W najdrobniejszych sprawach ustawodawca przewidział odrębny tryb postępowania, nazywając go uproszczonym. Nazwa ta wcale nie oznacza łatwiejszego dostępu do sądu. W praktyce okazuje się bowiem, że w postępowaniu tym trafić można na różnego rodzaju bariery – samo wypełnienie formularza nie jest najprostszym zadaniem.
W konsekwencji bez pomocy prawnika prowadzenie takiej sprawy samodzielnie przez przedsiębiorcę jest trudne, a sprawa do wygrania może się skończyć porażką.
Jakie sprawy
precyzyjnie wskazuje kategorie spraw, które mogą być rozpatrywane w tym trybie. Na podstawie art. 505
1
kodeksu postępowania cywilnego postępowanie uproszczone dopuszczalne jest w sprawach należących do właściwości sądów rejonowych:
- o roszczenia wynikające z umów, jeżeli wartość przedmiotu sporu nie przekracza 10 tysięcy złotych, a w sprawach o roszczenia wynikające z rękojmi, gwarancji jakości lub z niezgodności towaru konsumpcyjnego z umową sprzedaży konsumenckiej, jeżeli wartość przedmiotu umowy nie przekracza tej kwoty,
- o zapłatę czynszu najmu lokali mieszkalnych i opłat obciążających najemcę oraz opłat z tytułu korzystania z lokalu mieszkalnego w spółdzielni mieszkaniowej bez względu na wartość przedmiotu sporu.
Tym samym postępowanie uproszczone nie będzie miało zastosowania do spraw o prawa niemajątkowe i łącznie z nimi dochodzone roszczenia majątkowe oprócz spraw o ustalenie lub zaprzeczenie pochodzenia dziecka, o ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa oraz o rozwiązanie przysposobienia; o ochronę praw autorskich i pokrewnych, jak również dotyczących wynalazków, wzorów użytkowych, wzorów przemysłowych, znaków towarowych, oznaczeń geograficznych i topografii układów scalonych oraz o ochronę innych praw na dobrach niematerialnych; o roszczenia wynikające z prawa prasowego; o wydanie orzeczenia zastępującego uchwałę o podziale spółdzielni; o uchylenie, stwierdzenie nieważności albo o ustalenie nieistnienia uchwał organów osób prawnych lub jednostek organizacyjnych niebędących osobami prawnymi, którym ustawa przyznaje zdolność prawną; o zapobieganie i zwalczanie nieuczciwej konkurencji; oraz o odszkodowanie z tytułu szkody wyrządzonej przez wydanie prawomocnego orzeczenia niezgodnego z prawem. Sprawy te należą bowiem do wyłącznej kompetencji sądów okręgowych.
W postępowaniu uproszczonym pozew, odpowiedź na pozew, sprzeciw od wyroku zaocznego i pismo zawierające wnioski dowodowe powinny być sporządzone na urzędowych formularzach. Formularze te dostępne są na internetowej stronie Ministerstwa Sprawiedliwości
, a osoby niemające dostępu do sieci mogą udać się do najbliższego sądu, gdzie wszystkie formularze winny zostać bezpłatnie wydane. Niezachowanie wymogu zastosowania formularza może powodować poważne konsekwencje. Na mocy art. 130
1
§ 1
1
k.p.c., jeżeli pismo procesowe, które powinno być wniesione na urzędowym formularzu, nie zostało wniesione na takim formularzu lub nie może otrzymać prawidłowego biegu na skutek niezachowania innych warunków formalnych, przewodniczący wzywa stronę do jego poprawienia lub uzupełnienia w terminie tygodniowym, przesyłając złożone pismo.
Należy jednakże pamiętać, iż w razie bezskutecznego upływu terminu lub ponownego złożenia pisma dotkniętego brakami przewodniczący zarządza zwrot pisma, a sprzeciw od wyroku zaocznego, zarzuty od nakazu zapłaty oraz sprzeciw od nakazu zapłaty sąd odrzuca.
Warto przytoczyć orzeczenie Sądu Najwyższego z 17 stycznia 2002 r. w sprawie III CZP 78/01, w którym stwierdzono, że sprzeciw od nakazu zapłaty wydanego w postępowaniu upominawczym w sprawie należącej do postępowania uproszczonego, wniesiony na urzędowym formularzu, podlega odrzuceniu w razie wadliwego wypełnienia formularza, bez wzywania do jego poprawienia lub uzupełnienia.
Teraz zarządza sąd
Kolejnym ważnym elementem postępowania uproszczonego jest prekluzja dowodowa, która obowiązywała do 2 maja 2012 r., tj.
uchyliła art. 505
5
k.p.c.
