W poprzednich artykułach z cyklu omówione zostały rodzaje zdarzeń gospodarczych, które zgodnie z definicją przedstawioną w polskich przepisach podatkowych należy traktować jako restrukturyzacje oraz przykłady działań restrukturyzacyjnych, które mogą zostać zakwestionowane ze względu na swój pozorny charakter.

Restrukturyzacja – zgodnie z definicją wskazaną w przepisach dotyczących cen transferowych – polega na przeniesieniu pomiędzy podmiotami powiązanymi funkcji lub aktywów lub ryzyk, które wiążą się z potencjałem do generowania zysku w przyszłości. W relacjach rynkowych zbycie określonych aktywów na rzecz jednego kupującego z jednoczesnym zaprzestaniem (ograniczeniem) działalności prowadzonej do tej pory przy wykorzystaniu tych składników majątkowych przez sprzedającego wiąże się najczęściej z ustaleniem ich ceny na poziomie wyższym od wartości rynkowej zbywanych składników majątkowych. Cena uwzględnia bowiem możliwość „przejęcia" określonej działalności przez nabywcę. Możliwe jest jednak, że „przejmowana" działalność będzie deficytowa z perspektywy sprzedającego. Wówczas transakcja może być zasadna, gdy kupujący będzie w stanie uzyskać na niej dodatni wynik finansowy, bądź gdy grupa jako całość będzie osiągać określone korzyści z tytułu przeprowadzonej restrukturyzacji. Jednak w takiej sytuacji oczekiwania sprzedającego co do uwzględnienia w kalkulacji ceny dodatkowej premii za „przekazanie" biznesu jest mało zasadne, choć w określonych okolicznościach kupujący może je spełnić (co będzie zależało od oceny korzyści przez kupującego).

W niniejszym artykule zostaną omówione ogólne zasady wyceny, w tym ocena konieczności ustalania dodatkowego wynagrodzenia z tytułu przekazania potencjału do generowania zysków.

Zarówno polskie przepisy podatkowe i wyjaśnienia ministra finansów w zakresie restrukturyzacji (http://www.finanse.mf.gov.pl/), jak i Wytyczne OECD nie definiują bezpośrednio metod wyceny, które powinni stosować podatnicy przy ustalaniu warunków transakcji z podmiotami powiązanymi w omawianym zakresie. Z uwagi na specyfikę i zróżnicowanie scenariuszy, jakie się wiążą z procesami restrukturyzacyjnymi, nie można bowiem wskazać jednego uniwersalnego podejścia do ustalania „rynkowego" wynagrodzenia przyznawanego w procesach restrukturyzacyjnych. Dlatego przykłady, jakimi się posłużono w niniejszym artykule, należy traktować jedynie jako propozycję podejścia w konkretnych sytuacjach.

Niezbędna jest analiza...

Zgodnie z art. 23a ust. 5 rozporządzenia ministra finansów z 10 września 2009 r. w sprawie sposobu i trybu określania dochodów osób prawnych w drodze oszacowania oraz sposobu i trybu eliminowania podwójnego opodatkowania osób prawnych w przypadku korekty zysków podmiotów powiązanych (tekst jedn. DzU 2014 r., poz. 1186) organy podatkowe i organy kontroli skarbowej sprawdzają prawidłowość ustalenia prawa do wynagrodzenia podmiotu powiązanego oraz wartości wynagrodzenia podmiotu powiązanego w przypadku restrukturyzacji działalności, biorąc pod uwagę w szczególności opcje realistycznie dostępne dla podmiotów uczestniczących w tej restrukturyzacji. W celu oceny, czy transakcje restrukturyzacyjne powinny być odpłatne i ewentualnie, jak należy tę odpłatność kalkulować, niezbędna jest ocena, czy zmiana warunków współpracy (przeniesienie funkcji/ryzyk/aktywów) wiązałaby się z ustaleniem wynagrodzenia w relacji pomiędzy podmiotami niepowiązanymi w porównywalnych okolicznościach.

Reklama
Reklama

Co do zasady działania restrukturyzacyjne dotyczą podmiotów powiązanych. Dane o warunkach, na jakich podmioty niepowiązane zmieniają zasady współpracy, są w praktyce nieosiągalne. Nie zwalnia to jednak podatników z podjęcia wysiłków niezbędnych do ustalenia (oszacowania), na jakich warunkach podmioty niepowiązane byłyby skłonne do zawarcia analogicznych transakcji (zmian warunków współpracy). Kluczowym kryterium jest więc swoistego rodzaju obiektywna racjonalność ekonomiczna

...w trzech obszarach

W celu ustalenia, na jakich warunkach podmiot niepowiązany byłby skłonny zaakceptować transakcję restrukturyzacyjną, minister finansów odwołuje się do wytycznych OECD i proponuje przeprowadzenie analizy w trzech obszarach:

1.

Analiza funkcjonalna transakcji przed i po restrukturyzacji działalności, która będzie wskazywała, który podmiot jest beneficjentem restrukturyzacji, a który podmiot „przekazuje" potencjał do generowania zysków, w tym ustalenie, w jakim obszarze działalności dojdzie do transferu (przeniesienia) istotnych funkcji, ryzyk, aktywów.

