Przejęcie długu może przybierać dwojaką formę. Mianowicie następuje ono:

- przez umowę między wierzycielem a osobą trzecią za zgodą dłużnika; oświadczenie dłużnika może być złożone którejkolwiek ze stron >patrz wzór umowy i ww. oświadczenia dłużnika,

- przez umowę między dłużnikiem a osobą trzecią za zgodą wierzyciela; oświadczenie wierzyciela może być złożone którejkolwiek ze stron; jest ono bezskuteczne, jeżeli wierzyciel nie wiedział, że osoba przejmująca dług jest niewypłacalna >patrz wzór ww. oświadczenia wierzyciela. Oznacza to, że późniejsza niewypłacalność przejemcy nie wpływa na sukcesję długu. Niewypłacalność zaś to stan majątku dłużnika, który nie wystarcza na pokrycie wierzytelności. Nie ma natomiast znaczenia przyczyna owej niewypłacalności.

Każda ze stron omawianej umowy może w dowolnej formie wyznaczyć osobie, której zgoda jest potrzebna do skuteczności przejęcia, odpowiedni termin (który się ustala, rozważając okoliczności konkretnego przypadku) do wyartykułowania tej akceptacji; bezskuteczny upływ zakreślonego terminu jest jednoznaczny z brakiem owej aprobaty >patrz przykład 1. Zgoda dłużnika lub wierzyciela może być wyrażona jeszcze przed zawarciem umowy przejęcia, w czasie jej zawierania, a także później (potwierdzenie). Gdy zaś obie strony kontraktu wyznaczą ten czas i będzie on różny, skutek w postaci przejęcia długu wywołuje upływ terminu najpierw wyznaczonego, czyli tego wskazanego przez stronę, której oświadczenie wcześniej doszło do drugiej osoby w taki sposób, że mogła zapoznać się z jego treścią. Wyartykułowanie akceptacji może nastąpić tak, że stosowne oświadczenie będzie złożone zarówno temu, kto ów termin wyznaczył, jak i jego kontrahentowi. Wywołuje ona skutek z chwilą zawarcia umowy o przejęcie długu.

Przykład 1.

Pani Sandra (wierzyciel) 31 grudnia 2014 r. zawarła pisemną umowę o przejęcie długu (brak realizacji faktury za zakup materiałów budowlanych na kwotę 20 tys. zł) z panią Oliwią (osoba trzecia). Wierzycielka wyznaczyła dłużniczce, tj. pani Marcie, czas do 15 stycznia 2015 r. na akceptację zawiązania ww. umowy. 2 stycznia 2015 r. pani Marta w mailu skierowanym do pani Sandry wyraziła zgodę na przejęcie jej długu przez panią Oliwię. Umowa z 31 grudnia 2014 r. będzie zatem skuteczna. Aprobata dłużniczki nie wymagała dla swej ważności zachowania formy pisemnej. Mogła być więc ona wyartykułowana w wiadomości elektronicznej. Gdyby pani Marta do 15 stycznia 2015 r. nie zareagowała na wezwanie pani Sandry, wówczas sytuacja ta oznaczałaby brak akceptacji dłużniczki dla zawarcia umowy o przejęcie długu.

Jeżeli skuteczność umowy o przejęcie długu zależy od zgody dłużnika, a tej jej odmówił, komentowany kontrakt uważa się za niezawarty >patrz przykład 2.

Gdy natomiast skuteczność umowy o przejęcie długu zależy od zgody wierzyciela, a ten na to nie przystał, strona, która według umowy miała przejąć dług, jest odpowiedzialna względem dłużnika za to, że wierzyciel nie będzie od niego żądał spełnienia świadczenia >patrz przykład 3. Przy czym dopuszczalne jest odmienne ustalenie przez dłużnika z niedoszłym przejemcą tej kwestii, wręcz wyłączenie omawianego skutku.

Przykład 2.

Sytuacja jak w przykładzie 1, przy czym pani Marta w e-mailu skierowanym  2 stycznia 2015 r. do pani Sandry nie wyraziła zgody na przejęcie jej długu przez panią Oliwię. Umowę z 31 grudnia 2014 r. uważa się zatem za niezawartą.