Zgodnie z tym przepisem okoliczności faktyczne, zarzuty i wnioski dowodowe niezgłoszone w pozwie, odpowiedzi na pozew, na pierwszym posiedzeniu przeznaczonym na rozprawę lub w sprzeciwie od wyroku zaocznego mogły być rozpoznawane tylko wtedy, gdy strona wykazała, że nie mogła ich powołać wcześniej lub gdy potrzeba ich powołania wynikła później.
Powód mógł przytoczyć nowe okoliczności faktyczne i wnioski dowodowe nie później niż w terminie tygodnia od dnia doręczenia mu pism pozwanego wymienionych w zdaniu poprzedzającym. Celem tej regulacji było skrócenie czasu rozpatrywania sprawy, choć w wielu przypadkach odbywało się to kosztem rozstrzygnięcia opartego na rzeczywistym stanie faktycznym. Obecnie prekluzją będzie zarządzał sąd, zgodnie ze znowelizowanymi art. 207 i 217 k.p.c.
Nie łącz żądań
W postępowaniu zwykłym zasadą jest, iż powód może dochodzić jednym pozwem kilku roszczeń przeciwko temu samemu pozwanemu, jeżeli nadają się one do tego samego trybu postępowania oraz jeżeli sąd jest właściwy ze względu na ogólną wartość roszczeń, a ponadto – gdy roszczenia są różnego rodzaju – o tyle tylko, o ile dla któregokolwiek z tych roszczeń nie jest przewidziane postępowanie odrębne ani też nie zachodzi niewłaściwość sądu według przepisów o właściwości bez względu na wartość przedmiotu sporu.
W postępowaniu uproszczonym jest odwrotnie – jednym pozwem można dochodzić tylko jednego roszczenia. Połączenie kilku roszczeń w jednym pozwie jest dopuszczalne tylko wtedy, gdy wynikają z tej samej umowy lub umów tego samego rodzaju. W wypadku niedopuszczalnego połączenia w jednym pozwie kilku roszczeń następuje zwrot pozwu.
W sytuacji kiedy powód dochodzi części roszczenia, sprawa podlega rozpoznaniu w postępowaniu uproszczonym tylko wtedy, gdy postępowanie to byłoby właściwe dla całego roszczenia wynikającego z faktów przytoczonych przez powoda. W przeciwnym wypadku sprawa rozpoznawana jest w postępowaniu zwykłym.
Tytułem przykładu, powód może dochodzić w postępowaniu uproszczonym zapłaty tysiąca złotych z tytułu braku zapłaty za wykonane usługi, jeżeli całe roszczenie wynikające z umowy nie przekracza dziesięciu tysięcy złotych. W przypadku gdy ze stanu faktycznego przedstawionego w pozwie wynika, że roszczenia z umowy są wyższe niż 10 tysięcy zł, sprawa podlega rozpoznaniu w trybie zwykłym, mimo że żądanie zgłoszone w pozwie dotyczyłoby zapłaty tylko tysiąca złotych.
Zasada słuszności
Dobrym rozwiązaniem jest możliwość rozstrzygnięcia sprawy w oparciu o zasadę słuszności. Otóż w sytuacji kiedy sąd uzna, że ścisłe udowodnienie wysokości żądania jest niemożliwe lub nader utrudnione, może w wyroku zasądzić odpowiednią sumę według swej oceny, opartej na rozważeniu wszystkich okoliczności sprawy.
Przykład
Paweł S. kupił laptop, który po dwóch miesiącach użytkowania okazał się wadliwy. Naprawa gwarancyjna trwała 3 miesiące i z tego powodu Paweł S. zdecydował się na złożenie powództwa o zadośćuczynienie związane z niemożliwością korzystania z komputera przez długi czas.
W pozwie zażądał 3 tys. zł, aczkolwiek miał trudności z udowodnieniem, dlaczego akurat taka kwota jest właściwa. Sąd korzystając z możliwości swobodnej oceny wysokości żądania, zasądził 2 tys. zł.
Czy w postępowaniu uproszczonym pozwany ma prawo składać powództwo wzajemne lub zarzut potrącenia. Tak, ale tylko gdy roszczenia nadają się do rozpoznania w postępowaniu uproszczonym.
Bez biegłego
W przypadku gdy sąd uzna, że sprawa jest szczególnie zawiła lub jej rozstrzygnięcie wymaga wiadomości specjalnych, w dalszym ciągu rozpoznaje ją z pominięciem przepisów o postępowaniu uproszczonym. W takim wypadku nie pobiera się uzupełniającej opłaty od pozwu. Jest to ważna regulacja. Zasadą jest bowiem, iż w postępowaniu uproszczonym sąd nie przeprowadza dowodu z opinii biegłego. Jednakże złożenie przez stronę wniosku o biegłego winno automatycznie skutkować przeniesieniem sprawy do trybu zwykłego.
