Prowadzenie spraw spółki jawnej przez wspólników

Ustawodawca w przepisach kodeksu spółek handlowych traktujących o stosunkach wewnętrznych spółki jawnej wyróżnił dwa rodzaje czynności: zwykłe oraz przekraczające zakres zwykłego zarządu. Określenie, do której kategorii należy dana czynność, często nastręcza trudności, zwłaszcza że brakuje ich legalnej definicji. Dlatego też odpowiednich wskazówek dostarcza orzecznictwo Sądu Najwyższego, który m.in. w wyroku z 5 czerwca 1997 r., I CKN 70/97 zajął następujące stanowisko:

„Przy rozstrzyganiu, czy dana czynność należy, czy też nie (...) do zwykłych czynności spółki, należy mieć na względzie w szczególności (...) okoliczności konkretnego przypadku, cel i determinowany nim rodzaj działalności spółki, przynależność ocenianej czynności do tego rodzaju działalności oraz jej doniosłość z punktu widzenia rozmiaru tej działalności".

Dla uniknięcia wszelkich wątpliwości można też ustalić taki katalog w umowie podmiotu albo uchwale wspólników. W doktrynie przyjmuje się, że czynnością zwykłego zarządu jest taka, która wiąże się z bieżącą działalnością spółki i zmierza do zapewnienia jej prawidłowego działania, ale nie pociąga za sobą znacznych obciążeń finansowych. Poza owym zakresem pozostają natomiast czynności o szczególnym znaczeniu korporacyjnym czy gospodarczym dla spółki, związane ze znacznym obciążeniem majątku podmiotu czy też istotnym nim rozporządzeniem.

Co do zasady, bo dopuszczalne są odmienne regulacje kontraktowe, każdy uczestnik ma prawo samodzielnie realizować czynności nieprzekraczające zwykłego zarządu. Jeżeli jednak choćby jeden z pozostałych wspólników sprzeciwi się jej przeprowadzeniu, a kontrakt podmiotu nie stanowi inaczej, wymagana jest uprzednia jednomyślna uchwała wszystkich wspólników dysponujących prawem prowadzenia spraw spółki.

Zarówno jednak umowa spółki albo późniejsza uchwała wspólników mogą wprowadzać wyjątek od zasady, że sprawy spółki prowadzone są przez wszystkich jej uczestników. Dopuszczalna jest więc regulacja, w świetle której będzie je prowadził tylko jeden albo niektórzy spośród wspólników >> patrz wzór uchwały.

Podkreślić jednak należy, że późniejsza uchwała wprowadzająca modyfikacje w zasadach prowadzenia spraw spółki, pociąga za sobą zobowiązanie do zmiany kontraktu podmiotu, co wymaga jednomyślnej uchwały, chyba że umowa spółki – na podstawie art. 9 k.s.h. – wprowadza obowiązek uzyskania większości głosów, np. bezwzględnej.

W przypadku powierzenia prowadzenia spraw spółki jawnej niektórym wspólnikom reszta wspólników będzie wyłączona od prowadzenia tych spraw, co oznacza, że nie będą oni uprawnieni ani zobowiązani do ich podejmowania. Zwolnienie to odnosi skutek nie tylko wobec spółki, ale również w stosunku do jej uczestników. Podmiot nie będzie mógł zatem dochodzić od wyłączonego od prowadzenia spraw spółki wspólnika jakichkolwiek, związanych z tym, roszczeń.

Przykład 1

Pani Marcelina uchwałą wspólników została wyłączona od prowadzenia spraw spółki. Prawo to przysługiwało zaś pozostałym trzem uczestnikom podmiotu, tj. paniom Klaudii i Nadii oraz panu: Filipowi.

Na skutek błędu w dokumentach księgowych popełnionego przez pana Filipa Urząd Skarbowy nałożył na spółkę karę pieniężną. Pani Marcelina nie będzie więc za nią odpowiadać, bo nie ma prawa prowadzenia spraw spółki, a prowadzenie dokumentów finansowych mieści się w zakresie zwykłego zarządu.

Przy czym, wyłączony od prowadzenia spraw spółki wspólnik nie będzie całkowicie pozbawiony wpływu na bieg spraw. W kwestiach przekraczających zwykły zarząd wymagana jest bowiem zgoda wszystkich uczestników spółki, a nie tylko tych prowadzących jej sprawy.