Przykład 3

Pani Donata (wierzyciel) nie wyraziła zgody na przejęcie długu pani Weroniki (brak realizacji faktury wystawionej przez panią Donatę za zakup materiałów budowlanych na kwotę 30 tys. zł) przez panią Aleksandrę (osobę trzecią). Ta ostatnia ponosi więc odpowiedzialność względem pani Weroniki za to, że pani Donata nie będzie żądała od niej zapłaty 30 tys. zł.

Umowa o przejęcie długu powinna być pod rygorem nieważności zawarta na piśmie >patrz przykład 4. To samo dotyczy zgody wierzyciela na przejęcie długu >patrz przykład 5. Z tego jednoznacznie zatem wynika, że akceptacja dłużnika może być wyrażona w dowolnej postaci.

Przykład 4.

Sytuacja jak w przykładzie nr 1. Umowa o przejęcie długu z 31 grudnia 2014 r. zawarta między paniami Sandrą i Oliwią będzie więc ważna, ponieważ strony zachowały formę pisemną.

Przykład 5.

Sytuacja jak w przykładzie 3, z tą różnicą, że wierzycielka wyraziła zgodę na przejęcie długu pani Weroniki przez panią Aleksandrę w esemesie. Aprobata pani Donaty będzie zatem dotknięta nieważnością, ponieważ została ona wyrażona w telefonicznej wiadomości tekstowej, a nie na piśmie.

Jeżeli w umowie o przeniesienie własności nieruchomości nabywca zobowiązał się zwolnić zbywcę od związanych z własnością długów, poczytuje się w razie wątpliwości, że strony zawarły kontrakt o przejęcie tych długów przez nabywcę >patrz przykład 6. W okolicznościach konkretnej sprawy strony mogą jednak dowodzić, że miały inny cel niż zawarcie komentowanej umowy. Również w tym przypadku konieczne będzie jednak pisemne (pod rygorem nieważności) wyrażenie zgody przez wierzyciela na przejęcie długu przez kupującego nieruchomość.

Przykład 6.

Pani Olimpia nabyła od pani Igi mieszkanie. W umowie sprzedaży zawarto zapis, w świetle którego ta pierwsza zobowiązała się uiścić za panią Igę 5 tys. zł za wymagalne zaległości w zapłacie czynszu za owy lokal mieszkalny powstałe w okresie od 1 stycznia do 31 października 2014 r. Wierzyciel wyraził na to zgodę na piśmie. Sytuację tę należy więc traktować jako zawarcie umowy o przejęcie przez panią Olimpię długu pani Igi w wysokości 5 tys. zł za ww. zaległości.

Przejmującemu dług przysługują przeciwko wierzycielowi wszelkie zarzuty, które miał dotychczasowy dłużnik (np. przedawnienie, kwestionowanie zakresu zobowiązania), z wyjątkiem zarzutu potrącenia z wierzytelności dotychczasowego dłużnika >patrz przykład 7 i 8.

Przykład 7.

Pani Eryka przejęła dług pani Kseni (brak realizacji faktury za zakup materiałów budowlanych na kwotę 15 tys. zł) względem pani Soni. Termin zapłaty owej faktury upłynął jednak ponad trzy lata przed zawarciem umowy o przejęcie długu. Pani Eryka może zatem podnieść przeciwko pani Soni zarzut przedawnienia, ponieważ roszczenia z tytułu sprzedaży dokonanej w zakresie działalności przedsiębiorstwa sprzedawcy przedawniają się z upływem dwóch lat od daty zbycia.

Przykład 8.

Sytuacja jak w przykładzie 7, przy czym pani Ksenia w dacie przejęcia długu była wierzycielką pani Soni na kwotę 8 tys. zł z tytułu udzielonej jej pożyczki na zakup betoniarki B-324. Wykluczone jest jednak podniesienie przez panią Erykę zarzutu potrącenia z należności pani Soni wobec pani Kseni w kwocie 15 tys. zł z wierzytelnością pani Kseni względem pani Soni w wysokości 8 tys. zł.

