Tak samo będzie, gdy samochód wykupujemy tylko po to, aby go komuś podarować. Nabycie i przekazanie pojazdu bez rozliczania VAT jest w tym wypadku opłacalne. Zwykle po zakończeniu leasingu samochody wykupywane są bowiem za cenę znacznie niższą niż rzeczywista wartość pojazdu. W konsekwencji kwota VAT naliczonego także jest niewielka. Tymczasem VAT należny od nieodpłanego przekazania trzeba już liczyć od wartości rynkowej.

- Prowadzę działalność gospodarczą opodatkowaną VAT. W lipcu kończy się umowa leasingu samochodu typu pick-up. Jeszcze nie podjąłem decyzji, czy pozostawię go w firmie, czy też po wykupieniu przekażę synowi w formie darowizny. Czy odliczać VAT z wystawionej przez leasingodawcę faktury wykupu? Czy darowizna będzie podlegać VAT? – pyta czytelnik.

Trzeba tu rozważyć dwa przypadki.

Nabycie na cele działalności

Jeśli przedsiębiorca uzna, iż jeszcze przez pewien czas będzie wykorzystywał samochód do celów firmowych, to wtedy przysługuje mu prawo do odliczenia VAT z faktury wystawionej przez leasingodawcę.

Jeśli jednak później zdecyduje, że chce przenieść samochód do majątku prywatnego lub podarować komuś z rodziny, to będzie musiał wystawić fakturę wewnętrzną i wykazać w niej VAT należny od rynkowej wartości pojazdu (najprawdopodobniej będzie on wielokrotnie wyższy niż podatek naliczony wynikający z faktury od leasingodawcy). Konieczność naliczenia VAT wynika z art. 7 ust. 2 ustawy o VAT. Mówi on, że przez dostawę towarów rozumie się również przekazanie nieodpłatnie przez podatnika towarów należących do jego przedsiębiorstwa, w szczególności:

- przekazanie lub zużycie towarów na cele osobiste podatnika lub jego pracowników, w tym byłych pracowników, wspólników, udziałowców, akcjonariuszy, członków spółdzielni i ich domowników, członków organów stanowiących osób prawnych, członków stowarzyszenia,

- wszelkie inne darowizny

– jeżeli podatnikowi przysługiwało, w całości lub w części, prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego przy nabyciu tych towarów.

Zasady ustalania podstawy opodatkowania przy nieodpłatnym przekazaniu towarów zostały określone w art. 29 ust. 10 ustawy o VAT. Zgodnie z nim jest to cena nabycia towarów (bez podatku), a gdy nie ma ceny nabycia, koszt wytworzenia, określone w momencie dostawy tych towarów. Sposób sformułowania tego przepisu trudno uznać za przejrzysty. Organy podatkowe potwierdzają jednak, że pod pojęciem ceny nabycia określonej w momencie dostawy kryje się po prostu wartość rynkowa >patrz ramka.

Zakup niezwiązany z firmą

Zupełnie inaczej wygląda sytuacja, gdy już w momencie wykupu samochodu przedsiębiorca wie, że samochód od razu przeznaczy na cele osobiste lub komuś podaruje. Wtedy bowiem nie jest to zakup związany z działalnością opodatkowaną VAT. Nie ma więc prawa odliczyć podatku wynikającego z faktury otrzymanej od leasingodawcy.

To jednak oznacza, że później nie dojdzie do nieodpłatnego przekazania towaru w rozumieniu ustawy o VAT. Mamy z nim bowiem do czynienia tylko, gdy „podatnikowi przysługiwało, w całości lub w części, prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego przy nabyciu tych towarów”.

Potwierdza to interpretacja Izby Skarbowej w Warszawie z 30 marca 2012 r. (IPPP1/443-87/ 12-2/EK). Pytanie zadała spółka z o.o. Wyjaśniła, że po zakończeniu leasingu operacyjnego planuje wykupić samochód osobowy za 1 proc. wartości początkowej z zamiarem przekazania go następnie w formie darowizny pracownikowi lub osobie trzeciej.

Jej zdaniem przy przekazaniu nie powinna naliczać VAT. To dlatego, że nabywa samochód z zamiarem przekazania go w formie darowizny na cele prywatne i tym samym nie ma prawa do odliczenia podatku naliczonego przy jego zakupie.

Izba skarbowa potwierdziła, że taka darowizna nie podlega VAT. Wyjaśniła, że aby podatnik mógł obniżyć kwotę podatku należnego o naliczony wynikający z zakupów, zakupy te muszą być związane z wykonywaniem czynności opodatkowanych. Związek ten musi mieć charakter bezsporny. Darowizna cechuje się natomiast nieodpłatnością oraz przysporzeniem majątkowym tylko jednej ze stron umowy.

Oznacza to, że wnioskodawca nie ma prawa odliczyć VAT od nabywanego samochodu. Nie musi też odprowadzać podatku należnego od darowizny. W podsumowaniu izba skarbowa stwierdziła, że „darowizna w takim kształcie nie spełnia przesłanek zawartych w art. 7 ust. 2 pkt 2 ustawy i nie może być uznana za dostawę towarów, o której mowa w art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy, a więc czynność podlegającą opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług”.

Samochody osobowe

Jeszcze bardziej skomplikowane zasady obowiązują, gdy podatnik wykupuje z leasingu samochód osobowy (z ograniczonym prawem do odliczenia VAT) i początkowo przeznacza go na cele firmy, a później przenosi do majątku osobistego lub przekazuje w formie darowizny. Nabywając taki pojazd, można odliczyć tylko 60 proc. VAT naliczonego, nie więcej niż 6000 zł.