W praktyce sądowej strony postępowania uproszczonego często popełniają błąd polegający na niezgłaszaniu wniosku o biegłego z uwagi na prowadzenie sprawy w trybie uproszczonym. Następnie po przegraniu sprawy w apelacji podnoszony jest argument, iż wniosek o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego nie mógł być zgłoszony z uwagi na przepisy o postępowaniu uproszczonym. Nic bardziej błędnego.
To strona powinna złożyć wniosek o biegłego, a wtedy sąd uwzględniając wniosek, zmienia tryb postępowania na zwykły. Kolejność nie może być odwrotna. W wielu sprawach wydanie prawidłowego rozstrzygnięcia jest uzależnione od wiadomości specjalnych posiadanych przez biegłych. Uniemożliwienie dowodu z opinii biegłego bywa przyczyną sądowej porażki.
Jak się odwoływać
Warto też wspomnieć o uproszczonym sposobie dotyczącym odwołania. Po pierwsze, wniosek o sporządzenie uzasadnienia wyroku strona może zgłosić też do protokołu bezpośrednio po ogłoszeniu wyroku. W przypadku strony, która zrzekła się doręczenia uzasadnienia wyroku, termin do wniesienia apelacji biegnie od dnia ogłoszenia wyroku. Strona obecna na posiedzeniu, na którym ogłoszono wyrok, może po jego ogłoszeniu w oświadczeniu do protokołu zrzec się prawa do wniesienia apelacji.
W razie zrzeczenia się prawa do apelacji przez wszystkich uprawnionych wyrok staje się prawomocny. Jest to swego rodzaju ugoda niespotykana w innych rodzajach postępowań. Trzeba zdawać sobie sprawę z nieodwracalnych skutków zrzeczenia się prawa do apelacji – wyrok po nadaniu klauzuli wykonalności podlega natychmiastowej egzekucji.
Sporządzenie apelacji w postępowaniu uproszczonym jest zadaniem dość trudnym. W tym szczególnym trybie apelację można oprzeć na konkretnych zarzutach: naruszenia prawa materialnego przez błędną jego wykładnię lub niewłaściwe zastosowanie lub naruszenia przepisów postępowania, jeżeli mogło ono mieć wpływ na wynik sprawy.
Tymczasem w postępowaniu zwyczajnym ustawodawca wymaga jedynie zwięzłego przedstawienia zarzutów i ich uzasadnienia. Tak więc w sprawie o wartości przedmiotu sporu wynoszącej kilkaset tysięcy złotych sporządzanie apelacji może okazać się prostsze aniżeli w drobnym sporze o kilka tysięcy złotych.
Bez stosownego wniosku sąd odwoławczy nie będzie informował o wyznaczeniu posiedzenia, na którym rozpatrzy apelację. Zasadą jest, iż sąd rozpoznaje apelację na posiedzeniu niejawnym. Jeżeli strona chce uczestniczyć w rozpatrywaniu sprawy w instancji odwoławczej – w apelacji lub w odpowiedzi na apelację musi zażądać przeprowadzenia rozprawy.
Trzeba też pamiętać o odmiennym sposobie obliczania opłat sądowych od pozwów wnoszonych w postępowaniu uproszczonym.
Jaka opłata
Na podstawie art. 28 ustawy z 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (DzU nr 167, poz. 398 z późn. zm.) w sprawie podlegającej rozpoznaniu w postępowaniu uproszczonym pobiera się od pozwu opłatę stałą, przy wartości przedmiotu sporu lub wartości przedmiotu umowy:
1) do 2 tys. złotych – 30 zł;
2) ponad 2 tys. zł do 5 tys. zł – 100 zł;
3) ponad 5 tys. zł do 7,5 zł – 250 zł;
4) ponad 7,5 tys. zł – 300 zł.
Tomasz Poznański adwokat, współpracuje z Kancelarią Prawniczą C.L. Jezierski sp.j. w Warszawie
Komentuje Tomasz Poznański, adwokat, współpracuje z Kancelarią Prawniczą C.L. Jezierski sp.j. w Warszawie
Postępowanie uproszczone ma na celu załatwianie spraw drobnych i prostych szybko, w procedurze odformalizowanej i pozbawionej nadmiernych komplikacji. Z uwagi na to konieczne jest zdyscyplinowanie stron przy podejmowaniu czynności procesowych oraz ujednolicenie formy tych czynności chociażby poprzez obowiązkowe formularze.
Niezbędne jest też skrócenie do minimum postępowania dowodowego i uproszczenie postępowania przed sądem drugiej instancji. Powstaje jednak pytanie, czy obecnie obowiązujące uregulowania bardziej służą borykającym się z dużymi zaległościami w rozpatrywaniu spraw sądom czy zwykłym ludziom, którzy zostali zmuszeni do szukania sprawiedliwości w sądzie.
