Stres może być przyczyną wypadku przy pracy

Definicję wypadku przy pracy określa art. 3 ust. 1 ustawy z 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (dalej: Ustawa). Zgodnie z tym przepisem za wypadek przy pracy uważa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną, powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło m.in. podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności lub poleceń przełożonych.

Definicja ustawowa obejmuje również inne okoliczności pozwalające uznać określone zdarzenie za wypadek przy pracy lub za zrównany z wypadkiem przy pracy. Jednak czy praca w stresujących warunkach bądź stresująca sytuacja mogą być uznane za przyczynę zewnętrzną oraz zdarzenie nagłe w rozumieniu Ustawy?

Powód z wewnątrz

Stres czy też stresujące warunki pracy co do zasady nie są uznawane ani za zewnętrzną, ani za nagłą przyczynę zdarzenia związanego z powstaniem urazu u zatrudnionego. Za dominujący należy uznać pogląd, że „sama w sobie" praca przy dużym obciążeniu psychicznym (jak np. na stanowisku dyrektora zakładu pracy), czy też na stanowisku, z którym związane jest podejmowanie istotnych decyzji lub występuje odpowiedzialność za działalność danej jednostki organizacyjnej bądź grupy, nie może być uznana za zewnętrzną przyczynę wypadku przy pracy. Konieczne jest bowiem, aby miał miejsce również nadzwyczajny czynnik sprawczy (skutkujący zawałem/udarem), a więc przyczyna nagła i zewnętrzna.

Zawał lub udar

Uraz powstały na skutek zawału czy udar może zostać zakwalifikowany jako zaistniały w ramach wypadku przy pracy, jeżeli wystąpiło jakieś dodatkowe nagłe i nadzwyczajne zdarzenie w zakresie realizacji normalnych zadań powierzonych pracownikowi. W praktyce niezbędne jest więc ustalenie, co w danym momencie robił pracownik. Jeżeli bowiem wykonywał swoje normalne obowiązki i nie wystąpiło żadne zdarzenie nieoczekiwane, to urazu nie można uznać za powstały w wyniku wypadku przy pracy.

W zasadzie każda praca jest związana z możliwością wystąpienia sytuacji stresujących. Gdyby uznać stres za przyczynę zewnętrzną wypadku, praktycznie każdy zawał bądź udar musiałby być kwalifikowany jako wypadek przy pracy.

Tytułem przykładu można wskazać osobę zajmującą się obsługą klienta, która może spotykać się ze stresującymi sytuacjami w związku z roszczeniami czy też niezadowoleniem klienta. Stres z tym związany co do zasady jest normalną sytuacją, niejako wpisaną w ryzyko zawodowe na takim stanowisku. Taka sytuacja nie stanowi w tym przypadku zdarzenia nadzwyczajnego. Gdyby jednak te obowiązki czasowo przejęła osoba, która na co dzień zajmuje się np. archiwizacją danych i obiegiem dokumentów w firmie, to stresującą sytuację z klientem można by było uznać za okoliczność nadzwyczajną.

Stanowisko kierownicze

Pracy na stanowisku kierowniczym co do zasady nie można uznać za stanowiącą przyczynę zdarzenia zakwalifikowanego jako wypadek przy pracy. Obecnie stres jest bowiem immanentną cechą wielu zawodów, pozostaje wpisany w charakter takiej pracy.

Nie można jednak całkowicie wykluczyć, że także będąc zatrudnionym w „stresującym środowisku" można z powodu stresu stać się ofiarą wypadku przy pracy. Konieczne jest jednak wystąpienie jakiejś nadzwyczajnej sytuacji, rażąco odbiegającej od normalnych zdarzeń, z jakimi zatrudniony spotyka się na danym stanowisku pracy – tzw. zdarzenia spustowego.

Skoro jednak możliwość wystąpienia nadzwyczajnych sytuacji jest elementem ryzyka zawodowego zwłaszcza na stanowisku kierowniczym, wykazanie, że dane stresujące zdarzenie miało charakter nadzwyczajny, jest znacząco utrudnione. Ustalenie, czy w danym przypadku stres był nadmierny, wymaga bowiem indywidualnej oceny, czy nie doszło np. do kumulacji kilku czynników przekraczających możliwość poradzenia sobie z nimi przeciętnego człowieka. Indywidualna ocena danego przypadku odnosi się bowiem do typowego wzorca, a nie do subiektywnych odczuć czy niewspółmiernej reakcji emocjonalnej danej osoby.

Ważne okoliczności

Reasumując, praca w stresujących warunkach, czy też stres o zwyczajowym dla danego stanowiska natężeniu nie mogą być zasadniczo uznane za przyczynę zewnętrzną np. zawału. Zatem do uznania stresu za przyczynę wypadku przy pracy konieczne jest stwierdzenie, że określona stresująca sytuacja miała charakter nadzwyczajny, biorąc pod uwagę zwyczajowy zakres czynności i sytuacji, jakie mogą potencjalnie zaistnieć na danym stanowisku, bądź też warunki pracy w danym dniu miały nadzwyczajny charakter. ?

Wojciech Wołoszczak radca prawny, Kancelaria Prawna Piszcz i Wspólnicy

Przykłady w orzecznictwie

- Fakt występowania u pracownika schorzeń samoistnych nie wyklucza uznania zdarzenia za wypadek przy pracy, jeśli w środowisku pracy zaistniały czynniki przyspieszające bądź pogłębiające proces chorobowy. (...) W przypadku przeżyć psychicznych, ujmowanych w kategoriach czynników przyspieszających proces chorobowy i w rezultacie będących współprzyczyną zdarzenia, akcentuje się pewną typowość zjawisk stresogennych związanych z realizacją obowiązków pracowniczych, a w niektórych zawodach wręcz stanowiących ich cechę charakterystyczną. Dlatego też tylko w razie wyjątkowo dużego nawarstwienia się niekorzystnych dla poszkodowanego okoliczności, przekraczających przeciętne normy wrażliwości psychicznej człowieka i wywołujących silne, negatywne emocje, można upatrywać w tych zjawiskach zewnętrznej przyczyny zdarzenia. W związku z tym nie uważa się za wypadek przy pracy nagłego pogorszenia stanu zdrowia wskutek zdenerwowania wywołanego przeniesieniem pracownika do innej pracy nieodpowiadającej jego oczekiwaniom, lub innych z natury rzeczy stresujących zdarzeń, jak odwołanie z zajmowanego stanowiska bez podania przyczyny, czy wręczenia pisma o rozwiązaniu umowy o pracę. – wyrok Sądu Najwyższego z 21 czerwca 2016 r. (I UK 236/15)

- Nie można wykluczyć zasadności uznania zawału serca za wypadek przy pracy, pod warunkiem jednakże stwierdzenia, że zdarzenie to nastąpiło w związku z pracą, na skutek przyczyny zewnętrznej w znaczeniu nadanym temu pojęciu w ustawie wypadkowej (...) do uznania tego zdarzenia za wypadek przy pracy, istotne znaczenie ma rodzaj przyczyny zewnętrznej i jej rola w wystąpieniu zawału. – wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z 18 kwietnia 2013 r. (III AUa 909/12)