Taka akceptacja nie będzie jednak wymagana w sprawach nieprzekraczających zwykłych czynności, ustanowienia i odwołania prokury oraz wykonania czynności nagłej. Przy czym powyższe normy znajdą zastosowanie tylko wtedy, gdy w umowie spółki nie będzie innych zapisów >patrz tabelka.

Specyficzne czynności

Czynności nagłe należą do specyficznej kategorii. Obejmują one bowiem wszystkie wyżej wymienione rodzaje czynności.

Poza tym, w świetle art. 44 k.s.h., mogą być one podejmowane bez uchwały, w dodatku jedynie przez wspólników wyposażonych w prawo prowadzenia spraw spółki i to tylko wówczas, gdyby ich zaniechanie hipotetycznie groziło wyrządzeniem podmiotowi poważnej szkody. Poza powołanym przepisem pozostają zatem wszelkie nagłe czynności, których niedokonanie nie grozi powstaniem potencjalnej poważnej szkody.

Gdy uprawniony wspólnik uzna, że niezrealizowanie czynności nagłej wywoła szkodę, to od jego decyzji będzie zależeć, czy temu przeciwdziałać. Kryterium oceny zaś stanowić będzie rozmiar szkody. Pod pojęciem tym natomiast – stosownie do treści art. 361 § 2 kodeksu cywilnego w zw. z art. 2 k.s.h. – kryją się zarówno straty, jakie mogłyby powstać (damnum emergens), jak i ewentualnie utracone korzyści (lucrum cessans).

Przykład 2

Panie Karolina i Wiktoria są wspólniczkami w 3-osobowej sp.j. Obie mają prawo prowadzenia spraw podmiotu.

W celu usprawnienia pracy działu księgowości pani Wiktoria podjęła decyzję o zwiększeniu zatrudnienia w tym dziale poprzez stworzenie dodatkowego stanowiska referenta. Kilka dni przed podpisaniem umowy o pracę z nową podwładną powiadomiła panią Karolinę o swoim zamiarze. Ta do chwili podpisania angażu nie zgłosiła sprzeciwu.

Z uwagi zatem na fakt, że przedmiotowa decyzja mieściła się w granicach zwykłego zarządu, bo dotyczyła czynności niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania spółki, a kontrakt podmiotu nie zawierał odmiennych regulacji, pani Wiktoria mogła ją podjąć samodzielnie.

Przykład 3

Sytuacja jak w przykładzie nr 2. Pani Karolina, poinformowana o planach pani Wiktorii, nie zgodziła się na zatrudnienie kolejnego referenta w dziale księgowości.

Przed podpisaniem umowy z nowym pracownikiem konieczne jest więc podjęcie jednogłośnej (bo umowa spółki nie stanowi inaczej) uchwały przez ww. wspólniczki. Jeżeli pani Karolina zagłosuje przeciwko tejże uchwale, nowy referent nie będzie mógł być zatrudniony przez panią Wiktorię.

Przykład 4

Panowie Paweł, Wiktor i Maciej są wspólnikami spółki jawnej. Mają oni prawo prowadzenia jej spraw. Z uwagi na fakt, iż zamierzają kupić nieruchomość, gdzie miałaby się znajdować nowa siedziba podmiotu, planują zaciągnąć kredyt w wysokości 500 tys zł.

Sprzeciwia się temu pani Malwina, czwarty wspólnik, niemający prawa prowadzenia spraw podmiotu. Panowie Paweł, Wiktor i Maciej uznali jednak, że stanowisko pani Malwiny nie ma żadnego znaczenia, ponieważ jest ona zwolniona z prawa i obowiązku podejmowania spraw podmiotu. Pogląd ten nie jest jednak właściwy.

Zawarcie umowy kredytu, zwłaszcza w takiej wysokości, przekracza bowiem zakres zwykłych czynności, w takiej sytuacji zaś konieczne jest podjęcie jednogłośnej uchwały przez wszystkich wspólników, w tym tych wyłączonych od prowadzenia spraw spółki. Jeżeli jednak umowa podmiotu tak stanowi, do powzięcia owej uchwały wystarcza większość głosów.

