Przedsiębiorcy, którzy mają sprzedaż opodatkowaną i zwolnioną, a nie mogą przypisać kwot podatku naliczonego do poszczególnych grup towarów lub usług, są zobowiązani do rozliczenia podatku naliczonego w formie proporcji. Ustala się ją jako udział rocznego obrotu z tytułu czynności, w odniesieniu do których podatnikowi przysługuje prawo do odliczenia podatku naliczonego, w całkowitym obrocie (uzyskanym również z tych czynności, w związku z którymi podatnikowi takie prawo nie przysługuje).

Czasami w takiej sytuacji przedsiębiorca musi uzgadniać z naczelnikiem urzędu skarbowego proporcję rozliczenia podatku naliczonego VAT w formie protokołu. Jest tak wtedy, gdy spełnia jeden z dwóch warunków:

- w poprzednim roku podatkowym nie osiągnął obrotu czy to z czynności, w odniesieniu do których przysługiwało mu prawo do odliczenia podatku naliczonego, czy obrotu, w związku z którym takie prawo mu nie przysługiwało, lub

- w poprzednim roku podatkowym obrót był niższy niż 30 000 zł.

Czy obowiązek uzgodnienia proporcji rozliczenia VAT dotyczy również podatników, którzy korzystali ze zwolnienia podmiotowego? Analiza przepisów ustawy o VAT prowadzi do wniosku, że obowiązek ten dotyczy podatników, którzy rozpoczynają prowadzenie działalności gospodarczej i nie wybrali zwolnienia podmiotowego z podatku VAT. Należy przyjąć, że spełniają oni przesłankę braku w poprzednim roku podatkowym obrotu stanowiącego podstawę do ustalenia proporcji.

Kolejny warunek to obrót stanowiący podstawę do ustalenia proporcji nie wyższy niż 30 000 zł. Czy dotyczy on podatników, którzy wybrali zwolnienie podmiotowe i tracą prawo do tego zwolnienia lub też z niego rezygnują?

Jak wiadomo, przepisy ustawy o VAT zezwalają na korzystanie ze zwolnienia podmiotowego do wartości sprzedaży opodatkowanej na poziomie 50 000 zł. W sytuacji szczególnej, gdy podatnik traci prawo do zwolnienia podmiotowego a ma wartość sprzedaży równą co najmniej 50 000 zł, staje się podatnikiem czynnym VAT. Powstaje więc pytanie: czy taki podatnik musi wystąpić o uzgodnienie w formie protokołu prognozy proporcji dla celów rozliczenia podatku naliczonego?

Jeżeli nie prowadził działalności w poprzednim roku podatkowym, odpowiedź wydaje się oczywista. Wystąpiła pozytywna przesłanka stosowania nakazu uzgodnienia proporcji odliczenia podatku naliczonego, czyli brak obrotu stanowiącego podstawę ustalenia proporcji.

Problemem dla podatnika może być jednak ocena sytuacji, w której w poprzednim roku podatkowym miał sprzedaż i był zwolniony podmiotowo a jej wartość przekroczyła 30 000 zł (ale nie przekroczyła 50 000 zł). Wydawałoby się, że podatnicy nie spełniają w takiej sytuacji żadnej z przesłanek zobowiązujących ich do uzyskania prognozy proporcji rozliczenia podatku naliczonego VAT.

Art. 90 ust. 3 ustawy o VAT posługuje się terminem obrót. Obrót w ustawie o VAT stanowi podstawę opodatkowania. Jest nim kwota należna ze sprzedaży pomniejszona o należny podatek. Tak więc o obrocie możemy mówić tylko wtedy, gdy jest on związany z działalnością czynnego podatnika VAT. Nawet jeżeli dokonuje on sprzedaży zwolnionej, to można powiedzieć, że osiąga obrót, który na podstawie przepisów szczególnych podlega zwolnieniu przedmiotowemu z podatku VAT. Tezę tę potwierdzają przepisy ustawy o VAT określające zasady zwolnienia podmiotowego (art. 113), które posługują się pojęciem wartości sprzedaży opodatkowanej, do wartości której nie wlicza się sprzedaży zwolnionej z podatku.

Dodatkowym argumentem przemawiającym za obowiązkiem ustalenia prognozy proporcji dla celów rozliczenia podatku naliczonego po stronie podatnika, który przestaje korzystać ze zwolnienia podmiotowego, jest zakres ewidencji, do której prowadzenia jest on zobowiązany na podstawie ustawy o VAT. Podatnicy są obowiązani do prowadzenia ewidencji sprzedaży na dany dzień. W takiej sytuacji nie muszą jednak prowadzić tej ewidencji w taki sposób, aby można było ustalić dane niezbędne do ustalenia proporcji odliczenia podatku naliczonego.

Podatnik, który traci zwolnienie podmiotowe z podatku VAT czy też z takiego zwolnienia rezygnuje, musi wystąpić o uzgodnienie w formie protokołu z naczelnikiem urzędu skarbowego prognozy proporcji odliczenia podatku naliczonego VAT. Zobowiązują go do tego przepisy ustawy, jeśli tylko w toku prowadzonej działalności będzie osiągał obrót, w związku z którym będzie miał prawo do odliczenia podatku naliczonego oraz taki, który do takiego prawa nie uprawnia, a jednocześnie nie będzie w stanie przyporządkować podatku naliczonego do jednej z kategorii obrotu. Obowiązek ten powstanie więc niezależnie od tego, czy podatnik osiągnął w poprzednim roku podatkowym sprzedaż opodatkowaną (w rozumieniu art. 113 ustawy o VAT) o wartości przekraczającej 30 000 zł, czy nie.

Autor jest doradcą podatkowym w spółce doradztwa podatkowego Ożóg & Wspólnicy