Natomiast przy jego przekazaniu na cele osobiste lub darowiźnie zastosowanie często znajdzie § 13 ust. 1 pkt 5 rozporządzenia ministra finansów z 4 kwietnia 2011 r. w sprawie wykonania niektórych przepisów ustawy o podatku od towarów i usług (DzU nr 73, poz. 392 ze zm.).

Zgodnie z nim zwalnia się z VAT dostawę samochodów osobowych i innych pojazdów samochodowych przez podatników, którym przy nabyciu tych samochodów i pojazdów przysługiwało prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego w wysokości 50 proc. lub 60 proc. kwoty podatku:

- określonej w fakturze lub

- wynikającej z dokumentu celnego, z uwzględnieniem kwot wynikających z decyzji, o których mowa w art. 33 ust. 2 i 3 oraz art. 34 ustawy, lub

- należnego z tytułu wewnątrzwspólnotowego nabycia towarów, lub

- należnego od dostawy towarów, dla której podatnikiem jest nabywca

– nie więcej jednak niż odpowiednio 5000 zł lub 6000 zł, jeżeli te samochody i pojazdy są towarami używanymi w rozumieniu art. 43 ust. 2 ustawy o VAT.

Ruchomości są towarami używanymi, jeśli okres używania przez podatnika dokonującego ich dostawy wyniósł co najmniej pół roku po nabyciu prawa do rozporządzania tymi towarami jak właściciel.

Co to oznacza w praktyce? Jeśli podatnik wykupi samochód i pozostawi go w firmie, to uwzględni 60 proc. VAT naliczonego wynikającego z faktury wystawionej przez leasingodawcę. Gdy przed upływem pół roku podaruje go komuś lub przeznaczy na cele osobiste, musi naliczyć VAT należny od wartości rynkowej (wtedy zwolnienie z rozporządzenia nie ma zastosowania).

Gdy zrobi to później, to skorzysta ze zwolnienia. Może jednak pojawić się obowiązek korekty podatku odliczonego przy zakupie. Jej zasady zależą od wartości początkowej samochodu. W przypadku samochodu wykupionego po leasingu zwykle jest ona niższa niż 15 tys. zł. Wtedy zastosowanie ma art. 91 ust. 7c ustawy o VAT. Mówi on, że „korekty nie dokonuje się, jeżeli od końca okresu rozliczeniowego, w którym wydano towary lub usługi do użytkowania, upłynęło 12 miesięcy”.

Jeśli wartość początkowa pojazdu przekraczała 15 tys. zł, to VAT naliczony przy jego nabyciu podlega korekcie w ciągu pięciu lat, licząc od roku, w którym został oddany do użytkowania.

Jak ustalić podstawę opodatkowania

W interpretacji z 8 grudnia 2010 r. (IPPP2/443-741/10-4/AO) Izba Skarbowa w Warszawie wyjaśniła:

„Według art. 29 ust. 10 ustawy o VAT w przypadku dostawy towarów, o której mowa w art. 7 ust. 2, podstawą opodatkowania jest cena nabycia towarów (bez podatku), a gdy nie ma ceny nabycia, koszt wytworzenia, określone w momencie dostawy tych towarów. Z powyższego wynika, iż w przypadku towarów przekazanych na cele inne niż związane z prowadzoną działalnością gospodarczą (cele osobiste podatnika), podstawą opodatkowania jest cena nabycia tych towarów określona w momencie dostawy, tj. w momencie przekazania.

Oznacza to, że podstawą opodatkowania jest wprawdzie cena nabycia towaru, lecz skorygowana na dzień, w którym dochodzi do przekazania przedmiotowego towaru, czyli wartość rynkowa tych towarów w dniu ich przekazania.

Pojęcie wartości rynkowej zostało zdefiniowane przez ustawodawcę w art. 2 pkt 27b ustawy o VAT. Przepis ten stanowi, iż przez wartość rynkową rozumie się całkowitą kwotę, jaką w celu uzyskania w danym momencie danych towarów lub usług, nabywca lub usługobiorca na takim samym etapie sprzedaży jak ten, na którym dokonywana jest dostawa towarów lub świadczenie usług, musiałby, w warunkach uczciwej konkurencji, zapłacić niezależnemu dostawcy lub usługodawcy na terytorium kraju; w przypadku, gdy nie można ustalić porównywalnej dostawy towarów lub świadczenia usług, przez wartość rynkową rozumie się:

- w odniesieniu do towarów – kwotę nie mniejszą niż cena nabycia towarów lub towarów podobnych, a w przypadku braku ceny nabycia, koszt wytworzenia, określone w momencie dostawy,

- w odniesieniu do usług – kwotę nie mniejszą niż całkowity koszt poniesiony przez podatnika na wykonanie tych usług”.

Takie same wnioski wynikają z odpowiedzi Izby Skarbowej w Bydgoszczy z 1 grudnia 2009 r. (ITPP2/443-781/09/KT). Wskazała ona, że „w przypadku towarów przekazywanych w drodze darowizny podstawą opodatkowania jest cena nabycia tych towarów bądź koszt wytworzenia, określone w momencie ich dostawy, tj. w momencie przekazania na cele niezwiązane z prowadzoną działalnością. Oznacza to, że podstawą opodatkowania jest cena nabycia towaru (koszt wytworzenia), skorygowana na dzień, w którym dochodzi do jego przekazania”. -