U przedsiębiorców prowadzących podatkowe księgi przychodów i rozchodów przychodami z działalności gospodarczej są również przychody z odpłatnego zbycia składników majątku wykorzystywanych na potrzeby związane z tą działalnością, będących: ¦ środkami trwałymi, ¦ wyposażeniem, którego wartość początkowa (w rozumieniu ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych - updof) jest wyższa od 1500 zł i nie wyższa od 3500 zł, ¦ wartościami niematerialnymi i prawnymi. Tak wynika z art. 14 ust. 2 pkt 1 updof.

Aby generowały przychód z działalności, wymienione składniki firmowego majątku muszą być - co do zasady - ujęte w ewidencji środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych lub w ewidencji wyposażenia. Z tym że przychód taki powstaje także ze zbycia własnościowego prawa do lokalu użytkowego lub udziału w takim prawie, które ze względu na sposób wyliczenia wartości początkowej nie zostało ujęte w ewidencji. Chodzi o sytuację, gdy wartość początkowa (Wp) została wyliczona na podstawie art. 22g ust. 10 updof, według wzoru: Wp = powierzchnia użytkowa w metrach kwadratowych x 988 zł/metr kwadratowy.

Wycofanie składników majątku z działalności, a więc również wykreślenie ich z ewidencji, o ile w nich się znajdowały, nie od razu oznacza, że ich zbycie nie będzie powodowało powstawania przychodu z działalności gospodarczej. Będzie on powstawał przez okres sześć lat, licząc od pierwszego dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym nastąpiło wycofanie. Zbycie maszyn lub urządzeń w okresie późniejszym nie będzie powodowało skutków podatkowych.

Warto w tym miejscu przypomnieć, że do przychodu z działalności gospodarczej nie zalicza się przychodów z odpłatnego zbycia wykorzystywanych na potrzeby związane z tą działalnością: ¦ budynku mieszkalnego, jego części lub udziału w takim budynku, ¦ lokalu mieszkalnego stanowiącego odrębną nieruchomość lub udziału w takim lokalu, ¦ gruntu lub udziału w gruncie albo prawa użytkowania wieczystego gruntu lub udziału w takim prawie, związanych z tym budynkiem lub lokalem, ¦ spółdzielczego własnościowego

prawa do lokalu mieszkalnego lub udziału w takim prawie oraz prawa do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej lub udziału w takim prawie. Sprzedaż wymienionych składników powoduje powstanie przychodu z odpłatnego zbycia, o którym mowa wart. 10 ust. 1 pkt 8 updof.

Wartość przychodów z działalności gospodarczej pochodzących ze zbycia składników majątku wyliczana jest według zasad ogólnych: jest nią kwota należna, choćby nie została faktycznie otrzymana, po wyłączeniu wartości udzielonych bonifikat i skont.

Odpłatne zbycie składników majątku za określoną kwotę nie oznacza od razu, że o tyle wzrośnie dochód z działalności. Są bowiem jeszcze koszty uzyskania przychodu.

O tym, jak je ustalić, mówi art. 23 ust. 1 pkt 1 i art. 24 ust. 2 updof. I tak, z jednym wyjątkiem, koszt uzyskania przychodu ze zbycia składników będących środkami trwałymi lub wartościami niematerialnymi i prawnymi jest równy różnicy między ich wartością początkową wykazaną w ewidencji a sumą dokonanych odpisów amortyzacyjnych (wszystkich, także tych, które nie mogły być uznane za koszty uzyskania przychodu). Kosztem jest więc niezamortyzowana część wartości początkowej.

Wyjątek dotyczy własnościowego prawa do lokalu użytkowego lub udziału w takim prawie, którego wartość początkowa została wyliczona według art. 22g ust. 10 updof. Wtedy kosztem jest różnica między wartością wynikającą z dokumentu nabycia takiego prawa lub udziału w nim a sumą dokonanych odpisów amortyzacyjnych.

Natomiast w razie zbycia składników wyposażenia koszty uzyskania przychodu nie występują i uzyskany przychód jest jednocześnie dochodem z działalności gospodarczej.

Zbywany przez podatnika składnik majątku może być nie tylko w różnym "stadium" amortyzacji (zamortyzowany częściowo, zamortyzowany w 100 proc., zamortyzowany w 100 proc. i następnie ulepszony, nieamortyzowany w związku z wycofaniem z działalności gospodarczej), ale mógł być też amortyzowany na różne sposoby (jednorazowo w miesiącu oddania do użytkowania, w równych ratach co miesiąc, co kwartał, za cały rok jednorazowo na jego koniec). Pamiętajmy, że zgodnie z art.22h ust.1 pkt 1 updof odpisów amortyzacyjnych dokonuje się do końca tego miesiąca, w którym następuje zrównanie sumy odpisów amortyzacyjnych zwartością początkową lub w którym dane składniki postawiono w stan likwidacji, zbyto lub stwierdzono ich niedobór.

Podatnik nalicza odpisy raz na rok. W maju sprzedaje środek trwały o wartości początkowej równej 50 000 zł, amortyzowany od stycznia 2004 r. według stawki 17 proc. Ile wyniesie koszt sprzedaży?

