Jak więc ten dylemat ma rozstrzygnąć osoba uzyskująca przychody z odsetek? Tymczasem to kluczowa kwestia, ponieważ determinuje sposób ustalania podstawy opodatkowania, tryb uiszczania zaliczek na podatek oraz obowiązki ewidencyjne.

Spór o źródło przychodów

Jeżeli odsetki są przychodami z kapitałów pieniężnych, a nie z działalności gospodarczej, to w takiej sytuacji płaci się 19-proc. zryczałtowany podatek dochodowy (art. 30a ust. 1 pkt 1 ustawy o PIT) od uzyskanych odsetek po zakończeniu roku podatkowego, do 30 kwietnia następnego roku. Nie ma potrzeby odprowadzania zaliczek w ciągu roku i zakładania działalności gospodarczej.

Postawione pytanie nie jest jednak istotne jedynie dla grupy podatników uzyskujących przy- chody odsetkowe z tytułu udzielanych pożyczek, ale ma fundamentalne systemowe znaczenie w kontekście kwalifikacji przychodów do poszczególnych źródeł.

Znamiona działalności gospodarczej

Organy podatkowe prezentują pogląd, że czynności związane z wielokrotnym udzielaniem pożyczek przez Internet noszą znamiona pozarolniczej działalności gospodarczej, ponieważ są podejmowane w celu zarobkowym we własnym imieniu i na własny rachunek, a ponadto pożyczki są udzielane w sposób zorganizowany, bo z podporządkowaniem regułom wyznaczonym przez serwis internetowy.

Wystarczy, gdy pożyczka zostanie udzielona średnio raz w miesiącu, a dostatecznie przemawia to za tym, że nie można mówić o sporadycznym czy jednorazowym wydarzeniu (zob. np. interpretacja Izby Skarbowej w Bydgoszczy z 21 maja 2008 r., ITPB1/415-167/08/ AK).

Stanowisko sądów administracyjnych

Naczelny Sąd Administracyjny niestety nie wypracował w tej kwestii jednolitego stanowiska.

Zgodnie z wyrokiem z 31 maja 2011 r. (II FSK 142/10) przychody osoby fizycznej z tytułu odsetek od pożyczek udzielonych innym osobom fizycznym za pomocą internetowej platformy pożyczkowej są przychodami z kapitałów pieniężnych. Zdaniem sądu, aby zaliczyć dany przychód do przychodu z pozarolniczej działalności gospodarczej, należy najpierw wykluczyć pochodzenie tego przychodu z innego źródła.

Zgodnie bowiem z art. 5a pkt 6 ustawy o PIT dana działalność prowadzona przez podatnika może być uznana za działalność gospodarczą pod warunkiem, że uzyskiwane przychody nie stanowią jednego ze źródeł przychodów.

Natomiast według innego składu orzekającego NSA (wyrok z 16 lutego 2012 r., II FSK 1472/10) argumentacja w postaci m.in. braku metodologii działania w serwisie, braku pozyskiwania kapitału na sfinansowanie pożyczek udzielanych w serwisie, rozmiaru działalności nie stwarza podstaw dla nieuznania odsetek za przychody z działalności gospodarczej.

NSA powołując się na ustalenia dokonane przez WSA (w wyroku z 9 marca 2010 r., I SA/Gd 17/10), uznał, że aktywność podatnika ma charakter zarobkowy, nastawiona jest na osiąganie zysku w postaci odsetek od udzielanych pożyczek, nosi również znamiona działalności zorganizowanej oraz można jej przypisać cechę ciągłości. Bez znaczenia jest tutaj, że pożyczanie pieniędzy nie jest głównym źródłem dochodu, ale ma charakter działalności ubocznej, wykonywanej poza świadczeniem pracy najemnej.

Co decyduje

W mojej ocenie przychody związane z lokowaniem oszczędności osób fizycznych, również w formie udzielanych pożyczek, są przychodami z kapitałów pieniężnych. W uzasadnieniu lutowego orzeczenia NSA skoncentrowano się wokół analizy cech działalności gospodarczej, ale już rudymentarnie odniesiono się do warunku zapisanego w art. 5a pkt 6 ustawy o PIT, że działalność gospodarcza oznacza działalność zarobkową, z której uzyskane przychody nie są zaliczane do innych źródeł przychodów, takich jak m.in. kapitały pieniężne.

Z definicji działalności gospodarczej przyjętej dla celów podatkowych wynika więc, że przychody (np. odsetki od pożyczek) będą przychodami z działalności gospodarczej tylko wówczas, jeżeli nie będą stanowić odrębnego źródła przychodów (tu: kapitały pieniężne). Sąd zdaje się prezentować pogląd przeciwny, że odsetki od pożyczek tylko wówczas będą stanowić odrębne źródło przychodów, jeżeli nie są przychodami z działalności gospodarczej.

Nie ulega natomiast jakiejkolwiek wątpliwości, że aktywność w postaci udzielania pożyczek może być przedmiotem działalności gospodarczej. Jeżeli w szczególności podatnik założy działalność gospodarczą, której przedmiotem jest udzielanie pożyczek, to odsetki powinien zakwalifikować do przychodów z tej działalności (taki wniosek wynika z art. 30a ust. 1 pkt 1 ustawy o PIT).

