Zgodnie z ustawą z 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (tekst jedn. DzU z 2014 r., poz. 167 ze zm.; dalej: u.o.z.z.) związek zawodowy jest dobrowolną i samorządną organizacją ludzi pracy powołaną do reprezentowania i obrony ich praw, interesów zawodowych i socjalnych. Przepisy prawa zakazują przeszkadzania w utworzeniu zgodnie z prawem organizacji związkowej, utrudniania wykonywania działalności związkowej prowadzonej zgodnie z przepisami u.o.z.z., jak też dyskryminacji pracownika z powodu jego przynależności do związku zawodowego, pozostawania przez niego poza związkiem zawodowym lub wykonywania funkcji związkowej. Ponadto nakładają na pracodawców liczne obowiązki związane z ewentualnym funkcjonowaniem organizacji związkowej w danym zakładzie pracy. Nie ulega wątpliwości, że funkcjonowanie takiej organizacji będzie się wiązało dla pracodawcy z ponoszeniem kosztów. Dlatego zasadne jest rozważenie, które spośród nich będą dla niego kosztami uzyskania przychodu, a których nie będzie mógł zaliczyć do tej kategorii i tym samym będą one jedynie kosztami w sensie ekonomicznym (rachunkowym).

Pensje, nagrody i premie

Artykuł 80 kodeksu pracy stanowi, że pracownikowi przysługuje wynagrodzenie za wykonaną pracę, natomiast za czas, gdy pracy nie wykonywał, zachowuje prawo do wynagrodzenia jedynie wtedy, gdy tak stanowią przepisy prawa pracy. W omawianym przypadku warunek ten jest spełniony, gdyż na mocy art. 31 u.o.z.z. pracownik pełniący funkcję w zarządzie zakładowej organizacji związkowej jest uprawniony do zwolnienia z obowiązku świadczenia pracy przez okres jego kadencji. Przepis ten określa m.in. liczbę pracowników, którzy mogą korzystać z tego uprawnienia.

Zdaniem organów fiskalnych konieczność zwolnienia określonych pracowników z obowiązku świadczenia pracy do pełnienia funkcji związkowej oraz wypłaty tym pracownikom wynagrodzenia standardowego za czas, gdy byli zwolnieni z obowiązku świadczenia pracy, wynika z przepisów prawa (u.o.z.z.). Oznacza to, że wydatki poniesione na wynagrodzenia dla tych pracowników są niejako realizacją obowiązków wynikających z przepisów prawa. Dlatego pracodawca, ponosząc takie wydatki, postępuje zgodnie z przepisami prawa, a także utrzymuje dobre relacje ze związkami zawodowymi, co pozwala na efektywne prowadzenie działalności gospodarczej przez m.in.:

- minimalizowanie ryzyka protestów pracowniczych bądź mogących się pojawiać zarzutów naruszania prawa,

- motywowanie pracowników,

- dawanie poczucia odpowiedniego zabezpieczenia interesów pracowniczych.

W rezultacie więc wydatki te w sposób pośredni przekładają się na zabezpieczenie źródła przychodów podatkowych. A w związku z tym, że nie zostały uznane za wydatki trwale niestanowiące kosztów uzyskania przychodów w ujęciu art. 16 ust. 1 ustawy o CIT, w rozliczeniu podatku dochodowego powinny być uznane za koszty uzyskania przychodów. Potwierdziła to Izba Skarbowa w Poznaniu w interpretacji z 12 grudnia 2013 r. (ILPB3/423-436/13-2/JG).

Fiskus zgodnie potwierdza

Nie jest to stanowisko odosobnione, gdyż Izba Skarbowa w Łodzi w interpretacji z 8 maja 2012 r. (IPTPB3/423-59/12-2/IR) stwierdziła, że do kosztów uzyskania przychodów można zaliczyć tzw. koszty pracownicze. Pojęcie to obejmuje, po pierwsze, wynagrodzenia zasadnicze oraz nagrody i premie, a po drugie – także inne świadczenia pieniężne na rzecz pracownika. Kosztem będzie jednak tylko wynagrodzenie wypłacone, gdyż nie uważa się za koszty uzyskania przychodów niewypłaconych lub niepostawionych do dyspozycji wypłat, świadczeń oraz innych należności. A zatem pracodawca zaliczy do kosztów wydatki na część wynagrodzenia przypadającą na czas pełnienia przez pracowników funkcji w organizacjach związkowych wraz ze składkami należnymi na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, która została zapłacona.

