Nakaz to decyzja administracyjna, czyli najsilniejszy środek oddziaływania inspektora pracy na zatrudniających. Jest on obwarowany przymusem prawnym, ?a jego niewykonanie stanowi wykroczenie z art. 283 ?§ 2 pkt 7 k.p. zagrożone sankcją w postaci grzywny. ?Co więcej, jeśli pracodawca nie zrealizuje nakazu, musi się liczyć z wszczęciem egzekucji administracyjnej ?i poważnymi karami.

Ze względu na przedmiot, którego dotyczą decyzje inspektorów pracy, można je podzielić na dwie podstawowe grupy:

- ?dotyczące stwierdzonych nieprawidłowości z zakresu BHP oraz

- płacowe.

Usunięcie usterek lub wstrzymanie prac

W tej pierwszej grupie, dotyczącej kwestii BHP, mieści się kompetencja nakazania:

- ?usunięcia stwierdzonych uchybień w ustalonym terminie,

- ?wstrzymania pracy lub działalności, jeśli stwierdzone naruszenie bezpośrednio zagraża życiu lub zdrowiu pracowników, osób wykonujących dane prace lub prowadzących działalność,

- ?skierowania do innych prac pracowników lub innych osób dopuszczonych do pracy wbrew przepisom przy pracach wzbronionych, szkodliwych lub niebezpiecznych, albo pracowników lub innych osób dopuszczonych do pracy przy pracach niebezpiecznych, jeżeli nie mają oni odpowiednich kwalifikacji,

- ?wstrzymania eksploatacji maszyn i urządzeń, jeśli powoduje ona bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzi,

- ?zakazania wykonywania pracy lub działalności ?w miejscach, w których stan warunków pracy bezpośrednio zagraża zdrowiu i życiu,

- ?ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy w wyznaczonym terminie,

- ?wykonania badań i pomiarów czynników szkodliwych i uciążliwych występujących w środowisku pracy w przypadku naruszenia trybu, metod, rodzaju lub częstotliwości wykonania tych badań i pomiarów lub konieczności stwierdzenia wykonywania pracy w szczególnych warunkach.

Tak stanowi art. 11 ustawy z 13 kwietnia 2007 r. ?o Państwowej Inspekcji Pracy (tekst jedn. DzU ?z 2012 r., poz. 404 ze zm.; dalej ustawa).

Bezsporne prawo do pieniędzy

Druga grupa obejmuje nakazy płacowe, dotyczące wypłaty należnego pracownikowi wynagrodzenia lub innego świadczenia. Aby jednak inspektor mógł zobowiązać pracodawcę do uregulowania konkretnego świadczenia, musi być ono bezsporne. I to zarówno co do prawa konkretnego pracownika do jego otrzymania, jak i wysokości samego świadczenia.

W praktyce ogranicza to stosowanie nakazów płatniczych do przypadków, w których świadczenie i jego wysokość zostały uznane przez pracodawcę, czyli naliczone na liście płac, lecz z jakichś powodów nie doszło do wypłaty. Jedynie wyjątkowo wolno nakazać wypłatę świadczenia, które nie zostało naliczone ani skierowane do wypłaty, ale należy się pracownikowi np. zgodnie z zawartą umową lub na mocy przepisu. Warunkiem jest brak zastrzeżeń szefa do protokołu ustalającego stan sprawy, z którego wynikają fakty pozwalające naliczyć ten składnik pensji.

Uwaga! Za takim rozumieniem art. 11 pkt 7 ustawy opowiedział się Główny Inspektorat Pracy w stanowisku z 27 września 2012 r. dotyczącym stosowania przez inspektorów pracy środków prawnych dotyczących ?wypłat należności pracowniczych. Uznał, że w sprawach spornych, gdy pracodawca zgłasza zastrzeżenia do protokołu lub nie ma kompletu dokumentów potwierdzających prawo do świadczeń, inspektor może jedynie kierować wystąpienia lub wydawać polecenia usunięcia stwierdzonych naruszeń przepisów.