Przykład 5

Trzech spośród pięciu wspólników spółki jawnej (tj. panowie Igor, Michał i Piotr) ma prawo prowadzenia jej spraw. Jeżeli zatem powstanie kwestia ustanowienia prokurenta, to w braku innego umownego zapisu konieczne będzie jednogłośne podjęcie uchwały w ww. sprawie przez panów Igora, Michała i Piotra.

Tylko oni bowiem są uprawnieni do prowadzenia spraw podmiotu. Nawet zatem, gdyby pozostałych dwoje wspólników było temu przeciwnych, to i tak nie będzie to miało żadnego znaczenia, ponieważ są oni zwolnieni z prawa i obowiązku podejmowania spraw spółki.

Przykład 6

Panie Sylwia i Agnieszka uprawnione są do prowadzenia spraw spółki jawnej. Pierwsza z nich samodzielnie odwołała prokurenta.

Pani Agnieszka stwierdziła zaś, że skoro do ustanowienia prokury w świetle umowy podmiotu konieczna była jednomyślna uchwała wszystkich wspólników mających prawo prowadzenia spraw spółki, to również jej odwołanie wymagało zachowania tożsamej procedury.

To nie jest jednak właściwy pogląd. Pani Sylwia mogła bez porozumienia z panią Agnieszką odwołać prokurenta. Nie mogłaby tego zrobić, gdyby w kwestii odwołania prokury umowa spółki nakazywała np. jednomyślne podjęcie uchwały.

Przykład 7

Pan Janusz (wspólnik niemający prawa prowadzenia spraw spółki) bez wcześniejszej konsultacji z pozostałymi uczestnikami sp.j., którzy przebywali wówczas za granicą, podjął decyzję o sprzedaży 1 tony mięsa.

Nie było bowiem warunków do jego dalszego przechowywania. Niedokonanie transakcji, według niego, naraziłoby spółkę na niepowetowane straty.

Nawet zatem przy założeniu, że opisana sytuacja faktycznie wymagała podjęcia czynności nagłej, to i tak pan Janusz nie mógł jej zrealizować, ponieważ taki przywilej należy się wyłącznie wspólnikowi uprawnionemu do prowadzenia spraw spółki (a umowa nie stanowi inaczej), który jemu w dacie transakcji nie przysługiwał.

Uwaga!

W przypadku, gdy przyjęte zostały reguły prowadzenia spraw przez niektórych tylko wspólników, do zasad tych, w szczególności do podejmowania uchwał, stosuje się normy dotyczące prowadzenia spraw (powzięcia uchwał) przez wszystkich uczestników podmiotu.

Zasady głosowania dla nich ustanowione obowiązują wówczas przy głosowaniu przez niektórych z nich mających prawo podejmowania spraw spółki (ew. też przez osoby trzecie, którym obok wspólników powierzono zarządzanie podmiotem). Jeżeli tylko jeden wspólnik upoważniony jest do prowadzenia spraw spółki, jego uchwała zastępuje uchwałę wszystkich uczestników.

Wzór uchwały ws. powierzenia prowadzenia spraw spółki jawnej jednemu wspólnikowi

UCHWAŁA nr 4/2012

z dnia 17.09.2012 r.

Wspólników „Beta" Iksińska sp. j. z siedzibą w Płocku w sprawie powierzenia prowadzenia spraw spółki jednemu wspólnikowi

§ 1.

Na podstawie art. 40 § 1 k.s.h. Wspólnicy „Beta" Iksińska sp. j. z/s w Płocku powierzają prowadzenie spraw spółki wspólnikowi Kornelii Nowak.

§ 2.

Uchwała została podjęta jednogłośnie w głosowaniu jawnym.

§ 3.

Uchwała wchodzi w życie z dniem podjęcia.

Podpisy wspólników:

1. Ewelina Iksińska ......................................................

2. Aleksandra Igrekowska .........................................

3. Kornelia Nowak ........................................................

Autorka jest adwokatem prowadzącym własną kancelarię w Płocku

Podstawa prawna:

art. 38 § 1 oraz art. 39–44 ustawy z 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych DzU z 2000 r. nr 94, poz. 1037 ze zm.