Od 1 lutego 2024 r. wszyscy podatnicy akcyzy (jest ich 17,6 tys.) mieli przejść w całości na elektroniczne rozliczenia i dokumentację tego podatku. Stanie się to jednak później, bo – jak zapewnia Ministerstwo Finansów – z Centralnej Ewidencji Wyrobów Akcyzowych (CEWA) będzie można korzystać dobrowolnie.

Cyfrowy nadzór

Przypomnijmy, że jednym z celów nowego systemu będzie unowocześnienie rozliczeń i nadzoru nad obrotem paliwami, alkoholami, tytoniem i innymi wyrobami akcyzowymi. Dziś nie zawsze wygląda to dobrze. Po reformie z 2017 r., tworzącej Krajową Administrację Skarbową, przesunięto kompetencje w sprawach akcyzy z urzędów celnych do skarbowych. Wielu urzędników zajmujących się tym podatkiem nie przyjęło jednak propozycji przeniesienia między urzędami.

Efekty widać choćby po liczbie kontroli akcyzy w urzędach skarbowych. W ostatnich latach nie było ich więcej niż 150 rocznie. Wprawdzie na podobną skalę działają urzędy celno-skarbowe, ale to wciąż dość niskie wskaźniki. Biorąc pod uwagę, że w kraju jest 16 województw, a w roku 12 miesięcy, to wynik poniżej 190 kontroli rocznie oznacza, że na terenie każdego województwa dochodzi do mniej niż jednej kontroli miesięcznie.

Ministerstwo Finansów wyjaśnia, że oprócz kontroli samego podatku sprawdzane są także procesy produkcji, przemieszczania i zużycia wyrobów akcyzowych. W ostatnich latach takich akcji było coraz więcej, bo ich liczba wzrosła z 36 tys. w 2020 r. do 54,7 tys. w 2022 r. „Nie bez znaczenia jest też wdrożenie nowoczesnych narzędzi i systemów informatycznych, które pozwalają na bieżące monitorowanie działań podatników (STIR czy JPK VAT), co również powoduje, że mają oni świadomość większej wykrywalności oszustw i zniechęcają się do tego typu działań” – dodaje MF.

Jak wskazuje Wojciech Krok, doradca podatkowy w kancelarii Parulski i Wspólnicy, jednym z rozwiązań problemu niedostatecznej obsady urzędniczej w kontroli akcyzy może być właśnie CEWA.

– Powinna ona być jednak nie tylko zbiorem danych statystycznych. Same liczby pokazujące, ile kto wyprodukował i ile zapłacił od nich podatku, nie świadczą bowiem o tym, że zawsze przepisy o akcyzie są przestrzegane. Dlatego CEWA powinna się stać platformą dialogu podatników z KAS – uważa ekspert. Dodaje, że wiele spraw dotyczących np. nowych wyrobów wprowadzanych na rynek czy też nowoczesnych metod pomiaru energii elektrycznej wymaga bieżących ustaleń między podatnikami a urzędami.

– Scentralizowana baza danych może pomóc w takim dialogu, dziś często utrudnionego ze względu na zbyt małą liczbę urzędników KAS znających się na akcyzie – uważa Wojciech Krok.

O tym, że CEWA będzie pożytecznym narzędziem, jest też przekonany Wojciech Bronicki, doradca podatkowy w kancelarii BBGTAX. Wskazuje on jednak, że pełna elektronizacja rozliczeń akcyzy niesie z sobą kilka wyzwań.

– Pierwsze z nich to kwestia budowy systemu zarówno po stronie administracji, jak i podmiotów, kolejne to kwestia szczegółowych rozwiązań prawnych idących w parze z rozwiązaniami technicznymi, a trzecie to dostosowanie rozwiązań technologicznych do praktyki rynku – wylicza Bronicki.

Dotychczas bowiem np. zmiany technologii produkcji alkoholi są zatwierdzane w tzw. aktach weryfikacyjnych przez naczelnika właściwego urzędu. Różnice przy ewidencjonowaniu produkcji podobnych wyrobów występują właśnie w związku ze stosowaniem różnych technologii i postępem w tym zakresie.

Zdążyć przed jesienią

– Warto tak skonstruować nowy system, by uwzględniał ten postęp i specyfikę technologii produkcji – postuluje Wojciech Bronicki.

Nie jest jednak pewne, czy rozwiązania ustawowe dotyczące CEWA uda się uchwalić przed jesiennym końcem kadencji Sejmu. Wprawdzie posłowie już pracują nad przepisami przedłużającymi papierowe rozliczenia akcyzy, ale projekt ustawy wprowadzającej nowy system jeszcze nie został przyjęty przez rząd.