Nakaz płatniczy może dotyczyć wynagrodzenia zasadniczego lub innego składnika pensji pracownika. Wobec byłych zatrudnionych inspektor może nakazać pracodawcy wypłatę:

- ?odprawy emerytalnej lub rentowej,

- ??odprawy ekonomicznej wynikającej z rozwiązania umowy z przyczyn niedotyczących pracownika,

- ??ekwiwalentu pieniężnego za niewykorzystany urlop wypoczynkowy oraz

- ?nagrody jubileuszowej (wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z 7 lipca 2009 r., I OSK 1186/08).

Na piśmie lub ustnie

Nakaz inspektora ma przeważnie formę pisemną. Musi zawierać oznaczenie organu PIP, datę wydania, określenie stron, powołanie podstawy prawnej, rozstrzygnięcie, termin usunięcia uchybień oraz pouczenie o przysługujących środkach odwoławczych (art. 34 ust. 2 ustawy). Warto jednak pamiętać o wydawaniu przez inspektorów nakazów ustnych służących usunięciu uchybień z zakresu BHP ujawnionych w toku kontroli, jeśli są one możliwe do usunięcia jeszcze w trakcie jej trwania lub niezwłocznie po jej zakończeniu (art. 34 ust. 4 ustawy).

Przykład

Podczas wizytacji stanowisk pracy inspektor stwierdził, że z napędu taśmociągu usunięto osłonę, co grozi pochwyceniem elementów ubioru ?pracownika i wypadkiem przy pracy. Dlatego ?skierował do pracodawcy ustny nakaz zamontowania zabezpieczenia, co niezwłocznie wykonano. ?W takiej sytuacji inspektor osiągnął cel i nie musiał kierować pisemnego nakazu.

Uwaga! Sporadycznie zdarza się, że inspektor wyda decyzję w formie wpisu do dziennika budowy. To odmiana nakazu pisemnego. Zatem kopia lub odpis tej decyzji stanowią załącznik do protokołu kontroli (art. 34 ust. 3 ustawy).

Rygor nakazu

Kolejny podział decyzji administracyjnych wydawanych przez inspektorów dotyczy terminu wyznaczonego na ich realizację. W tym zakresie wyróżnia się nakazy terminowe oraz ?z rygorem natychmiastowej wykonalności. ?W pierwszej grupie mieszczą się te mobilizujące do usunięcia stwierdzonych błędów z zakresu BHP, ustalenia okoliczności i przyczyn wypadków oraz wykonania badań i pomiarów czynników szkodliwych i uciążliwych w środowisku pracy. Nakazy terminowe stosuje się przeważnie, gdy usunięcie wykrytych uchybień wymaga nakładów finansowych, organizacyjnych lub określonego czasu na ich realizację.

Przykład

Pracodawca zatrudniający spawaczy nie przeprowadził badań czynników szkodliwych ?i uciążliwych na ich stanowiskach pracy. Nie sporządził też kart oceny ryzyka zawodowego na stanowisku pracy. Dlatego podczas kontroli PIP musi liczyć się ?z tym, że inspektor nakaże mu uzupełnić te braki, wyznaczając jednocześnie termin, do kiedy ma dopełnić tych obowiązków. Sam nakaz przyjmie prawdopodobnie taką postać: „Przeprowadzić badania czynników szkodliwych i uciążliwych na stanowisku spawacz oraz ocenić ryzyko zawodowe pracowników, podjąć odpowiednie działania celem jego wykluczenia lub ograniczenia oraz zapoznać pracowników zatrudnionych na takich stanowiskach ?z wynikami tej oceny".

Nakazy zaopatrzone w rygor natychmiastowej wykonalności trzeba zrealizować bezzwłocznie. Ich wykonania nie wstrzymuje nawet to, że pracodawca odwoła się od takiej decyzji inspektora z zachowaniem siedmiodniowego terminu. Do tej grupy zalicza się decyzje wydawane w sytuacji zagrożenia zdrowia lub życia pracowników. Chodzi więc o wstrzymanie pracy lub działalności, skierowanie do innej pracy, wstrzymanie eksploatacji maszyn ?i urządzeń oraz zakazanie wykonywania określonej pracy lub działalności. Decyzjami administracyjnymi z rygorem natychmiastowej wykonalności są też wszelkie nakazy płacowe. ?Co istotne, natychmiastowa ich realizacja nie zależy od decyzji inspektora, gdyż wynika bezpośrednio z mocy prawa (art. 11 pkt 2-4 ?i pkt 7 ustawy).

