1 lipca 2018 r. do polskiego systemu prawnego wprowadzony został mechanizm podzielonej płatności (split payment). Mechanizm ten ma zastosowanie do płatności w relacjach pomiędzy przedsiębiorcami. Podzielenie płatności polega na zapłacie za fakturę częściowo na rachunek rozliczeniowy dostawcy towarów lub usług oraz częściowo na jego rachunek VAT. Rachunek VAT otwierany jest przez banki automatycznie jako rachunek bezpośrednio połączony z rachunkiem rozliczeniowym. Środki stanowiące wartość VAT danej płatności za fakturę przelewane są z rachunku VAT i kierowane na rachunek VAT kontrahenta. Zastosowanie mechanizmu split payment nie jest obowiązkowe. Nabywcy towarów lub usług mogą sami zadecydować, czy chcą podzielić swoją płatność na dwie części, tak że w rezultacie kwota netto przelana będzie na rachunek rozliczeniowy dostawcy, a kwota VAT zostanie z kolei przelana osobno na odrębny rachunek VAT. Dysponowanie środkami zgromadzonymi na rachunku VAT jest natomiast ograniczone przepisami prawa.

Wprowadzenie do polskiego prawa mechanizmu podzielonej płatności ma duże znacznie praktyczne w odniesieniu do transakcji finansowania, w szczególności faktoringu oraz wszelkich transakcji, w których zabezpieczenie spłaty stanowi cesja wierzytelności.

Odrębny rachunek

Nowe przepisy nałożyły na banki obowiązek otwarcia rachunków VAT automatycznie do 30 czerwca 2018 r. Rachunki te otwierane są jako odrębne rachunki, istniejące w połączeniu z rachunkami rozliczeniowymi prowadzonymi dla przedsiębiorców. Otwarcie rachunku VAT nie wymaga zawarcia osobnej umowy z bankiem. Co więcej, otwarcie i prowadzenie przez bank rachunku VAT jest wolne od prowizji i innych dodatkowych opłat. Co do zasady banki powinny otworzyć jeden rachunek VAT dla danego podatnika, bez względu na to ile rachunków rozliczeniowych posiada on w tym banku. Rachunki VAT mogą być oprocentowane – prawo pozostawia decyzję w tym zakresie bankom i posiadaczom rachunków. Szczególnie ważny dla obrotu międzynarodowego jest fakt, że rachunki VAT są rachunkami prowadzonymi w polskiej walucie i mogą być otwierane jedynie w połączeniu z rachunkiem rozliczeniowym w walucie polskiej. Oznacza to, że podzielona płatność może być stosowana jedynie do transakcji w złotówkach.

Czytaj też: Kiedy split payment może być neutralny dla płynności finansowej

Ograniczone dysponowanie

Środki zgromadzone na rachunkach VAT mogą być używane przez posiadaczy rachunków jedynie w określonych celach, które są precyzyjnie wyszczególnione w nowych przepisach. Cele te odnoszą się ogólnie do transakcji VAT-owskich – przedsiębiorca może używać środków zgromadzonych na rachunku VAT do zapłaty VAT na rachunek VAT swoich dostawców (czyli podzielenia płatności na rzecz dostawcy na kwotę VAT przelewaną rachunek VAT oraz kwotę netto na rachunek rozliczeniowy) lub przelać kwotę VAT do urzędu skarbowego. Najistotniejszym ograniczeniem dla przedsiębiorców jest obowiązek uzyskania od naczelnika urzędu skarbowego zgody na przelanie środków z rachunku VAT na rachunek rozliczeniowy.

Czy warto stosować

Jak na razie stosowanie podzielonej płatności nie jest obowiązkowe. Ustawodawca pozostawił nabywcom każdorazowo swobodę wyboru. Mogą oni zdecydować, czy w odniesieniu do danej faktury zastosować mechanizm split payment czy nie. Teoretycznie dostawcy nie mają wpływu na to, czy ich kontrahent wybierze podzieloną płatność czy pozostanie przy dotychczasowych zasadach. W praktyce jednak dostawcy mogą próbować ograniczać stosowanie metody split payment poprzez odpowiednie ukształtowanie umów lub ogólnych warunków umownych, wprowadzając do nich zakaz płatności w mechanizmie split payment lub dodatkowe zachęty dla nabywców (w formie ulg czy też innych bonusów) w zamian za zaniechanie dzielenia płatności. Podczas gdy ogólny umowny zakaz stosowania mechanizmu podzielonej płatności może budzić wątpliwości co do ważności takich postanowień (które mogłyby być interpretowane jako próba obejścia prawa), minister finansów w swoich oświadczeniach przyznał, że umowne postanowienia oferujące specjalne premie dla nabywców za niestosowanie podzielonej płatności są dopuszczalne jako klauzule kształtowane przez strony w ramach zasady swobody umów.

