Tak orzekł Sąd Najwyższy w wyroku z 22 października 2014 r., II CSK 773/13.
W warunkach szczególnych wskazano, że cena kontraktowa będzie zaakceptowaną kwotą ryczałtową i nie podlega zmianom, wykonawca płaci podatki, należności i opłaty wymagane według kontraktu i cena nie będzie korygowana ze względu na jakikolwiek z kosztów, oprócz sytuacji podanej w subklauzuli 13.7 warunków ogólnych. Zgodnie z tą subklauzulą cena kontraktowa mogła być skorygowana tak, aby uwzględniać wzrost lub obniżkę kosztów, wynikających ze zmiany prawa (wprowadzenia nowych przepisów, uchylenia lub modyfikacji istniejących) lub z prawnej lub oficjalnej rządowej interpretacji prawa, dokonanej po dacie odniesienia, a mającej wpływ na wykonanie przez wykonawcę jego zobowiązań umownych.
16 września 2011 r. komisja rozjemstwa wydała decyzję uznającą za zasadne roszczenie powoda o zwiększenie kwoty kontraktowej z tytułu zmiany stawki VAT z 22 do 23 proc. dokonanej przez ustawodawcę z dniem 1 stycznia 2011 r. w odniesieniu do robót wykonanych po 1 stycznia 2011 r. Pozwany nie zaakceptował tego rozstrzygnięcia. Powód wystąpił na drogę sądową.
W ocenie sądów I i II instancji analiza umowy zawartej przez strony uzasadnia wniosek, że w subklauzuli 13.7 strony przewidziały korektę ceny kontraktowej bez konieczności zmiany umowy w razie zmiany przepisów prawa, co obejmuje także zmianę stawki VAT. Treść tego postanowienia nie była sprzeczna z przepisami Prawa zamówień publicznych (p.z.p.). Zachowano bowiem przejrzystość postępowania o udzielenie zamówienia publicznego, zasadę równego traktowania wykonawców i uczciwej konkurencji. Istotne jest bowiem, że zastosowanie w umowie klauzul umożliwiających waloryzację lub korektę ceny musi być przewidziane na etapie postępowania o zamówienie publiczne w specyfikacji istotnych warunków zamówienia tak, aby sposób ustalenia wynagrodzenia był znany wszystkim zainteresowanym wykonawcom już na etapie wszczęcia tego postępowania.
Od wyroku Sądu Apelacyjnego skargę kasacyjną wniósł pozwany, podnosząc m.in., że zastosowanie klauzuli waloryzującej nie było dopuszczalne w świetle art. 144 ust. 1 P.z.p. Sąd Najwyższy skargę oddalił.
Komentarz eksperta
Anna Smagowicz-Tokarz, adwokat i associate partner w krakowskim biurze Rödl & Partner
Zgodnie z art. 358
1
§ 2 kodeksu cywilnego strony mogą zastrzec w umowie, że wysokość świadczenia pieniężnego zostanie ustalona według innego niż pieniądz miernika wartości. Przepis ten dopuszcza wprowadzenie do umowy tzw. klauzuli waloryzacyjnej. Celem tego typu klauzuli jest zabezpieczenie obu stron kontraktu przed ryzykiem zmiany wartości świadczenia umownego. Regulacje prawa zamówień publicznych nie zawierają przepisu wyłączającego uzgodnienie takiej klauzuli, a stosowanie przepisów k.c. do umów zawieranych w trybie zamówień publicznych dopuszcza art. 139 ust. 1 p.z.p.
Klauzuli waloryzacyjnej nie można uznać za sprzeczną z art. 144 ust. 1 p.z.p., zgodnie z którym zakazuje się istotnych zmian postanowień zawartej umowy w stosunku do treści oferty, na podstawie której dokonano wyboru wykonawcy, chyba że zamawiający przewidział możliwość dokonania takiej zmiany w ogłoszeniu o zamówieniu lub w specyfikacji istotnych warunków zamówienia oraz określił warunki tej zmiany. Przez zmianę umowy w rozumieniu tego przepisu uznać bowiem należy zmianę jej elementów na podstawie uzgodnionej woli stron już po zawarciu umowy. Celem natomiast klauzuli nie jest modyfikacja warunków uzgodnionej umowy, lecz realizacja woli stron z chwili jej zawarcia w razie zajścia, po jej zawarciu, pewnych okoliczności mających wpływ na zmianę wartości świadczeń stron, a tym samym zaburzających ich równowagę ekonomiczną ustaloną w chwili zawarcia umowy.
Zastosowanie klauzuli adaptacyjnej należy uznać za dopuszczalne, o ile informacja o tym będzie zawarta w specyfikacji istotnych warunków zamówienia lub ogłoszeniu o przetargu. Zgodnie bowiem z art. 36 ust. 1 pkt 16 p.z.p. specyfikacja powinna zawierać istotne dla stron postanowienia, które zostaną wprowadzone do treści zawieranej umowy w sprawie zamówienia publicznego. Ponieważ klauzula ma co do zasady działać automatycznie, tj. bez konieczności składania w tym zakresie dodatkowych oświadczeń woli stron, to musi być ona na tyle skonkretyzowana, aby na jej podstawie można było ustalić okoliczności uzasadniające jej zastosowanie oraz mechanizm waloryzacji.
W komentowanej sprawie miernikiem służącym do ustalenia wysokości części świadczenia zamawiającego wobec wykonawcy stała się aktualna stawka VAT. Przyczyną zaś uzasadniającą zastosowanie mechanizmu waloryzacji była zmiana prawa, która wpływała na wysokość kosztów, a tym samym mająca bezpośredni wpływ na równowagę ekonomiczną świadczeń stron. Była ona ponadto przewidziana w dokumentach postępowania przetargowego. Tym samym słusznie sądy uznały ją za dopuszczalną.
Kończąc, należy zauważyć, że zgodnie z obowiązującym od 19 października 2014 r. art. 142 ust. 5 p.z.p., umowa na okres dłuższy niż 12 miesięcy zawierać powinna postanowienia o zasadach wprowadzania odpowiednich zmian wysokości wynagrodzenia należnego wykonawcy, w przypadku m.in. zmiany stawki VAT. Wprowadzenie tego wymogu spowodowane zostało nieprawidłową praktykę podmiotów zawierających umowy w trybie zamówień publicznych, polegającą na nieumieszczaniu we wzorach umów odpowiednich klauzul waloryzacyjnych uwzględniających w ostatecznych rozliczeniach nawet znacznych, niezależnych od wykonawców, zmian kosztów wykonania zobowiązania.
