Rz: Podatnicy, którzy kończą działalność gospodarczą, często mają znaczny majątek. Przy jego zakupie korzystali z prawa do odliczenia, a teraz muszą rozliczyć się z VAT. Czy przekazując go właścicielom firmy, muszą odprowadzić VAT?
Witold Modzelewski: To zależy od tego, czy podatnikiem jest osoba fizyczna, spółka cywilna, jawna lub partnerska, czy też osoba prawna. W pierwszym wypadku majątek po prostu przechodzi do użytku osobistego właściciela firmy. Podobnie jest, gdy działalność kończy spółka osobowa: wtedy dochodzi do podziału w wyniku zniesienia współwłasności. W obu tych sytuacjach ustawa o VAT nakazuje sporządzić remanent likwidacyjny i opodatkować jego wartość.
Jak wygląda przekazanie majątku likwidowanej spółki z o.o. lub akcyjnej?
W ustawie o VAT nie ma szczegółowych przepisów regulujących tę kwestię. Pojawiają się od niedawna interpretacje, że przekazanie przez te spółki jest opodatkowane na podstawie art. 7 ust. 2 ustawy o VAT. Z przepisu tego wynika bowiem, że przez dostawę towarów rozumie się przekazanie przez podatnika towarów należących do jego przedsiębiorstwa na cele inne niż związane z prowadzoną przez niego działalnością. Ma on zastosowanie do wypadków, gdy podatnikowi przysługiwało prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o VAT naliczony od tych czynności – w całości lub w części. Ustawodawca podaje przykładowe sytuacje, kiedy należy zastosować ten przepis: są to darowizny i przekazanie bądź zużycie towarów na cele osobiste podatnika lub jego pracowników, wspólników, udziałowców, akcjonariuszy, członków spółdzielni i ich domowników, członków organów stanowiących osób prawnych, członków stowarzyszenia.
Czy to znaczy, że spółka z o.o. lub akcyjna powinna wystawiać fakturę wewnętrzną, gdy przekazuje majątek wspólnikowi w wyniku likwidacji?
Tak, jeśli przyjmiemy taką wykładnię przepisów. Ja jednak nie uważam jej za prawidłową. Przede wszystkim należałoby stosować ją konsekwentnie, czyli również do przekazania majątku osobom fizycznym likwidującym jednoosobową działalność gospodarczą oraz zniesienia współwłasności wspólników spółek cywilnych lub jawnych. To jednak oznaczałoby dwukrotne opodatkowanie tego samego majątku: raz przy remanencie likwidacyjnym i ponownie przy przekazaniu. Ponadto taka interpretacja narusza zasadę neutralności. Często przecież udziałowcem lub akcjonariuszem jest inny podmiot prowadzący działalność gospodarczą. Wtedy wykorzystuje on otrzymane rzeczy lub nieruchomości do prowadzenia działalności opodatkowanej. Faktura wewnętrzna oznaczałaby natomiast konieczność odprowadzenia podatku należnego przez likwidowany podmiot, a jednocześnie nabywca nie mógłby go odliczyć.
Ale czy na pewno przekazanie majątku likwidowanej spółki jej właścicielom jest czynnością nieodpłatną? Przecież otrzymują go oni w zamian za akcje lub udziały.
Taka interpretacja też jest możliwa. Problem polega na tym, że wtedy przekazanie powinno być opodatkowane jako odpłatna dostawa. Co więcej, dla nabywcy majątku powinna być wystawiana faktura. Taka wykładnia byłaby jeszcze logiczna, gdyby udziałowcem był inny podatnik VAT, który zamierza wykorzystać otrzymany majątek do działalności opodatkowanej. Zachowana byłaby bowiem zasada neutralności: VAT należny podlegałby odliczeniu. Jednak przy jej zastosowaniu do spółek osobowych nadal dochodziłoby do podwójnego opodatkowania.
W praktyce nie ma chyba jednak wątpliwości, że przekazanie majątku przy likwidacji spółki osobowej nie podlega VAT. Może więc także przy przekazaniu majątku likwidowanej osoby prawnej po prostu nie trzeba naliczać podatku?
Wydaje się, że to jedyna rozsądna interpretacja przepisów. Zresztą taka jest praktyka: likwidowane spółki kapitałowe nie naliczają VAT od majątku przekazywanego wspólnikom. Co prawda czasem może się to wydawać niezgodne z zasadami VAT: chodzi o sytuacje, gdy majątek, przy którego nabyciu odliczono VAT, jest przekazywany na cele konsumpcyjne bez jego opodatkowania, czyli np. gdy osoba fizyczna będąca jedynym udziałowcem przejmuje nieruchomość i samochód należący do likwidowanej spółki. Warto jednak zauważyć, że nie jest to sytuacja wyjątkowa. Tak samo dzieje się np. przy nabyciu przedsiębiorstwa w drodze spadku. Wszystko to pokazuje, że na pewno w tym wypadku nie można stosować literalnej wykładni art. 7 ust. 2 i nakazywać odprowadzania VAT od każdego przekazania majątku przez likwidowaną firmę. Być może warto się zająć tym problemem przy kolejnej nowelizacji ustawy o VAT.