Jeśli pracodawca nie wykona decyzji inspektora, jest to wykroczenie, za które grozi mu grzywna. Na tym jednak nie koniec. Zatrudniający ryzykuje wszczęcie przeciw niemu postępowania egzekucyjnego. Zanim to jednak nastąpi, inspektor kieruje do niego pisemne upomnienie, ponownie wzywając go do wykonania obowiązków określonych w nakazie. Koszty upomnienia to 11,60 zł, co odpowiada czterokrotnej wartości opłaty dodatkowej pobieranej przez Pocztę Polską za polecenie przesyłki listowej (4 × 2,90 zł). Obciążą one pracodawcę. Wynika to z rozporządzenia ministra finansów z 27 listopada 2001 r. w sprawie wysokości kosztów upomnienia skierowanego przez wierzyciela do zobowiązanego przed wszczęciem egzekucji administracyjnej (DzU nr 137, poz. 1543).

50 tys. zł na minusie

Jeśli upomnienie inspektora nie odniesie pożądanego skutku w ciągu siedmiu dni od daty jego doręczenia, urzędnik sporządza tytuł wykonawczy i nakłada na pracodawcę grzywnę. Chodzi o to, aby zmobilizować go do wykonania obowiązków stanowiących podstawę nakazu. Maksymalna wysokość tej kary zależy od tego, czy nakłada się ją na osobę fizyczną prowadzącą jednoosobową działalność gospodarczą, czy na osobę prawną lub jednostkę organizacyjną nieposiadającą osobowości prawnej.

W pierwszym przypadku jednorazowa grzywna nie może przekraczać 10 tys. zł, w drugim kwota ta wzrasta do 50 tys. zł. Grzywny mogą być nakładane kilkakrotnie w tej samej lub w wyższej wysokości, z wyjątkiem obowiązków wynikających z prawa budowlanego. Odrębnemu limitowi podlega ich łączna kwota. Dla osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą nie może przekroczyć 50 tys. zł, a dla osób prawnych i jednostek organizacyjnych niemających osobowości prawnej 200 tys. zł (art. 121 ?§ 2–4 ustawy z 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, tekst jedn. DzU z 2012 r., poz. 1015 ze zm.).

Wkroczy komornik

Jeśli mimo nałożonych grzywien szef nadal nie wykonuje nakazu, inspektor przekazuje tytuł wykonawczy do urzędu skarbowego. Na tej podstawie organ przystępuje do egzekucji świadczeń.

Uwaga! Pracodawca, który zrealizuje nakaz, nawet już po nałożeniu grzywny, może – jeśli jej jeszcze nie zapłacił – ubiegać się o jej umorzenie. Decyzja o tym zależy od inspektora pracy ?(art. 125 § 1 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji). Co więcej, ponieważ grzywnę nakłada się wyłącznie po to, aby przymusić do wykonania obowiązku określonego nakazem, nawet po jej uiszczeniu pracodawca ma prawo ubiegać się o jej zwrot w całości lub w 75 proc. Pod warunkiem oczywiście, że wykonał wreszcie decyzję inspektora.

Przykład

W trakcie kontroli przeprowadzonej w firmie produkcyjnej inspektor pracy stwierdził, ?że znaczna liczba zatrudnionych jest dopuszczana ?do pracy bez wstępnych badań lekarskich ?i szkoleń BHP. Dlatego kontrolujący wydał nakaz odsunięcia ich od pracy do czasu uzupełnienia ?tych braków. Pracodawca nie zastosował się ?do tego, gdyż jednoczesne wysłanie kilkudziesięciu osób na badania i szkolenia oznaczałoby ?zatrzymanie produkcji. Ponieważ nadal ?dopuszczał pracowników do pracy, inspektor wystosował do niego upomnienie, a następnie informację o nałożeniu 50 tys. zł grzywny. ?Mimo że dopiero groźba zapłacenia wysokiej ?kary zmusiła pracodawcę do wysłania na badania ?i przeszkolenia załogi, może on ubiegać się o jej umorzenie przez inspektora.

Autorzy są prawnikami, ?byłymi pracownikami PIP, ?obecnie wspólnikami w firmie ?Pogotowie Kadrowe sp.j.