Należy jednak zauważyć, że wprowadzenie mechanizmu podzielonej płatności musi być postrzegane w szerszym kontekście rozpoczętej przez rząd walki z wyłudzeniami VAT. Nowe prawo daje pewne dodatkowe korzyści dostawcom oraz nabywcom za stosowanie przez nich split payment. Jednak największą korzyścią nowego mechanizmu jest ochrona nabywców dóbr lub usług przed negatywnymi konsekwencjami wciągnięcia ich (nawet bez ich wiedzy) w przestępcze procedery VAT-owskie stosowane przez nieuczciwe firmy i osoby fizyczne. Dlatego intencją ustawodawcy jest poddanie dostawców swoistej presji, gdzie wszelkie próby ograniczania możliwości stosowania podzielonej płatności mogą powodować nieufność kontrahentów co do przyczyn stosowania takich ograniczeń.

Czytaj też: Białe plamy na mapie podzielonej płatności

Gdy największe podmioty na rynku zaczną stosować split payment, inne firmy mogą zostać zmuszone robić to samo, tak aby móc odpowiednio zarządzać swoją płynnością i korzystać ze środków, jakie otrzymują na swoje rachunki VAT. Dlatego Ministerstwo Finansów oczekuje, że mechanizm split payment, jakkolwiek nie obowiązkowy, wkrótce spowoduje na rynku efekt kuli śnieżnej.

Bez możliwości zastawienia

Z perspektywy zabezpieczenia transakcji finansowania ważne jest, że rachunki VAT nie mogą być obciążane żadnymi prawami rzeczowymi. Dlatego wierzyciele nie będą mogli skorzystać z możliwości zabezpieczenia na rachunku VAT w formie powszechnie stosowanych zastawów finansowych lub rejestrowych na wierzytelnościach z umów rachunków bankowych. Oznacza to, że rachunki VAT rozszerzą listę rachunków, jakie nie mogą służyć do zabezpieczania transakcji kredytowania. Dotychczas przykładami takich rachunków były rachunki zakładowego funduszu świadczeń socjalnych.

Odpowiedzialność solidarna

W pewnych sytuacjach faktorzy i inne podmioty finansujące, na rzecz których dokonywane są płatności wynikające z cedowanych na ich rzecz faktur, mogą odpowiadać solidarnie za kwotę VAT, jaką powinni rozliczyć ich klienci. Jeżeli faktor lub inny podmiot finansujący posiada w Polsce rachunek rozliczeniowy w złotówkach – co oznacza, że posiada równocześnie powiązany rachunek VAT – i świadcząc usługi faktoringowe/finansując działalność klienta uzyskuje następnie bezpośrednio płatność z tytułu faktury wystawionej przez swojego klienta a płatność taka zostanie zrealizowana w formie split payment, tak że w rezultacie kwota VAT z faktury zostanie uznana na rachunku VAT faktora/podmiotu finansującego, to płatność taka skutkować będzie odpowiedzialnością solidarną faktora lub podmiotu finansującego, na rzecz którego taka płatność została dokonana, wraz z dostawcą, który wystawił fakturę. Faktor lub podmiot finansujący jest odpowiedzialny za nierozliczoną przez dostawcę/klienta kwotę VAT. Podatnik, który nie jest wskazany w fakturze, a otrzyma płatność, odpowiadać będzie za kwotę podatku do wysokości otrzymanej przez niego kwoty VAT.

Aby uwolnić się od takiej odpowiedzialności, faktor lub inny podmiot finansujący, który otrzymał płatność na swój rachunek VAT, niezwłocznie po powzięciu wiadomości o otrzymaniu takiej płatności, musi przekazać otrzymaną kwotę podatku na rachunek VAT dostawcy, figurującego na odpowiedniej fakturze, lub nabywcy, od którego płatność otrzymał.

