Przedsiębiorca ma pozyskać przed rozpoczęciem kontroli informacje o tym, jaki zakres rozliczeń podatkowych firmy interesuje kontrolerów. Ma to pozwolić mu na przygotowanie się do kontroli.

Dlatego regułą jest, że kontrolę wszczyna się nie wcześniej niż po upływie siedmiu dni i nie później niż przed upływem 30 dni od dnia doręczenia zawiadomienia o zamiarze wszczęcia kontroli. Jeżeli kontrola nie zostanie wszczęta w terminie 30 dni od dnia doręczenia zawiadomienia, jej wszczęcie wymaga ponownego zawiadomienia.

[srodtytul]Nie składaj podpisu [/srodtytul]

Według przepisów ustawy o swobodzie zawiadomienie o zamiarze wszczęcia kontroli zawiera:

- oznaczenie organu,

- datę i miejsce wystawienia,

- oznaczenie przedsiębiorcy,

- wskazanie zakresu przedmiotowego kontroli,

- podpis osoby upoważnionej do zawiadomienia.

Dodatkowo ordynacja podatkowa wprowadza warunek, aby w zawiadomieniu o zamiarze wszczęcia kontroli podatkowej umieszczono pouczenie o prawie do złożenia korekty deklaracji.

Wymogi te znalazły odzwierciedlenie w wydanym przez ministra finansów formularzu ZAW-K „Zawiadomienie o zamiarze wszczęcia kontroli podatkowej”.

Otrzymując ZAW-K, należy pamiętać o pewnej pułapce zawartej w tym formularzu. Nie kwituje się jego odbioru przez podpis złożony na ZAW-K. Jedyna rubryka na tym formularzu przeznaczona do złożenia podpisu przez kontrolowanego służy wyrażeniu zgody na wszczęcie kontroli przed upływem siedmiu dni od dnia doręczenia zawiadomienia.

[srodtytul]Wyjątki od reguły[/srodtytul]

Czy możliwa jest kontrola bez zawiadomienia? Tak, ustawa o swobodzie na to zezwala. Przykładowo nie jest ono konieczne, gdy kontrola ma być przeprowadzona na podstawie bezpośrednio stosowanych przepisów powszechnie obowiązującego prawa wspólnotowego albo na podstawie ratyfikowanej umowy międzynarodowej albo też gdy przedsiębiorca nie ma adresu zamieszkania, adresu siedziby lub doręczanie pism na podane adresy było bezskuteczne lub utrudnione.

Wyjątki od reguły przeprowadzania kontroli za uprzednim zawiadomieniem znajdziemy też w art. 282c [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=582ECDA0581859658EA2BD1E83B507D8?n=1&id=176376&wid=328885]ordynacji podatkowej[/link] (przepis ten jest stosowany na mocy art. 79 ust. 3 [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=C85086C179AB7D978B97748BBB0C31FB?id=236773]ustawy o swobodzie[/link]).

Wymienione w nim sytuacje, kiedy kontrola przeprowadzana jest bez zawiadomienia, można podzielić na dwie kategorie. W pierwszej ustawodawca umieścił kontrole związane najczęściej z naruszeniem prawa lub jego podejrzeniem. Dlatego podatnik nie otrzyma zawiadomienia, gdy kontrola m.in.:

- dotyczy opodatkowania przychodów nieznajdujących pokrycia w ujawnionych źródłach lub pochodzących ze źródeł nieujawnionych,

- dotyczy niezgłoszonej do opodatkowania działalności gospodarczej,

- ma być podjęta na podstawie informacji uzyskanych zgodnie z przepisami o przeciwdziałaniu wprowadzaniu do obrotu finansowego wartości majątkowych pochodzących z nielegalnych lub nieujawnionych źródeł oraz o przeciwdziałaniu finansowaniu terroryzmu,

- zostaje wszczęta po okazaniu legitymacji służbowej (patrz ramka niżej),

- ma charakter doraźny dotyczący ewidencjonowania obrotu za pomocą kasy rejestrującej, użytkowania kasy rejestrującej lub sporządzania spisu z natury.

W kategorii tej umieszczono jednak też kontrole dotyczące zasadności zwrotu różnicy podatku lub zwrotu podatku naliczonego w rozumieniu [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr?id=172827]przepisów o VAT[/link]. Nie wymagają zawiadomienia, nawet gdy fiskus nie ma żadnych podstaw sądzić, że ma do czynienia z nierzetelną firmą. Od lat kontrole dotyczące VAT będącego podstawowym źródłem dochodów budżetu są w ten sposób uprzywilejowane.

[srodtytul]Gdy podatnik był karany[/srodtytul]

Druga kategoria kontroli przeprowadzanych na podstawie art. 284c ordynacji podatkowej bez zawiadomienia to kontrole przeciwko podatnikowi, który miał w przeszłości kłopoty z prawem lub ma je obecnie. Dla kontroli bez zawiadomienia na tej podstawie wystarczy, że organ podatkowy ma informacje, z których wynika, że kontrolowany został prawomocnie skazany w Polsce za popełnienie przestępstwa skarbowego, przeciwko obrotowi gospodarczemu, z ustawy o rachunkowości lub wykroczenia polegającego na utrudnianiu kontroli. W przypadku spółek akcyjnych, z o.o., fundacji, stowarzyszeń i innych osób prawnych wystarczy, że ten warunek odnosi się do każdego członka zarządu lub osoby zarządzającej, a w przypadku spółek niemających osobowości prawnej do każdego wspólnika.