Roczny odpis amortyzacyjny wynosi 50 000 x 17 proc. = 8500 zł. Należy uwzględnić odpisy za lata 2004 - 2006 i powiększyć również o 5/12 odpis za rok 2007, bowiem technika ujmowania amortyzacji w księgach podatkowych nie może wpływać na wysokość dochodu ze sprzedaży danego składnika. Koszt sprzedaży będzie więc równy: 50 000 zł - (3 x 8500 zł + 5/12 x 8500 zł) Na koniec roku trzeba pamiętać o odpowiednim zmniejszeniu amortyzacji rocznej (wynosi ona jedynie 5/12 x 8500 zł).

Środek trwały o wartości początkowej 60 000 zł został wycofany z działalności gospodarczej w marcu 2003 r. Dokonane odpisy amortyzacyjne wynosiły 45 000 zł. Kiedy podatnik może go sprzedać bez obawy, że powstanie dochód podatkowy, oraz ile wyniósłby koszty sprzedaży, gdyby doszło do niej we wrześniu 2007 r.?

Aby zbycie środka związanego uprzednio z działalnością gospodarczą było obojętne dla fiskusa, między pierwszym dniem miesiąca następującego po miesiącu, w którym został wycofany z działalności, a dniem odpłatnego zbycia musi upłynąć 6 lat. Zgodnie z art. 12 § 4 ordynacji podatkowej terminy określone w latach kończą się z upływem tego dnia w ostatnim roku, który odpowiada początkowemu dniowi terminu, a gdyby takiego dnia w ostatnim roku nie było - w dniu, który poprzedzałby bezpośrednio ten dzień. W związku z tym cały ewentualny dochód podatnik zachowa tylko dla siebie, gdy sprzedaż nastąpi najwcześniej w 2 kwietnia 2009 r. Ponieważ niewykorzystywanie składnika na potrzeby działalności uniemożliwia dokonywanie odpisów amortyzacyjnych, koszt sprzedaży po wycofaniu z działalności nie będzie się zmieniał i będzie równy: 60 000 zł - 45 000 zł.

Podatnik zamierza sprzedać środek trwały o cenie nabycia 38 000 zł, który na dzień 1 stycznia 2007 r. był w pełni zamortyzowany. W lutym br. poniesiono na niego nakłady ulepszeniowe w kwocie 12 000 zł. Środek był amortyzowany według stawki 14 proc., a sprzedaż nastąpi w grudniu. Ile wyniesie koszt sprzedaży?

Ponieważ wartość ulepszenia wyniosła 12 000 zł, w lutym wartość początkowa środka trwałego została zwiększona do 50 000 zł, przy czym do amortyzacji - od 1 marca - pozostała kwota ulepszenia. Miesięczna rata odpisu wynosi (12 000 x 14 proc.) : 12 = 140 zł. W związku z tym koszt sprzedaży wyniesie: 50 000 zł - (38 000 zł + 10 x 140); 10 x 140 to nowe odpisy naliczone od marca do grudnia włącznie.

Małżonkowie prowadzą odrębne firmy. Zamierzają w nich wykorzystywać dwuletni samochód ciężarowy, będący składnikiem ich majątku prywatnego. W jaki sposób należy wyliczyć koszt przy ewentualnej sprzedaży pojazdu wprowadzonego do ewidencji środków trwałych?

W omawianej sytuacji zastosowanie ma art. 22g ust. 11 updof. Zgodnie z nim "w razie gdy składnik majątku stanowi współwłasność podatnika, wartość początkową tego składnika ustala się w takiej proporcji jego wartości, w jakiej pozostaje udział podatnika we własności tego składnika majątku; zasada ta nie ma zastosowania do składników majątku stanowiących wspólność majątkową małżonków, chyba że małżonkowie wykorzystują składnik majątku w działalności gospodarczej prowadzonej odrębnie". Oznacza to, że samochód powinien być wprowadzony do ewidencji środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych u każdego z małżonków, z wartościami początkowymi równymi połowie ceny nabycia. Także jego sprzedaż powinna być odnotowana w ewidencjach obojga małżonków. Uzyskana ze sprzedaży kwota zasili po połowie przychody każdego z nich. Koszty wystąpią również u obojga w tej samej wysokości, równej: wartość początkowa minus dokonane odpisy. Przykładowo gdyby cena zakupu samochodu wyniosła 80 000 zł, to wartości początkowe byłyby równe 40 000 zł. Przy sprzedaży po roku użytkowania odpisy wynosiłyby 40 000 x 20 proc. = 8000 zł. Stąd u każdego z małżonków koszt sprzedaży wyniósłby 32 000 zł.

Przedsiębiorca będący w rozumieniu updof tzw. małym podatnikiem kupił w styczniu 2007 r. za 120 000 zł maszynę do robót drogowych. Na podstawie art. 22k ust. 8 updof w miesiącu tym dokonał jednorazowego odpisu amortyzacyjnego. Jakie koszty uzyskania przychodu wystąpią w razie zbycia maszyny w styczniu 2008 r.?

Ponieważ w formie jednorazowego odpisu amortyzacyjnego ujęto w kosztach uzyskania przychodu kwotę równą wartości początkowej, koszt zbycia środka trwałego wyniesie 0 zł; wartość początkowa = 120 000 (cena nabycia) - 120 000 (amortyzacja) = 0. W związku z tym cały uzyskany przychód będzie dochodem do opodatkowania z tej transakcji.