Analogicznie wypowiedziała się również m.in. Izba Skarbowa w Warszawie w interpretacji z 2 lipca 2013 r. (IPPB5/423-244/13-6/JC), Izba Skarbowa w Łodzi w interpretacji z 13 sierpnia 2012 r. (IPTB3/423-189/12-4/KJ) oraz Izba Skarbowa w Poznaniu w interpretacji z 30 sierpnia 2011 r. (ILPB3/423-247/11-2/KS). Można zatem przyjąć, że co do zasady i w granicach przywołanych przepisów prawa wynagrodzenie pracownika za czas pełnienia przez niego funkcji w zakładowej organizacji związkowej będzie dla pracodawcy kosztem uzyskania przychodów.

Szkolenia BHP

Bez wątpienia kosztem podatkowym będą wydatki związane ze szkoleniami w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy obejmujące pracowników, których oddelegowano do pełnienia funkcji w działającej na terenie zakładu pracy organizacji związkowej. Nie ma bowiem podstaw, aby pracodawca nie realizował obowiązku szkolenia BHP wobec pracownika oddelegowanego do pełnienia funkcji w zakładowej organizacji związkowej. Jedynym warunkiem wydaje się to, aby pracodawca wykazał związek przeprowadzonego szkolenia z zakresem obowiązków służbowych pracownika wynikającym z umowy o pracę oraz z rodzaju i charakteru działalności prowadzonej przez pracodawcę. Rzecz jasna obowiązek wykazania takiego związku spoczywa na pracodawcy jako podmiocie wywodzącym dla siebie korzystne skutki podatkowe.

Wnioski takie wynikają m.in. z interpretacji Izby Skarbowej w Poznaniu z 18 stycznia 2011 r. (ILPB1/415-1182/10-5/TW), jak też z interpretacji Izby Skarbowej w Bydgoszczy z 25 sierpnia 2011 r. (ITPB1/415-572/11/PSZ).

Diety z wyłączeniem

Kosztem nie będą niestety wydatki w postaci wypłacanych działaczom związków zawodowych diet oraz zwroty kosztów wyjazdów odbywanych w celach tej organizacji poza siedzibę pracodawcy. Nie są to bowiem wydatki związane z zachowaniem i zabezpieczeniem źródeł przychodów. Tak uznała Izba Skarbowa w Bydgoszczy w interpretacji z 4 lutego 2009 r. (ITPB3/423-633/08/MT).

Pomieszczenia i urządzenia techniczne

Artykuł 33 u.o.z.z. nakłada na pracodawcę obowiązek udostępnienia zakładowej organizacji związkowej pomieszczeń i urządzeń technicznych niezbędnych do wykonywania działalności związkowej w zakładzie pracy. Żaden przepis prawa nie mówi jednak, kto ma ponosić koszty związane z tymi świadczeniami.

Zakładając, że pracodawca zdecyduje się na nieodpłatne zapewnienie pomieszczeń i urządzeń technicznych zakładowej organizacji związkowej, nieuniknione z tym związane koszty nie będą dla pracodawcy kosztami uzyskania przychodu, lecz jedynie kosztami ekonomicznymi. Dzieje się tak, mimo że nie są to koszty wyłączone z katalogu kosztów na mocy art. 16 ustawy o CIT. Nie są również spełnione przesłanki pozytywne wynikające z art. 15 tej ustawy, gdyż tego rodzaju wydatki (koszty) ani nie pozostają w związku z osiąganymi przychodami, ani nie służą zachowaniu albo zabezpieczeniu źródła przychodów.

Bez związku z przychodami

Kwestia ta od dawna budziła kontrowersje i stała się nawet przedmiotem rozstrzygnięć Naczelnego Sądu Administracyjnego. Mianowicie w wyroku z 28 sierpnia 2009 r. (II FSK 517/08) NSA uznał za prawidłowe stanowisko organów fiskalnych, zgodnie z którym brak jest możliwości kwalifikowania wydatków związanych z utrzymaniem i wyposażeniem pomieszczeń udostępnionych nieodpłatnie do użytku na cele działalności związkowej jako kosztu podatkowego. Niedopuszczalne jest również zaliczenie do kosztów uzyskania przychodów odpisów amortyzacyjnych od środków transportowych oddanych do bezpłatnego używania zakładowej organizacji związkowej za te miesiące, w których pracodawca nie używał ich w swojej działalności z powodu oddania do nieodpłatnego używania związkom zawodowym. Takie wydatki nie stanowią kosztów podatkowych, lecz jedynie koszty w ujęciu rachunkowym. Bezpłatna pomoc organizacyjna udzielana związkom zawodowym nie ma żadnego związku z przychodami pracodawcy. W konsekwencji wydatki na udzielanie tej pomocy nie są dla podatnika kosztami uzyskania przychodów.

