Sekurytyzacja jest usługą finansową wykorzystywaną przez fundusze inwestycyjne, choć może być stosowana również przez inne podmioty. Nie jest wtedy co prawda sekurytyzacją w znaczeniu ścisłym, prowadzi jednak do podobnych celów finansowych. Sprawdźmy zatem, jak opodatkowani są poszczególni jej uczestnicy.

Sekurytyzacja wynika z umowy zawartej przez inicjatora oraz operatora (kapitałową spółkę celową). Inicjator jest wierzycielem (przy czym wierzytelności mogą pochodzić z różnych tytułów prawnych).

Występują dwa rodzaje sekurytyzacji: oparta na sprzedaży lub ustanowieniu prawa majątkowego (instrumentu dłużnego). Pierwsza polega na dokonaniu przez inicjatora cesji (sprzedaży) wierzytelności na rzecz operatora. Powoduje to po stronie inicjatora uzyskanie świadczeń pieniężnych, przeniesienie na operatora ryzyka niewypłacalności dłużników oraz zdjęcie ciężaru prowadzenia egzekucji. Operator kupuje wierzytelności z przeprowadzonej emisji papierów wartościowych (na rzecz osób trzecich). W przypadku spółki celowej są to obligacje, przy funduszach inwestycyjnych – certyfikaty inwestycyjne.

Drugi rodzaj sekurytyzacji (oparty na prawie majątkowym) polega na zobowiązaniu się inicjatora względem operatora do przelewania na jego rzecz uzyskanych spłat wierzytelności (objętych sekurytyzacją) i należnych od nich odsetek. Nie dochodzi jednak do przeniesienia samych wierzytelności. Również w tym wypadku ustanowienie prawa majątkowego następuje ze środków uzyskanych przez operatora z emisji papierów wartościowych.

Przy sekurytyzacji sprzedażowej po stronie inicjatora powstanie przychód ze sprzedaży wierzytelności. Przepisy określają zasady opodatkowania jedynie w odniesieniu do inicjatorów będących bankami. Zgodnie z art. 12 ust. 4 pkt 15 lit. c ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych (ustawa o CIT) do przychodów banku – inicjatora – nie zalicza się przychodów ze zbycia funduszowi sekurytyzacyjnemu albo towarzystwu funduszy inwestycyjnych tworzącemu fundusz sekurytyzacyjny wierzytelności z tytułu kredytów (pożyczek) do wysokości niespłaconej części udzielonych kredytów (pożyczek). Dla banku cena sprzedaży wierzytelności odpowiadająca niespłaconej części kredytu (de facto taka część jest sprzedawana) nie jest przychodem podatkowym. Wspomniane wyłączenie z przychodów jest jednak ograniczone. Nie stosujemy go do otrzymanych kwot spłat kredytów (pożyczek), nieprzekazanych funduszowi sekurytyzacyjnemu albo towarzystwu funduszy inwestycyjnych tworzącemu fundusz sekurytyzacyjny – po upływie pięciu dni roboczych od dnia wymagalności ich przekazania. Podobnie jest z przychodami ze zbycia wierzytelności w części dotyczącej odsetek, w tym odsetek skapitalizowanych od kredytów (pożyczek).

[wyimek]Jeśli sprzedajemy wierzytelność z pożyczki, nie powstanie u nas przychód[/wyimek]

Banki korzystają z kolejnego przywileju przy kosztach podatkowych. Dla nich strata ze zbycia funduszowi sekurytyzacyjnemu albo towarzystwu funduszy inwestycyjnych wierzytelności z kredytów (pożyczek), w wysokości różnicy między kwotą uzyskaną ze zbycia a wartością wierzytelności z kredytów (pożyczek), jest kosztem podatkowym – do wysokości uprzednio utworzonej na tę część wierzytelności rezerwy zaliczonej do kosztów uzyskania przychodów (art. 15 ust. 1h pkt 2 ustawy o CIT). Zatem strata ze sprzedaży wierzytelności kredytowej (pożyczkowej) jest kosztem, chociaż sama należność nie była wcześniej przychodem należnym.

W razie uzyskania spłaty od dłużnika wydatek banku z tytułu przekazania funduszowi sekurytyzacyjnemu albo towarzystwu funduszy inwestycyjnych tworzącemu fundusz sekurytyzacyjny środków pochodzących ze spłat kredytów (pożyczek), objętych sekurytyzacją wierzytelności, nie jest kosztem uzyskania przychodów (art. 16 ust. 1 pkt 10 lit. e ustawy o CIT).

Przepisy o wyłączeniu z przychodów i prawie do potrącenia kosztów odnoszą się tylko do sekurytyzowanych przez bank wierzytelności z pożyczek i kredytów. W razie poddania sekurytyzacji innych wierzytelności bank będzie podlegał ogólnym zasadom opodatkowania (o nich dalej). Wspomniane wcześniej przepisy mają zastosowanie jedynie, gdy sekurytyzację przeprowadza jako operator fundusz sekurytyzacyjny. W przeciwnym razie również banki podlegają ogólnym zasadom opodatkowania.

Jeżeli zbywcą sekurytyzowanej wierzytelności będzie inny podmiot niż bank, skutki sekurytyzacji będą takie, jak w przypadku zwykłej sprzedaży wierzytelności. Jeżeli zbywcą będzie wierzyciel pierwotny, cena sprzedaży będzie uznawana na gruncie podatków dochodowych za spłatę wierzytelności. Opodatkowanie zależeć będzie od charakteru wierzytelności. Jeżeli wcześniej była ona przychodem należnym, obecna sprzedaż (spłata) nie spowoduje powstania przychodu. Jeśli jednak dany przychód podlega opodatkowaniu na zasadzie kasowej, sprzedaż zrodzi taki przychód. Jeżeli sprzedaży podlegać będzie wierzytelność pożyczkowa, sprzedaż będzie traktowana jako spłata pożyczki, a więc nie będzie przychodu podatkowego. W zakresie sekurytyzacji pożyczek nastąpi zrównanie pozycji prawnej banków i innych inicjatorów sekurytyzacji. Przewaga tych pierwszych jest wskutek tego, że u nich wyłączenie z przychodu wynika wprost z przepisu prawa, a nie z przyjętej w praktyce interpretacji. W przypadku zbycia wierzytelności nabytej cała cena sprzedaży będzie przychodem podatkowym.

