodów, prania brudnych pieniędzy i finansowania terroryzmu poprzez stosowanie dwóch mechanizmów, tj.:
- systematyczne obniżanie progów dla transakcji gotówkowych i
- wskazywaniu obowiązku przeprowadzania transakcji pomiędzy podmiotami gospodarczymi w formie bezgotówkowej.
Nie ulega bowiem wątpliwości, że zapłata poprzez potrącenie jest bezgotówkowym rozliczeniem transakcji.
Zawarte w ustawach o podatkach dochodowych odwołanie do ustawy o swobodzie działalności gospodarczej nie determinuje formy zapłaty. Odnosi się ono wyłącznie do płatności realizowanych w formie gotówkowej, do których potrącenie/ kompensata niewątpliwie nie należy.
W świetle cytowanego powyżej fragmentu uzasadnienia do zmian przepisów nie ulega zatem wątpliwości, że celem nowych regulacji jest zabezpieczenie przed płatnościami gotówkowymi, a nie bezgotówkowymi.
Kompensata/potrącenie to umorzenie dwóch wzajemnych wierzytelności poprzez złożenie oświadczenia woli przez jednego wierzyciela drugiemu wierzycielowi lub w drodze dwustronnej umowy, które prowadzi do unicestwienia obu wierzytelności i w tym sensie stanowi ich zapłatę. W żadnym razie kompensata nie może być definiowana jako płatność (czynność związana z rozporządzeniem środkami pieniężnymi), o której mowa w przepisach zmienionych ustaw.
—Magdalena Saja
Zdaniem autorki
Magdalena Saja, radca prawny, doradca podatkowy, Doradztwo Podatkowe WTS&SAJA Sp. z o.o.
Interpretacja ogólna uspokoiłaby przedsiębiorców
Brak wpływu zmian dotyczących ograniczenia limitów rozliczeń gotówkowych na rozliczenia poprzez kompensaty potwierdziło samo Ministerstwo Finansów już w trakcie konsultacji społecznych projektowanych zmian.
Na uwagi zgłoszone przez Związek Banków Polskich oraz kancelarię adwokacką, MF dwukrotnie odpowiedziało w taki sam sposób:
- „Uwaga: Doprecyzowanie treści proponowanych przepisów z uwagi na to, iż rozliczenia pomiędzy przedsiębiorcami mogą być dokonywane w innych formach, np. drodze potrącenia/kompensaty."
- „Odpowiedź MF: (Uwaga niezasadna): Przepisy art. 22 ustawy SDG [ustawy o swobodzie działalności gospodarczej – red.] odnoszą się do płatności gotówkowych/bezgotówkowych, a nie do regulowania zobowiązań (które to pojęcie ma szerszy zakres). W przypadku płatności może ona być dokonana w formie gotówkowej lub bezgotówkowej. Jeżeli zatem ma miejsce uregulowanie lub wygaśnięcie zobowiązania z innych powodów niż dokonanie płatności, wówczas omawianych przepisów nie stosuje się."
Chyba nadszedł czas na ogólną wykładnię prawa podatkowego w tym zakresie, którą Ministerstwo Finansów może uspokoić przedsiębiorców małych i dużych, którzy obawiają się zahamowania obrotu gospodarczego...