2.

Analiza przyczyn gospodarczych przeprowadzenia restrukturyzacji działalności oraz oczekiwanych korzyści z restrukturyzacji, w tym efektu synergii.

3.

Analiza opcji realistycznie dostępnych dla podmiotów uczestniczących w restrukturyzacji (tj. opcje dostępne dla obu stron transakcji restrukturyzacyjnej).

Przeprowadzenie poprawnych analiz zgodnie ze wskazanymi krokami powinno skutkować ustaleniem warunków rynkowych w transakcjach restrukturyzacyjnych. Ani minister finansów, ani OECD jednoznacznie nie instruują przy tym podatników, w jaki sposób te analizy powinny zostać przeprowadzone. Dają jedynie wskazówki, jakimi należy się kierować przy przeprowadzaniu odpowiednich analiz.

Przykład

W grupie XYZ planowane jest przeprowadzenie restrukturyzacji polegającej na ograniczeniu zakresu prowadzonej działalności przez spółkę X na rzecz innych podmiotów z grupy. Na podstawie przeprowadzonej analizy funkcjonalnej przed i po restrukturyzacji stwierdzono, że spółka X ma zostać „przekształcona": z dystrybutora o pełnym zakresie ryzyk w dystrybutora o ograniczonym ryzyku, ze stałą zagwarantowaną stopą rentowności na poziomie 2 proc. Zmiana modelu biznesowego (funkcji pełnionych przez spółkę X) polega zatem na ograniczeniu zakresu jej działalności, w związku z czym należy oczekiwać obniżenia zyskowności. Zmiana ta jednocześnie eliminuje ryzyko biznesowe poprzez uzyskanie gwarancji, niższej, ale stałej stopy rentowności.

Zgodnie ze wytycznymi OECD, aby ocenić czy i której stronie transakcji należne jest wynagrodzenie z tytułu restrukturyzowanych transakcji, należy przeprowadzić analizę zyskowności zarówno z perspektywy podmiotu X, jak i podmiotu Y w okresie poprzedzającym restrukturyzację oraz oczekiwanej zyskowności w przyszłych okresach, w celu ustalenia wartości alternatywnych opcji tych podmiotów. W celu uproszczenia analiz skupimy się jedynie na podmiocie X.

W tabeli zostały przedstawione trzy różne scenariusze analizowanego przykładu dotyczące sytuacji spółki X w dwóch alternatywnych przyszłych opcjach:

- kontynuowania działalności biznesowej w niezmienionym zakresie (opcja A);

- przeprowadzenia restrukturyzacji, która spowoduje (zapewni) osiąganie stałych zysków na poziomie 2 proc. w przyszłości (opcja B).

Poszczególne scenariusze różnią się zarówno poziomem historycznych wyników finansowych spółki X, jak oczekiwanych przyszłych wyników tej spółki w przypadku gdyby spółka X planowała kontynuować działalności jako dystrybutor o pełnym zakresie ryzyk.

W przypadku scenariusza 1., konfrontując zarówno przeszłe, jak i przyszłe planowane wyniki finansowe spółki X w opcji A (bez restrukturyzacji) z zagwarantowanym poziomem zyskowności spółki X po restrukturyzacji (opcja B), nie można jednoznacznie uznać, czy dla wskazanych warunków restrukturyzacji powinna ona być odpłatna czy nie. Niższy poziom rentowności spółki w opcji B jest bowiem rekompensowany gwarancją, że wyniki spółki nie spadną poniżej 2 proc. Analiza danych historycznych oraz przyszłych planowanych wskazuje na ryzyko osiągnięcia niższych zysków, a nawet poniesienia strat.

Przypadek ten można porównać do wyboru inwestora pomiędzy lokatą z zagwarantowaną stopą zwrotu a funduszem inwestycyjnym wiążącym się z potencjalnie wyższą stopą zwrotu, ale również ryzykiem ponoszenia strat. Dlatego w tej sytuacji należy zakładać, że decyzja o wyborze konkretnej opcji wynikać będzie bardziej z poziomu akceptacji ryzyka przez spółkę X niż z jednoznacznego wskazania, która z opcji jest korzystniejsza finansowo.

W przypadku scenariusza 2., zarówno dane historyczne, jak i prognozy wskazują, że działalność spółki X w opcji A (bez przeprowadzenia restrukturyzacji) z wysokim prawdopodobieństwem będzie bardziej zyskowna od zyskowności spółki w opcji B (po restrukturyzacji).

Przyjmuje się, że gdyby podmiot niepowiązany miał inną dostępną opcję, wiążącą się z lepszymi warunkami (wynagrodzeniem), to wybrałby opcję dla siebie korzystniejszą. Dlatego, w celu zrównoważenia atrakcyjności obu opcji, opcja mniej korzystna musiałaby się wiązać z wypłatą dodatkowej premii, tj. opłaty za restrukturyzację.