Przejmujący dług nie może powoływać się względem wierzyciela na zarzuty wynikające z istniejącego między przejmującym dług a dotychczasowym dłużnikiem stosunku prawnego, będącego podstawą prawną przejęcia długu; nie dotyczy to jednak zarzutów, o których wierzyciel wiedział >patrz przykład 9 i 10. To na przejemcy ciąży obowiązek udowodnienia, że zarzuty były wierzycielowi znane. Nie wystarczy jednak wykazanie, że wierzyciel przy zachowaniu reguł należytej staranności mógł się o nich dowiedzieć. Spełnienie przesłanki udowodnienia, że określony/e zarzut/y były wierzycielowi znane (w dacie zawarcia umowy o przejęcie długu) mogą skutkować tym, że przejemca będzie zwolniony z obowiązku spełnienia świadczenia bądź to w całości, bądź w części.

Przykład 9.

Pani Klaudyna przejęła dług pani Olgi względem pani Mirony (brak realizacji faktury za zakup materiałów budowlanych na kwotę 9 tys. zł), ponieważ była ona dłużnikiem pani Olgi na kwotę 4 tys. zł (od trzech lat zalega jej z zapłatą faktury za zakup materiałów budowlanych wystawionej na tę sumę). Pani Klaudyna nie może zatem podnieść w stosunku do pani Mirony zarzutu przedawnienia roszczenia o zapłatę 4 tys. zł, ponieważ dotyczy ono umowy sprzedaży materiałów budowlanych zawartej między paniami Klaudyną i Olgą, a nie między paniami Olgą i Mironą, w dodatku pani Mirona nie miała świadomości, że owo roszczenie pani Olgi wobec pani Klaudyny uległo przedawnieniu.

Przykład 10.

Sytuacja jak w przykładzie 9, przy czym pani Mirona wiedziała, że roszczenie pani Olgi wobec pani Klaudyny o zapłatę 4 tys. zł uległo przedawnieniu. Pani Klaudyna może zatem podnieść względem pani Mirony zarzut przedawnienia owego roszczenia. W rezultacie do zapłaty pozostanie 5 tys. zł.

Jeżeli wierzytelność była zabezpieczona poręczeniem lub ograniczonym prawem rzeczowym (czyli np. zastawem albo hipoteką) ustanowionym przez osobę trzecią, poręczenie lub ograniczone prawo rzeczowe wygasa z chwilą przejęcia długu, chyba że poręczyciel lub osoba trzecia wyrazi zgodę na dalsze trwanie zabezpieczenia >patrz przykład 11 i 12. Owa akceptacja powinna być wyrażona najpóźniej w chwili zawarcia umowy o przejęcie długu, w przeciwnym wypadku zabezpieczenia wygasają.

Przykład 11.

Pani Dominika (prowadząca własną firmę) udzieliła pani Tamarze (również przedsiębiorcy) pożyczkę w kwocie 60 tys. zł. Zabezpieczenie stanowił zastaw na samochodzie osobowym ustanowiony przez panią Roksanę (wspólniczkę pani Tamary). Z uwagi na złą sytuację finansową pani Tamara nie była w stanie spłacić pożyczki, zaproponowała więc pani Dominice zawarcie umowy o przejęcie długu przez panią Matyldę. Pani Dominika wyraziła zgodę na zawarcie przedmiotowej umowy. W opisanej sytuacji zatem z dniem przejęcia ww. długu zastaw umowy pożyczki na aucie ustanowiony przez panią Roksanę wygasł.

Przykład 12.

Sytuacja jak w przykładzie 11, z tą różnicą, że pani Roksana zaaprobowała dalsze trwanie zabezpieczenia mimo przejęcia długu. Ustanowiony przez nią zastaw na samochodzie nadal więc stanowi zabezpieczenie pożyczki w wysokości 60 tys. zł, z tym że spłacającym tę pożyczkę będzie pani Matylda, a nie pani Tamara.

Uwaga! Konstrukcja przejęcia długu odnosi się jedynie do należności cywilnoprawnych, nie zaś zobowiązań publicznoprawnych, np. podatkowych.

Autorka jest adwokatem

podstawa prawna: art. 519–525 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (tekst jedn. DzU z 2014 r., poz. 827)