Bardziej jednak niż kryterium formalne (udzielanie pożyczek jako przedmiot bądź nie działalności gospodarczej) istotne są kryteria rzeczowe, kiedy – w przypadku braku zarejestrowanej działalności gospodarczej – uznać, że podatnik uzyskuje przychody z tej działalności. Innymi słowy, kiedy odsetek od udzielanych pożyczek nie można uznać za przychody z kapitałów pieniężnych, pomimo tego, że udzielanie pożyczek nie jest przedmiotem zarejestrowanej przez podatnika działalności gospodarczej?

Zarządzanie majątkiem

Inaczej niż NSA w sprawie rozstrzygniętej w wyroku z 16 lutego 2012 r. uważam, że trzeba rozróżniać działalność gospodarczą i zarządzanie własnymi aktywami majątkowymi. Ogólnie ujmując, zarządzanie majątkiem to aktywność polegająca na lokowaniu aktywów majątkowych w celu ich zachowania i pobierania pożytków. Odsetki od udzielanych pożyczek są pożytkami cywilnymi z posiadanych oszczędności, zatem błędne jest przyjęcie, że inwestowanie wolnych środków podatnika jest prowadzeniem działalności gospodarczej.

Przykładowo: można wskazać, że NSA w wyroku z 20 lutego 1996 r. (II SA 442/95) uznał, że wynajmowanie lokali jest pobieraniem pożytków z rzeczy (art. 53 § 2 kodeksu cywilnego) i nie jest prowadzeniem działalności gospodarczej. Nie znajduję jakościowych różnic pomiędzy udzielaniem pożyczek za pośrednictwem serwisu internetowego typu social lending a zakładaniem lub odnawianiem również za pośrednictwem serwisu internetowego lokat w banku.

Chybiony jest wywód WSA, że udzielanie pożyczek przez osobę fizyczną, w przeciwieństwie do zakładania oprocentowanych lokat bankowych, nie służy wyłącznie zaspokajaniu potrzeb własnych. W tym przypadku, zdaniem sądu, pożyczkodawca zaspokaja również cudzą potrzebę poprzez udostępnianie własnego kapitału osobie trzeciej. Czy zakładanie lokaty w banku nie służy instytucji finansowej takiej jak bank?

Bazując na argumentacji obu składów orzekających, tym bardziej należałoby uznać za przychody z działalności gospodarczej przychody ze sprzedaży papierów wartościowych osiągane poprzez giełdę papierów wartościowych.

Niebezpieczne konsekwencje

Na razie nie ma sygnałów o próbie przekwalifikowania tego rodzaju przychodów z kapitałów pieniężnych na przychody z działalności gospodarczej, ale w kontekście dyskutowanych orzeczeń sadowych – to już tylko krok do tego, aby każdy inwestujący np. na giełdzie względnie sprzedający waluty za pośrednictwem kantoru miał w tym celu zakładać działalność gospodarczą.

Kryterium różnicującego działalność gospodarczą i zarządzanie majątkiem doszukiwałbym się w szczególności w pozyskiwaniu kapitału na sfinansowanie pożyczek udzielanych w serwisie. Jeżeli podatnik pozyskuje kapitał w celu inwestycyjnym (podobnie jak przykładowo nabywałby nieruchomości w celu ich odsprzedaży), czyli utrzymuje nie tylko rynek zbytu, ale i rynek zaopatrzenia, wtedy nie można już mówić wyłącznie o zarządzaniu własnymi aktywami majątkowymi.

Moim zdaniem przychody uzyskiwane w ramach aktywności polegającej na zarządzaniu własnymi aktywami majątkowymi powinny być tylko i wyłącznie przychodami z kapitałów pieniężnych.

Social lending – na czym to polega

Pożyczki udzielane za pośrednictwem internetowych serwisów pożyczek społecznościowych („social lending”) zyskują coraz większą popularność. Działalność serwisów typu social lending polega zasadniczo na kojarzeniu ze sobą osób fizycznych, które chcą udzielić lub wziąć pożyczkę. Pożyczkodawcy poprzez taki serwis najczęściej lokują swoje oszczędności.

Umowy pożyczki zawierane są bezpośrednio pomiędzy pożyczkodawcą oraz pożyczkobiorcą poprzez złożenie oświadczenia woli w postaci elektronicznej. Pożyczkodawca może udzielić jednocześnie wielu pożyczek i różnym pożyczkobiorcom.

Marcin Jamroży doktor nauk prawnych i ekonomicznych, adiunkt w Szkole Głównej Handlowej, partner w Rödl & Partner

NSA w orzeczeniu z 16 lutego 2012 r. nie wykorzystał okazji do zajęcia jasnego stanowiska w fundamentalnej kwestii związanej z rozdziałem źródeł przychodów na gruncie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. Powierzchowna i rudymentarna analiza sądów pogłębia jedynie zamęt interpretacyjny, a co ważniejsze – powoduje niepewność wielu podatników i brak zaufania do prawa stanowionego przez państwo.

Można przecież oczekiwać, że jeżeli już skład orzekający NSA uznaje, że pożytki z lokowania własnych oszczędności są przychodem z działalności gospodarczej, to przynajmniej rzetelnie i wyczerpująco to uzasadni.Idąc tokiem rozumowania przedstawionym przez oba składy orzekające WSA i NSA, Polska jest krajem przedsiębiorców.

Z każdej osoby lokującej swoje wolne środki finansowe, czy to w pożyczki, akcje, obligacje, waluty, nieruchomości etc. można uczynić przedsiębiorcę, przynajmniej dla celów podatkowych.