W zakresie kosztów podatkowych zbywca (inicjator) jest ograniczony zasadą, że strata ze sprzedaży wierzytelności nie jest kosztem uzyskania przychodów, chyba że wcześniej wierzytelność została zarachowana jako przychód należny (art. 16 ust. 1 pkt 39 ustawy o CIT). W razie zatem sekurytyzacji wierzytelności pożyczkowej inicjatorzy niebędący bankami nie mogą zaliczyć do kosztów uzyskania przychodów straty poniesionej na jej sprzedaży.

Sekurytyzacja oparta na prawie majątkowym przeprowadzana jest bez przeniesienia wierzytelności na operatora. Operator nabywa jednak prawo do pożytków z wierzytelności. Jednocześnie brak spłaty wierzytelności przez dłużnika jest ryzykiem obciążającym operatora.

W tej konstrukcji operator uzyskuje tylko pożytki, a nie spłatę wierzytelności. Wierzytelność jest zatem spłacana na rzecz inicjatora (i ten podmiot uzyskuje spłatę sekurytyzowanej wierzytelności), a następnie przenosi pożytki na rzecz operatora. Zatem operator w wymiarze prawnym otrzymuje świadczenie wynikające z prawa majątkowego, a nie bezpośrednio ze spłaty sekurytyzowanej wierzytelności.

Moim zdaniem oznacza to, że po stronie inicjatora kwota otrzymana z ustanowienia prawa majątkowego przez operatora jest opodatkowanym przychodem. Nie ma dotąd takiej praktyki, by kwotę tę traktować na gruncie podatkowym jako spłatę wierzytelności. Niezależnie od tego uzyskiwane spłaty od dłużnika są dla inicjatora kolejną kategorią przysporzenia. Wywołuje ona skutki podatkowe właściwe dla tego rodzaju spłaty. Jeśli spłacana jest wierzytelność będąca uprzednio przychodem należnym lub pożyczką, nie powoduje ona powstania przychodu podatkowego. W razie jednak należności rodzących przychód kasowy spłata skutkuje takim przychodem.

Wydaje się, że pożytki przekazywane operatorowi powinny być kosztem uzyskania przychodów. Moim zdaniem można je bowiem wiązać z uzyskanym od operatora przychodem z prawa majątkowego.

W przypadku inicjatorów sekurytyzacji będących bankami obowiązuje szczególna regulacja. W jej myśl kosztem uzyskania przychodów są przekazane funduszowi sekurytyzacyjnemu albo towarzystwu funduszy inwestycyjnych pożytki i kwoty główne z sekurytyzowanych wierzytelności oraz kwoty uzyskane z tytułu realizacji zabezpieczeń sekurytyzowanych wierzytelności – objęte umową o subpartycypację (art. 15 ust. 1h pkt 3 ustawy o CIT). Podobnie jak wcześniej i tu obowiązuje dodatkowy warunek. Otóż zasady tej nie stosujemy do otrzymanych kwot spłat kredytów (pożyczek), nieprzekazanych funduszowi sekurytyzacyjnemu albo towarzystwu funduszy inwestycyjnych tworzącemu fundusz sekurytyzacyjny – po upływie pięciu dni roboczych od dnia wymagalności ich przekazania.

Moim zdaniem potwierdza to pozycję prawną, w jakiej znajdują się również uczestnicy sekurytyzacji niebędący bankami. Przewaga prawna banków wynika jedynie z wprost sformułowanej, a niewyinterpretowanej zasady.

W przypadku sekurytyzacji przeprowadzanej przez fundusz inwestycyjny jest on podmiotowo zwolniony od podatku (art. 6 ust. 1 pkt 10 ustawy o CIT).

Gdy operatorem sekurytyzacji jest spółka celowa, podatek dochodowy płaci na ogólnych zasadach. W zakresie samej transakcji sekurytyzacyjnej opartej na sprzedaży jej dochód jest zatem wypadkową: kosztów nabycia sekurytyzowanych wierzytelności, przychodów z ich egzekucji lub odsprzedaży oraz kosztów pozyskania kapitału (odsetki od obligacji). W przypadku sekurytyzacji opartej na prawie majątkowym otrzymane przez operatora spłaty i pożytki z wierzytelności stanowią przychód podatkowy. Na koszt podatkowy składa się opłata dla inicjatora oraz koszt pozyskania kapitału.

[ramka][b]Kto może liczyć na przywileje[/b]

Sekurytyzacja oparta na sprzedaży jest usługą finansową kierowaną do wszystkich uczestników rynku kapitałowego. W przypadku banków występuje dodatkowa korzyść: możliwość zaliczenia do kosztów podatkowych straty ze sprzedaży wierzytelności pożyczkowej (kredytowej). Pozostali uczestnicy transakcji sekurytyzacyjnych są opodatkowani na ogólnych zasadach właściwych dla cesji wierzytelności lub praw do nich. Wprawdzie bez przywilejów podatkowych, mogą jednak uzyskać oczekiwany efekt finansowy.[/ramka]

[i]Autor jest doradcą podatkowym w Meritum Doradcy Podatkowi sp. z o.o.[/i]