Jak się zabezpieczyć

Wobec powyższego, odpowiedzialność solidarna za VAT powoduje potencjalne ryzyko dla faktorów. W typowej transakcji faktoringowej, klient/faktorant ceduje wierzytelności na rzecz faktora, który z kolei dokonuje płatności zaliczkowej na rzec klienta/faktoranta w kwocie odpowiadającej pewnej procentowej wartości finansowanej faktury (zaliczka). Dłużnicy płacą następnie scedowane wierzytelności bezpośrednio na rzecz faktora, który, po odliczeniu opłat i prowizji, płaci pozostałą część klientowi/faktorantowi. Aby uniknąć potencjalnej odpowiedzialności solidarnej za nierozliczony VAT, faktorzy będą musieli przekazać z powrotem otrzymane na swój rachunek kwoty podatku na rachunek VAT dłużnika albo na rachunek VAT klienta/faktoranta. Problem polega na tym, że w czasie wypłaty zaliczki faktor nie wie, czy dłużnik zastosuje split payment. Dlatego potencjalne rozwiązanie musi przewidywać oba warianty. Jednak z uwagi na to, że przedsiębiorcy stosują faktoring w celu zwiększenia swojej płynności finansowej, faktorzy, aby pozostać konkurencyjni, powinni wybrać rozwiązanie, które w możliwie najmniejszym stopniu zmniejsza płynność ich klientów.

1.

Jedną z możliwości jest zapłacenie zaliczki na rzecz klienta/faktoranta przy zastosowaniu mechanizmu podzielonej płatności i opłacenie całej kwoty VAT na rzecz klienta/faktoranta. Jednak przy stosowaniu literalnej interpretacji przepisów dotyczących podzielonej płatności mogą wystąpić wątpliwości czy faktor jest uprawniony do zastosowania tego mechanizmu, ponieważ nie płaci on kwoty należnej na podstawie faktur, lecz wpłaca jedynie zaliczkę na poczet ceny kupna wierzytelności.

2.

Inną opcją jest wpłacenie całej zaliczki na rachunek rozliczeniowy klienta i – w razie zastosowania przez dłużnika podzielonej płatności – przelew przez faktora kwoty, jaką otrzymał na swój rachunek VAT, na rachunek VAT klienta/faktoranta. Faktorzy powinni zasadniczo być bardziej zainteresowani przekazywaniem takich kwot na rzecz swoich klientów, tak aby zwiększyć ich płynność, aniżeli przekazywaniem kwot z powrotem dłużnikom. Rozwiązanie takie może jednakże wypływać na wysokość zaliczki oferowanej klientom przez firmy faktoringowe (zastosowanie 90-proc. zaliczki może spowodować, że faktor będzie musiał zapłacić klientowi/faktorantowi więcej niż 100 proc. kwoty brutto wynikającej z faktury).

Poza tym, faktorzy mogą również potrącać swoje wierzytelność z zaliczkami dokonywanymi na poczet innych faktur.

Przelew wierzytelności na zabezpieczenie

Podobne ryzyka powstają w przypadku finansowania zabezpieczonego cesją wierzytelności. Jeżeli zabezpieczony wierzyciel otrzyma od dłużnika płatność (jako zapłatę wynikającą ze scedowanej umowy) przy pomocy metody podzielnej płatności, to wierzyciel ten, w celu uniknięcia potencjalnej odpowiedzialności solidarnej za nierozliczony VAT, musi przelać kwotę, jaką otrzymał na swój rachunek VAT, albo dłużnikowi albo cedentowi. Dlatego umowy cesji powinny wyraźnie zastrzegać prawo cesjonariusza do takich transferów oraz przewidywać, że w takiej sytuacji zabezpieczona wierzytelność ulega pomniejszeniu jedynie o otrzymaną od dłużnika kwotę netto.

Odpowiedzialność solidarna faktorów lub innych podmiotów finansujących/cesjonariuszy nie powstanie, jeżeli podzielona płatność nie została zastosowana, czyli gdy dłużnik zapłaci całą kwotę wynikająca z faktury na rachunek rozliczeniowy faktora lub innego podmiotu finansującego (tj. bez podzielenia płatności). Odpowiedzialność taka nie wystąpi również w przypadku faktorów/cesjonariuszy, którzy otrzymują zabezpieczenie na wierzytelnościach lub finansują jedynie na podstawie faktur w walutach innych niż złoty, lub którzy działają za granicą i nie mają rachunków prowadzonych w polskiej walucie, ponieważ w takich przypadkach płatności nie będą dokonywane przy użyciu split payment. Jednak nawet w takim przypadku faktor (lub inny podmiot finansujący/cesjonariusz) nadal będzie musiał analizować oraz szczegółowo monitorować stan płynności swoich klientów z uwagi na nowe zasady wynikające z mechanizmu podzielonej płatności. ?

>Małgorzata Olech Senior Associate, Squire Patton Boggs Święcicki Krześniak sp.k. mp