Podatnicy podatku od towarów i usług obowiązani są sporządzić tzw. spis z natury (zwany również remanentem likwidacyjnym VAT) i opodatkować VAT towary wykazane w tym spisie, w przypadkach i w zakresie określonym w art. 14 ustawy o VAT. Koszt takiego podatku to często znaczna kwota. Warto zatem zastanowić się nad sposobami na uniknięcie obowiązku zapłaty VAT od remanentu likwidacyjnego. Będzie to możliwe, jeśli podatnik doprowadzi do sytuacji, w której spisem z natury nie są objęte żadne towary, a więc spis ten ma wartość zerową.

Odpłatne i nieodpłatne

Najprostszym sposobem pozwalającym osiągnąć ten cel jest zbycie całego prowadzonego przedsiębiorstwa. Zaletą tego sposobu jest bezwzględny brak opodatkowania VAT. Transakcje zbycia przedsiębiorstwa nie podlegają opodatkowaniu tym podatkiem  (art. 6 pkt 1 ustawy o VAT). Dotyczy to zarówno transakcji odpłatnych (np. sprzedaży przedsiębiorstwa czy wniesienia go jako aport do spółki), jak i transakcji nieodpłatnych (np. darowizny przedsiębiorstwa).

Oczywiście zbycie przedsiębiorstwa musi nastąpić przed:

- rozwiązaniem spółki – w przypadku likwidacji działalności gospodarczej prowadzonej w formie spółki cywilnej lub osobowej, albo

- zaprzestaniem wykonywania czynności podlegających opodatkowaniu – w przypadku likwidacji działalności gospodarczej prowadzonej przez osobę fizyczną.

Tylko bowiem w takich przypadkach wartość spisu z natury ma wartość zerową.

Fiskus zezwala

Co istotne, dopuszczalność tego sposobu postępowania potwierdzają organy podatkowe w udzielanych wyjaśnieniach. Tytułem przykładu wskazać można interpretację Izby Skarbowej w Katowicach z 30 listopada 2010 r. (IBPP2/443-698/10/RSz), w której czytamy, że „jeżeli zatem wniesienie całego prowadzonego przez wnioskodawcę przedsiębiorstwa (w rozumieniu art. 551 kodeksu cywilnego), jako wkład do nowo tworzonej spółki jawnej, nastąpi przed zaprzestaniem (likwidacją) działalności gospodarczej, wówczas na dzień tego zaprzestania nie wystąpią towary podlegające opodatkowaniu. Tym samym wartość takiego remanentu na dzień zaprzestania wykonywania czynności podlegających opodatkowaniu wyniesie zero". Z kolei w interpretacji z 30 maja 2012 r. (IPTPP2/443-281/12-5/JN) Izba Skarbowa w Łodzi wyjaśniła, że „jeżeli przekazanie całego prowadzonego przedsiębiorstwa (w rozumieniu k.c.) nastąpi przed zaprzestaniem działalności gospodarczej, wówczas na dzień zaprzestania nie wystąpią towary podlegające opodatkowaniu, a zatem remanent likwidacyjny będzie wynosić zero. Tym samym nie wystąpi obowiązek zapłaty podatku VAT z tego tytułu".

Wadą tego rozwiązania jest ograniczona możliwość pozostawienia niektórych towarów należących do zbywanego przedsiębiorstwa u podatnika (np. tych, które ujęciu w ramach spisu z natury nie podlegają). Co prawda dopuszcza się możliwość zbywania przedsiębiorstw bez niektórych składników majątku (w tym towarów) wchodzących w ich skład (zob. przykładowo wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 27 marca br., II FSK 1489/11), lecz zbyt daleko idące wyłączanie takich składników majątku ze zbywanego przedsiębiorstwa powoduje ryzyko uznania przez organy podatkowe, że nie doszło do niepodlegającego opodatkowaniu podatkiem VAT zbycia przedsiębiorstwa, lecz do podlegającego takiemu opodatkowaniu zbycia części składników majątku składających się na przedsiębiorstwo.

Sprzedaż składników majątku

Innym sposobem na wyłączenie obowiązku zapłaty VAT z tytułu remanentu likwidacyjnego jest dokonanie sprzedaży (lub innej formy odpłatnego zbycia, np. wniesienia aportem) tych składników majątku, które podlegałyby remanentowi likwidacyjnemu. Rozwiązanie to jest o tyle mniej korzystne od zbycia przedsiębiorstwa, że prowadzi do opodatkowania VAT sprzedawanych (lub zbywanych odpłatnie w inny sposób) przedmiotów. Dlatego rozwiązanie to jest opłacalne przede wszystkim w przypadkach, gdy nabywcami towarów są podatnicy uprawnieni do odliczenia podatku naliczonego z tytułu ich zakupów.

Zaletą tego rozwiązania jest umożliwienie podatnikowi pozbycia się tylko tych składników majątku, których pozostawienie wiązałoby się z opodatkowaniem w ramach remanentu likwidacyjnego. Oczywiście – jeżeli chce tego podatnik – możliwe jest zbycie tylko części takich towarów (np. tych z tytułu objęcia których wystąpiłby najwyższy podatek do zapłaty) i pozostawienie pozostałych (np. tych, dla których VAT z tytułu opodatkowania w remanencie likwidacyjnym będzie niewielki).

W przypadku korzystania z tego sposobu w grę również wchodzi sprzedaż towarów po cenach niższych od rynkowych, a nawet symbolicznych. Przepisy VAT nie zakazują takiego postępowania. Umożliwiają organom podatkowym szacowanie obrotu w takich przypadkach tylko wtedy, gdy stronami transakcji są podmioty powiązane (zob. art. 32 ustawy o PIT). Decydując się na takie postępowanie, należy jednak pamiętać o skutkach w podatku dochodowym (o powstawaniu u nabywców przychodów z częściowo odpłatnego nabycia rzeczy, jak również – w przypadku transakcji dokonywanych między podmiotami powiązanymi – o możliwości szacowania przez organy podatkowe dochodu i podatku).

Oczywiście również w przypadku tego sposobu cel w postaci wyłączenia obowiązku zapłaty VAT od remanentu likwidacyjnego albo zmniejszenia kwoty podatku zostanie osiągnięty tylko wtedy, gdy sprzedaż towarów (lub inna forma ich odpłatnego zbycia) nastąpi przed rozwiązaniem spółki (w przypadku likwidacji działalności gospodarczej prowadzonej w formie spółki cywilnej lub osobowej) albo zaprzestaniem wykonywania czynności podlegających opodatkowaniu (w przypadku likwidacji działalności gospodarczej prowadzonej przez osobę fizyczną). Tylko bowiem w takich przypadkach wartość spisu z natury będzie miała wartość zerową.

Autor jest doradcą podatkowym