Podobne stanowisko wyraził Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 27 marca 2013 r. (II FSK 1460/11). Również w tej sprawie NSA nie kwestionował co do zasady obowiązku pracodawcy umożliwienia organizacji związkowej swobodnego działania na terenie zakładu pracy przez zapewnienie lokalu, dostępu do telefonu, materiałów biurowych czy środków transportu. Sąd zwrócił jednak uwagę, że nie można uznać, iż pracodawca ma w każdym przypadku udostępnić pomieszczenia i urządzenia nieodpłatnie. Zobowiązanie się przez pracodawcę do nieodpłatnego udostępnienia pomieszczeń i urządzeń związkom zawodowym zmniejszało ich koszty działania, ale nie miało wpływu (także potencjalnego) na zwiększenie przychodów bądź zabezpieczenie czy zachowanie źródła przychodów pracodawcy. Tym samym – zdaniem NSA – wydatki poniesione przez pracodawcę na zapewnienie pomieszczeń i urządzeń technicznych, które zostały nieodpłatnie udostępnione zakładowej organizacji związkowej, nie mogą być zaliczone przez niego do kosztów uzyskania przychodu. Do kosztów podatkowych nie można także zakwalifikować ponoszonych przez pracodawcę wydatków związanych z zakupem materiałów biurowych i prasy dla działającej w zakładzie pracy organizacji związkowej. Jak podkreślił NSA, dzieje się tak, gdyż wydatków tych nie można uznać w działalności gospodarczej za ponoszone ani w celu uzyskania przychodów, ani w celu zachowania albo zabezpieczenia źródła przychodów.

Wyroki Naczelnego Sądu Administracyjnego, które w ten sam sposób rozstrzygają analogiczną w swej istocie sprawę, zostały wydane w ciągu kilku lat, co uprawnia do wniosku, że wykształciła się jednolita linia orzecznicza NSA w tej kwestii.

Sebastian Twardoch jest doradcą podatkowym, Twardoch Rachunkowość i Podatki Krzysztof Hanuszek jest ekspertem w Twardoch Rachunkowość i Podatki

Jak liczyć wysokość odpisów na zakładowy fundusz

Konsekwencją tego, że osoby pełniące funkcje w zakładowych organizacjach związkowych nadal są pracownikami, jest to, że pracodawca powinien uwzględniać te osoby przy ustalaniu przeciętnej liczby zatrudnionych przy naliczaniu odpisu na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych. Nie ma w obowiązujących przepisach prawa podstaw, aby pomijać tych pracowników. Nie wynika to w szczególności z przepisów ustawy z 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych. Tym samym kwota odpisu naliczonego przy uwzględnieniu odpisów przypadających na pracowników, których oddelegowano do pełnienia funkcji w zarządach zakładowych organizacji związkowych, będzie zgodnie z art. 16 ust. 1 pkt 9 lit. b ustawy o CIT kosztem uzyskania przychodów dla pracodawcy w dacie zapłaty tej kwoty na rachunek bankowy zakładowego funduszu świadczeń socjalnych.

Na które kategorie trzeba zwrócić uwagę

1. Co do zasady wynagrodzenie pracowników, którzy zostali oddelegowani do pełnienia funkcji w działającej na terenie zakładu pracy organizacji związkowej, będzie kosztem podatkowym. Będzie tak również w przypadku odpisów na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych.

2. W kosztach podatkowych można również uwzględnić wydatki na obowiązkowe szkolenia z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy przeprowadzone dla pracowników, których oddelegowano do pełnienia funkcji w zarządzie działającej na terenie zakładu pracy organizacji związkowej.

3. Przy odpowiednim uzasadnieniu kosztami uzyskania przychodów mogą być również wydatki pracodawcy na szkolenia podnoszące kwalifikacje pracownicze tych pracowników, którzy czasowo zostali oddelegowani do pełnienia określonych funkcji w zakładowej organizacji związkowej.

4. Nie podlegają zaliczeniu do kosztów uzyskania przychodów ewentualne wydatki pracodawcy ponoszone na pokrycie kosztów szkolenia albo podróży pracowników, które ci odbyli, realizując zadania wynikające z funkcji pełnionych przez nich w działającej na terenie zakładu pracy organizacji związkowej.

5.

Pracodawca nie może również uwzględnić w kosztach podatkowych wydatków poniesionych przez niego na pomieszczenia, urządzenia techniczne, środki transportu, materiały biurowe oraz zakupioną prasę, które zostały nieodpłatnie udostępnione lub są zapewniane zakładowej organizacji związkowej.