Art. 282c ordynacji podatkowej nie rozstrzyga problemu zatarcia przestępstw z uwagi na upływ czasu. Przy restrykcyjnej interpretacji organ podatkowy może przeprowadzić kontrolę na podstawie informacji o wyroku sądowym sprzed wielu lat.

Na podstawie tego przepisu kontrola bez zawiadomienia jest możliwa także wtedy, gdy kontrolowany jest zobowiązanym w postępowaniu egzekucyjnym w administracji.

[srodtytul]Masz prawo do informacji[/srodtytul]

Przepisy nakazują, aby po wszczęciu kontroli kontrolerzy poinformowali kontrolowanego o przyczynie braku zawiadomienia o zamiarze wszczęcia kontroli. Uzasadnienie przyczyny braku zawiadomienia kontrolerzy umieszczają w książce kontroli i protokole kontroli.

[srodtytul]Przeciwdziałanie przestępstwom[/srodtytul]

Ustawa o swobodzie pozwala na przeprowadzenie bez zawiadomienia kontroli, gdy niezbędne jest to dla przeciwdziałania popełnieniu przestępstwa lub wykroczenia, przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego lub zabezpieczenia dowodów jego popełnienia. Natomiast ordynacja podatkowa jest podstawą przeprowadzenia kontroli bez zawiadomienia na żądanie organu prowadzącego postępowanie przygotowawcze o przestępstwo lub przestępstwo skarbowe.

Na pierwszy rzut oka są to jak najbardziej słuszne przepisy. Ale kontrola podatkowa bez uprzedzenia jest możliwa nie tylko wobec podatników prowadzących zorganizowaną działalność przestępczą na poważną skalę, gdy budżet zagrożony jest utratą milionów złotych z tytułu niewpłaconego podatku.

Kodeks karny skarbowy jest tak skonstruowany, że na jego podstawie za przestępstwo lub wykroczenie skarbowe może zostać uznane wiele stosunkowo drobnych czynów popełnionych przez przedsiębiorcę działającego na niewielką skalę. Ukarany na podstawie tego kodeksu może np. zostać podatnik, który:

- nierzetelnie prowadzi księgi lub w ogóle ich nie prowadzi (art. 60 – 61 [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=BFD34141EAC965A73BD747CB45B59DD4?id=186065]kodeksu karnego skarbowego[/link].),

- nie wystawia faktur lub rachunków za wykonanie świadczenia, wystawia je w sposób wadliwy albo odmawia ich wydania (art. 62 k.k.s.),

- uchyla się od opodatkowania poprzez nieujawnianie przedmiotu lub podstawy opodatkowania lub nieskładanie deklaracji, przez co naraża podatek na uszczuplenie (art. 54 k.k.s.),

- składając organowi podatkowemu, innemu uprawnionemu organowi lub płatnikowi deklarację lub oświadczenie, podaje nieprawdę lub zataja prawdę albo nie dopełnia obowiązku zawiadomienia o zmianie objętych nimi danych, przez co naraża podatek na uszczuplenie (art. 56 k.k.s.).

Wykroczeniem skarbowym jest także uporczywe niewpłacanie w terminie podatku. W tym wypadku sąd może odstąpić od wymierzenia kary, jeżeli przed wszczęciem postępowania w sprawie o wykroczenie skarbowe wpłacono w całości należny podatek na rzecz właściwego organu (art. 57 k.k.s.). To typowa sytuacja firmy mającej kłopoty finansowe.

Teoretycznie więc jest możliwa, na podstawie zarzutów o naruszenie przepisów karnych, kontrola podatkowa bez zawiadomienia firmy mającej zaległości, których zresztą jej zarząd lub właściciele nie ukrywają przed organami podatkowymi.

[ramka][b]W trybie pilnym – z zaskoczenia[/b]

Kontrola na legitymację odbywa się po okazaniu legitymacji służbowej. Ta forma kontroli jest możliwa w ściśle wymienionych w przepisach przypadkach. Można ją zastosować, gdy czynności kontrolne są niezbędne dla przeciwdziałania popełnieniu przestępstwa

lub wykroczenia, przeciwdziałania popełnieniu przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego lub zabezpieczenia dowodów jego popełnienia, a także gdy przeprowadzenie kontroli jest uzasadnione bezpośrednim zagrożeniem życia, zdrowia lub środowiska naturalnego.

Nie ma przy tym trybie kontroli konieczności zawiadamiania o niej z tygodniowym wyprzedzeniem. Upoważnienie trzeba jednak okazać. Są na to trzy dni od dnia wszczęcia kontroli. Jeżeli upoważnienie nie zostanie doręczone w tym terminie, dokumenty z czynności kontrolnych nie stanowią dowodu w postępowaniu podatkowym.

W razie wszczęcia czynności kontrolnych po okazaniu legitymacji służbowej, przed podjęciem pierwszej czynności kontrolnej, osoba podejmująca kontrolę ma obowiązek poinformować kontrolowanego przedsiębiorcę lub osobę, wobec której podjęto czynności kontrolne, o jego prawach i obowiązkach w trakcie kontroli. I tu pojawia się problem niedostosowania przepisów do rodzaju kontroli. W jaki sposób ma nastąpić to poinformowanie? Wręczenie przez kontrolerów wykazu praw i obowiązków będącego odpowiednikiem wykazu z KON-W nie pozwala na zapoznanie się przez podatnika z tym dokumentem przed kontrolą.

Zresztą nie można jednocześnie zapoznawać się z własnymi uprawnieniami i uczestniczyć w czynnościach kontrolnych. Jeżeli kontrolerzy przekażą informacje o prawach i obowiązkach ustnie, rozpoczęcie kontroli może przesunąć się o kilkadziesiąt minut.[/ramka]