Przepisy kodeksu cywilnego przewidują domaganie się przez wierzyciela pewnej ochrony w zakresie dochodzenia należnej mu od dłużnika kwoty. Jeśli dłużnik zaciągnie zobowiązanie, nie ogranicza go to w możliwości robienia kolejnych długów. Najczęściej nie wpływają one na realizację pierwszego zobowiązania. Czasami jednak dłużnik może stać się niewypłacalny.
Dla wierzyciela oznacza to co najmniej utrudnienie w dochodzeniu swoich należności. Dlatego w prawie cywilnym funkcjonuje ochrona wierzyciela określana jako skarga pauliańska. Rozwiązanie to polega na tym, że w przypadku gdy dłużnik dokona czynności prawnej, w wyniku której osoba trzecia uzyska korzyść majątkową, to jego wierzyciel może żądać uznania tej czynności za bezskuteczną. Musi jednak przy tej okazji udowodnić, że dłużnik działał specjalnie z intencją niespłacenia długu, a osoba trzecia wiedziała o tym lub z łatwością mogła się o tym dowiedzieć. Tak więc pokrzywdzenie wierzyciela następuje, gdy wskutek czynności na rzecz osoby trzeciej dłużnik stał się niewypłacalny albo niewypłacalny w wyższym stopniu niż przed dokonaniem tej czynności.
Dłużnik może teoretycznie dokonywać różnych czynności, które mają na celu wyzbycie się swojego majątku. Z jednej strony może komuś przekazywać określone składniki majątkowe jako darowiznę albo po bardzo niskich cenach – w konsekwencji wierzyciel nie może zaspokoić swoich roszczeń. Może stawać się też niewypłacalny w większym niż dotychczas stopniu, gdy na bieżąco nie spełnia świadczenia pieniężnego wobec wierzyciela, a za pieniądze, które posiada, kupuje np. nieruchomość za cenę zdecydowanie wyższą od rynkowej.
Ustawodawca precyzuje, że należy domniemywać, że świadomość woli pokrzywdzenia wierzyciela (poprzez doprowadzenie do niewypłacalności dłużnika) ma zawsze osoba, która jest z dłużnikiem w bliskim stosunku. Chodzi nie tylko o powiązania rodzinne, ale także uczuciowe, przyjacielskie, towarzyskie czy majątkowe. Podobnie jest, gdy wskutek czynności prawnej korzyść majątkową uzyska osoba trzecia będąca przedsiębiorcą pozostającym w stałych stosunkach gospodarczych z dłużnikiem.
Wierzyciel, decydując się na skorzystanie ze skargi pauliańskiej, musi wykazać niewypłacalność dłużnika oraz to, że czynność prawna, którą kwestionuje, została zawarta z zamiarem jego pokrzywdzenia. Powinien wykazać też, że osoba trzecia odniosła na podstawie tej czynności korzyść majątkową – zazwyczaj uzyskała określoną rzecz, prawo lub też została zwolniona z jakiegoś obowiązku.
Jeżeli dana czynność zostanie uznana za bezskuteczną, to wierzyciel z pierwszeństwem przed wierzycielami osoby trzeciej (która uzyskała korzyść majątkową) może dochodzić zaspokojenia z przedmiotów majątkowych przekazanych jej przez dłużnika. Realizacja uprawnień odbywa się w trybie egzekucyjnym i obejmuje majątek osoby trzeciej. Jeżeli osoba trzecia uzyskała w wyniku przysporzenia pieniądze, to jest możliwość egzekucji nawet ?z całego majątku osoby trzeciej.