W analizowanym scenariuszu wyzbycie się potencjału do realizowania wyższych zysków powinno wiązać się z uzyskaniem dodatkowego wynagrodzenia jako swoistego rodzaju „rekompensaty" za utracony potencjał do generowania zysków w postaci opcji A. Zasadność wypłacenia rekompensaty wynika z tego, że podmiot niezależny nie przeprowadziłby restrukturyzacji bez dodatkowego wynagrodzenia, gdyż przekazanie przez spółkę X części prowadzonej działalności wiązałoby się z wyraźnym spadkiem zysków w przyszłości bez jednoczesnego przekazania ryzyka związanego z prawdopodobieństwem spadku zysku spółki X poniżej 2 proc. w opcji A.

W przypadku scenariusza 3. prognozy wyników finansowych spółki X w opcji A nie znajdują poparcia w danych historycznych, co rodzi pewne wątpliwości co do ich poprawności. Dlatego w analizowanej sytuacji nie mogą być one podstawą do wnioskowania. Dlatego tak ważne jest racjonalne przyjmowanie założeń dla poszczególnych opcji.

Z uwagi na to, że poziom oczekiwanych zysków w przyszłości nie znajduje uzasadnienia w danych historycznych, nie można jednoznacznie ocenić potencjału przenoszonej działalności i nie można ustalić jednoznacznie, czy spółka X powinna oczekiwać wynagrodzenia w analizowanej transakcji. W tym zakresie konieczne byłyby dodatkowe analizy, których celem byłaby weryfikacja przyjętych założeń dotyczących jednej z opcji. Jeżeli ostatecznie założenia te zostałyby potwierdzone, to wówczas analizowaną sytuację można byłoby uznać za analogiczną, jak w przypadku scenariusza 1.

Przy ocenie tego, czy transakcja restrukturyzacyjna powinna się wiązać z dodatkowym wynagrodzeniem (jak w przypadku scenariusza 2.), powinno się zatem wziąć się pod uwagę wszystkie dostępne opcje. Jeżeli inna opcja (niezakładająca restrukturyzacji) jest korzystniejsza, to należałoby rozważyć ustanowienie rekompensaty z tytułu rezygnacji z niej.

Przykład ten przedstawia analizę alternatywnych opcji jedynie z perspektywy spółki X (zbywcy funkcji/ryzyk/aktywów). Nie uwzględnia natomiast sytuacji spółki Y (nabywcy). Zgodnie ze wskazówkami ministra finansów oraz Wytycznymi OECD analiza alternatywnych opcji powinna być przeprowadzona z punktu widzenia dwóch stron transakcji, czyli podmiotu przenoszącego i przejmującego funkcje, aktywa lub ryzyka. Przykład ten jest jedynie proponowanym sposobem podejścia do wyceny restrukturyzacji. Zarówno wyjaśnienia przedstawione przez ministra finansów, jak i wytyczne OECD należy traktować jako wskazówki, które mają na celu nakreślenie ram niezbędnych analiz. Zarówno podatnikom, jak i organom podatkowym został więc pozostawiony dość duży margines swobody w zakresie ustalania i wyceny restrukturyzacji działalności. Wycena ta bazuje na przyszłych alternatywnych opcjach, które są prognozami opierającymi się na pewnych założeniach dotyczących przyszłości. A to oznacza, że są one obarczone pewnym poziomem ryzyka i mogą być oceniane subiektywnie.

Zdaniem autorki

Ewa Rybak, specjalistka w zespole cen transferowych Grant Thornton

Trzeba zadbać o dokumentację

Temat restrukturyzacji przedsiębiorstw na gruncie cen transferowych jest zagadnieniem bardzo skomplikowanym, głównie z uwagi na wielopłaszczyznowość niezbędnych analiz, co powoduje, że ustalenie warunków transakcji z podmiotami powiązanymi może być dużym wyzwaniem zarówno dla przedsiębiorców, jak i dla doradców podatkowych. Kluczowym elementem wycen jest ustalenie założeń dotyczących alternatywnych opcji, a przez to, że dotyczą one przyszłości, trudno je w pełni zobiektywizować. W mojej ocenie właśnie ten obszar wyznacza pole potencjalnych sporów z organami podatkowymi.

Co więcej, brak jednoznacznych wskazówek i konkretnych sposobów postępowania przy ustalaniu założeń i określaniu sposobu przeprowadzania wycen alternatywnych opcji ze strony ustawodawcy stawia podatników w sytuacji wysokiej niepewności i naraża na ryzyko podatkowe.

W celu zabezpieczenia się przed ryzykiem zakwestionowania przez organy transakcji restrukturyzacyjnych należy pamiętać o gromadzeniu odpowiednich materiałów ilustrujących zasady przeprowadzanej restrukturyzacji, jej cele, a także oczekiwane korzyści, jakie miały być rezultatem przeprowadzanych procesów restrukturyzacyjnych (w tym alternatywnych opcji), tak aby na moment kontroli być gotowym na ewentualne pytania w tym zakresie.