Obok umów nazwanych, takich jak najem, dzierżawa, zlecenie, czy umowa o dzieło, w obrocie gospodarczym występuje sporo umów nienazwanych. Zgodnie z zasadą swobody umów można w nich ustalać wszystko, co nie jest sprzeczne z przepisami lub nie narusza właściwości stosunku prawnego. W praktyce ukształtowały się typy umów dostosowane do potrzeb przedsiębiorców. Jedną z nich jest umowa franczyzy.
Umowa ta prowadzi do rozszerzania przez przedsiębiorców zakresu handlu lub świadczonych usług. Celem jest tworzenie sieci, czyli w różnych miejscach kolejnych punktów prowadzenia działalności przedsiębiorcy. Mogą to być miejsca, w których prowadzi się działalność produkcyjną, dystrybucyjną, usługową czy też mieszaną. Zakres działań zależy od konkretnej sytuacji i woli stron umowy.
Stronami umowy są: franczyzobiorca i franczyzodawca. Ten drugi udziela pierwszemu zezwolenia na korzystanie ze stosowanej przez niego koncepcji prowadzenia działalności. Pozwolenie może się sprowadzać do wykorzystywania przez franczyzobiorcę marki franczyzodawcy. W zamian za to franczyzobiorca zobowiązuje się do uiszczania kontrahentowi określonych w umowie opłat. W ten sposób oba podmioty są zadowolone. Franczyzodawca ma dodatkowy dochód ze swojej działalności, a franczyzobiorca dostaje know-how czy też cenną markę, która ułatwia mu prowadzenie biznesu. Franczyzodawca powinien w umowie ustalić zasady: zezwolenia na korzystanie z marki, prowadzenia wspólnej akcji reklamowej, przekazania tajemnic handlowych czy też know-how. Franczyzobiorca powinien określić reguły uiszczania opłaty, przestrzegania tajemnicy handlowej, zachowania tego samego co u franczyzodawcy poziomu usług czy prowadzenia handlu. Obie strony zobowiązane są do lojalności, zwłaszcza powstrzymywania się od konkurencji wobec siebie.
Strony mogą w każdej chwili rozwiązać umowę. Jej wypowiedzenie powinno nastąpić, gdy:
- któraś ze stron narusza zakaz działalności konkurencyjnej,
- franczyzobiorca opóźnia się z zapłatą,
- strony nie wywiązują się z istotnych postanowień umownych.
Kwestie rozwiązania umowy za wypowiedzeniem i bez wypowiedzenia powinny być określone w umowie. Niewątpliwie można w kontrakcie ustalić kary umowne adekwatne do poniesionej przez stronę szkody w związku z działaniem drugiej. Pomyśleć można też o czasowym zakazie działalności konkurencyjnej dla franczyzobiorcy – również po ustaniu umowy.
Przed podpisaniem umowy franczyzodawca musi sprawdzić, czy jego kontrahent jest wiarygodny i czy jego zamiarem jest dłuższa współpraca, czy też tylko uzyskanie know-how. Z kolei franczyzobiorca powinien się dowiedzieć, czy firma franczyzodawcy uzyskuje sukcesy na rynku i jakie jest prawdopodobieństwo, że powtórzą się one także w systemie franczyzowym. W praktyce mogą powstawać skomplikowane układy franczyzy. W ich ramach dwóch franczyzodawców może tworzyć nowy podmiot – lub tylko wspólną markę – i na tej podstawie tworzyć sieć franczyzową. Przedsiębiorcy muszą zawsze przemyśleć konsekwencje zapisów umowy.
