Czasem podatnik musi sam zapłacić za opinię biegłego

- Urząd kontroli skarbowej wszczął wobec naszej firmy postępowanie kontrolne. Chodziło o rzetelność deklarowanych podstaw opodatkowania, a także prawidłowość obliczania i wpłacania podatków stanowiących dochód budżetu państwa za 2010 rok. Na nasze żądanie wykonano ekspertyzę w zakresie badania dokumentów. Biegły stwierdził, że podpisy widniejące na fakturach zaksięgowanych przez nas w koszty działalności firmy są rzeczywistymi podpisami osoby tam wskazanej. Tak zresztą przyjął też organ podatkowy. Otrzymaliśmy postanowienie, w którym obciążono nas kosztami pracy biegłego. W postanowieniu tym, jako podstawę prawną, powołano art. 267 § 1 ordynacji podatkowej. Kto powinien ponieść takie koszty: urząd kontroli skarbowej czy nasza firma? – pyta czytelnik.

Odpowiadając na pytanie czytelnika należy stwierdzić, że generalnie koszty postępowania przed organami podatkowymi ponosi Skarb Państwa, województwo, powiat lub gmina. Jednak od tej zasady istnieją pewne wyjątki. Ustanowienie odstępstwa od wskazanej zasady pozwala na obciążenie tymi kosztami stron i uczestników postępowania.

Odstępstwa te są jednak podyktowane nie tylko potrzebą zdyscyplinowania stron postępowania, ale również – a może przede wszystkim – zabezpieczenia interesów fiskalnych Skarbu Państwa.

Zamknięty katalog wydatków

Możliwość obciążenia strony kosztami postępowania przewiduje art. 267 ordynacji podatkowej (dalej: o.p.). Przepis ten określa zamknięty katalog kosztów i sytuacji, w których strona może zostać obciążona kosztami postępowania.

Należy tu wskazać, że organ podatkowy nie może obciążyć strony wszystkimi wydatkami, składającymi się na koszty postępowania podatkowego, a jedynie tymi, które wymienia ten przepis. Zaliczają się do nich m.in. koszty poniesione w interesie strony albo na jej żądanie, które nie wynikają z ustawowego obowiązku organów prowadzących postępowanie.

Dwie przesłanki

Koszty postępowania są związane z wykonywaniem przez organy podatkowe ich ustawowych uprawnień. Obciążenie strony kosztami postępowania podatkowego jest więc wyjątkiem, który musi wynikać bezpośrednio z przepisu prawa. Aby strona mogła zostać obciążona kosztami, niezbędne jest kumulatywne spełnienie dwóch przesłanek, a mianowicie:

- koszty zostały poniesione w interesie strony oraz

- koszty te nie wynikają z ustawowego obowiązku organów prowadzących postępowanie.

Należy w tym miejscu wskazać, że przez koszty postępowania należy rozumieć koszty związane ze wszczęciem, prowadzeniem i zakończeniem postępowania podatkowego w danej sprawie. Na podstawie art. 265 § 1 pkt 3 o.p., zalicza się do nich m.in. wynagrodzenie przysługujące biegłym. Wynika z tego, że do grupy kosztów przewidzianych w odrębnych przepisach zaliczają się również koszty sporządzenia opinii przez biegłego (wyrok WSA w Krakowie z 25 września 2012 r., I SA/Kr 962/12).

Z listu wynika, że organ podatkowy powołał biegłego grafologa dopiero na żądanie podatnika, a więc nie miał wątpliwości co do stanu faktycznego i nie widział potrzeby przeprowadzenia dowodu w postaci wydania opinii w zakresie badania dokumentów. Ekspertyzy tej dokonano na żądanie strony w celu stwierdzenia, czy podpisy widniejące na fakturach zaksięgowanych przez czytelnika w kosztach działalności były rzeczywistymi podpisami osoby wskazanej na fakturach.

Uwzględnienie wniosku dowodowego nie oznacza, że w każdym przypadku strona, powołując się na art. 122 o.p., może zarzucać, że takie koszty powinien ponosić Skarb Państwa. Artykuł 122 o.p. nakazuje organom podjęcie niezbędnych działań w celu dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego oraz załatwienia sprawy w postępowaniu podatkowym.

Dążąc zaś do wyjaśnienia stanu faktycznego oraz załatwienia sprawy organy podatkowe powinny ustalić, jakie fakty są istotne dla zastosowania prawa materialnego. W dalszej kolejności powinny rozważyć, jakie dowody będą pomocne dla ich ustalenia, a następnie przeprowadzić dowody z urzędu oraz dowody wnioskowane przez stronę.

Wniosek jak zachcianka

Z tego zaś wynika, że organ podatkowy powinien wykazać, czy przeprowadzone czynności dowodowe nie wynikały z obowiązku ustawowego organu pełnego i wszechstronnego wyjaśnienia sprawy, stosownie do art. 122 i 187 o.p. (wyrok WSA w Kielcach z 14 kwietnia 2011 r., I SA/Ke 179/11).

Jak podaje czytelnik, sporządzona ekspertyza biegłego w zakresie badania dokumentów potwierdziła zajmowane od początku postępowania stanowisko organu podatkowego. To zaś oznacza, że wniosek dowodowy nie miał znaczenia dla prawidłowego rozstrzygnięcia sprawy.

W sytuacji więc, gdy organ nie miał wątpliwości co do stanu faktycznego, a uwzględnił wniosek strony o przeprowadzenie takiego dowodu, to koszty obciążają stronę (wyrok WSA w Kielcach z 14 lipca 2011 r., I SA/Ke 297/11).

Wynika z tego jednoznacznie, że kosztami postępowania można obciążyć stronę wyłącznie wtedy, gdy organ spełnił jej żądanie w sprawie przeprowadzenia dowodu, nie posiadając jednocześnie jakichkolwiek wątpliwości co do stanu faktycznego sprawy i stwierdzając, że przeprowadzenie takiego dowodu jest całkowicie zbędne (wyrok WSA w Krakowie z 9 lipca 2010 r., II SA/Kr 182/10).

W odpowiedniej formie

Organ podatkowy, na podstawie art. 269 o.p., ustala wysokość kosztów postępowania, które obowiązana jest ponieść strona w postanowieniu, w którym określa również termin i sposób ich uiszczenia.

Oprócz tych podstawowych elementów, organ podatkowy w uzasadnieniu postanowienia powinien również wskazać, że przeprowadzone czynności dowodowe nie wynikały z ustawowego obowiązku organu do pełnego i wszechstronnego wyjaśnienia sprawy, stosownie do art. 122 i 187 o.p.

Organ nie miał bowiem żadnych wątpliwości co do ustalonego stanu faktycznego sprawy i nie widział potrzeby przeprowadzenia dowodu w postaci wydania opinii w zakresie badania dokumentów. Od rozstrzygnięcia organu podatkowego o nałożeniu kosztów postępowania służy zażalenie.

Tylko termin ogranicza

Końcowo zauważyć trzeba, że przepisy o.p. nie zawierają ograniczeń czasowych do wydania rozstrzygnięcia w sprawie kosztów postępowania. Co do zasady, postanowienie o kosztach może być wydane w każdym stadium postępowania, tj. przed lub po wydaniu decyzji, co wskazuje na względną samoistność takiego postanowienia.

Możliwość wydania postanowienia o kosztach jest ograniczona jedynie terminem, tzn. nie może to nastąpić po upływie trzech lat od końca roku, w którym powstał obowiązek ich ustalania (wyrok NSA z 16 grudnia 2009 r., II FSK 1333/08).