Przepisy art. 22 § 1
1
i 1
2
nie zakazują zawierania umów cywilnoprawnych. Nie wprowadzają też prawnego domniemania, że nawiązany stosunek prawny automatycznie jest stosunkiem pracy.
Co więcej, zawarcie umowy o pracę nie wyklucza w przyszłości (po rozwiązaniu stosunku pracy) możliwości podpisania z tą samą osobą umowy cywilnoprawnej dotyczącej tego samego rodzaju obowiązków.
Uzależnione jest to od ukształtowania warunków wykonywania pracy, w tym zwłaszcza występowania podporządkowania kierownictwu pracodawcy.
Przykład
Pracodawca zatrudnia do prac budowlanych (docieplanie budynków) młodych niedoświadczonych pracowników. Podpisuje z nimi umowy o pracę na letni sezon z wynagrodzeniem w kwocie płacy minimalnej. W tym czasie szkoli ich, nadzoruje i kieruje pracami.
Realizuje wszelkie obowiązki wynikające z istnienia stosunku pracy. Z pracownikami, którzy nabrali samodzielności w wykonywanych pracach, w kolejnych latach podpisuje sezonowe umowy-zlecenia. Ich pracy nie nadzoruje, za to przeprowadza kontrolę jakości wykonanych prac przy codziennym odbiorze. Zleceniobiorcy są wynagradzani za każdy metr kwadratowy docieplenia; miesięcznie może to być nawet trzykrotnie wyższa kwota niż płaca minimalna.
W takiej sytuacji pracodawca zatrudnia w tym samym miejscu i przy tego samego rodzaju pracy pracowników na podstawie umowy o pracę oraz wykonawców na podstawie kontraktu cywilnego. Jednak ze względu na konsekwentnie stosowane różnice w zakresie podporządkowania zatrudnionych kierownictwu pracodawcy nie dochodzi do naruszenia przepisów.
W pewnych okolicznościach pracodawca może zastąpić umowę o pracę umową cywilnoprawną. Potwierdził to SN w wyroku z 4 sierpnia 2005 r. (II PK 357/04, OSNP 2006, nr 11-12, poz. 178).
Uznał wówczas, że w świetle art. 22 § 1
2
k.p. decyzję o reorganizacji polegającej na zmianie sposobu świadczenia pracy (zastąpieniu umowy o pracę umową cywilną) można podjąć w ramach restrukturyzacji, gdy jest to uzasadnione charakterem obowiązków wykonywanych dotychczas w ramach stosunku pracy.
Przykład
Pani Joanna była zatrudniona w publicznym ZOZ na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony w charakterze anestezjologa w szpitalu. Ze względu na konieczność zmniejszenia kosztów obsługi oddziału operacyjnego pracodawca przeprowadził restrukturyzację – przekształcił blok operacyjny w jednostkę świadczącą usługi w formie kontraktu.
Dyrektor ZOZ ogłosił konkurs na wykonywanie całodobowego zabezpieczenia opieki anestezjologicznej. Po restrukturyzacji pełni ją zespół lekarzy, a szpital nie zatrudnia anestezjologów na podstawie umowy o pracę.
W ocenie SN praca lekarza anestezjologa ze swej istoty jest świadczeniem usług medycznych i w tym zakresie nie jest świadczona „pod kierownictwem” ZOZ, lecz na jego rzecz. Uznał, że warunki zatrudnienia na podstawie proponowanej umowy cywilnoprawnej nie były takie same jak określone wcześniej w umowie o pracę, ponieważ wcześniej anestezjolodzy wykonywali obowiązki tylko na rzecz ZOZ, ale już nie „pod jego kierownictwem” (por. ww. wyrok SN z 4 sierpnia 2005 r.).
O zamiarze stron przesądzą zapisy
Potwierdzeniem tego, że podstawą wykonywania pracy sezonowej może być umowa cywilnoprawna, mogą być postanowienia jej treści przewidujące np.:
- możliwość wykonywania pracy przez osoby trzecie (np. sadownik zleca w okresie wczesnowiosennym przycięcie gałęzi drzew, a na prośbę zatrudnionego dodaje, że w pracy może mu pomagać jego pełnoletni syn),
- niedookreśloność miejsca i czasu wykonania (np. biuro turystyczne zleca w okresie przedwakacyjnym roznoszenie ulotek reklamowych przedstawiających oferowane wczasy i wycieczki; nie ma znaczenia to, w jakich godzinach i w jakim miejscu będą one roznoszone),
- rezultat, który przynieść ma realizacja umowy o dzieło (np. porąbanie drewna na opał i ułożenie go w drewutni przed sezonem grzewczym).
Takie stanowisko potwierdza SN, którego zdaniem w przypadku ustalenia, że w łączącym strony stosunku prawnym występowały elementy obce stosunkowi pracy (np. brak podporządkowania, możliwość zastąpienia pracownika osobą trzecią), nie jest możliwa ocena, że zawarta została umowa o pracę (wyrok SN z 14 lutego 2001 r., I PKN 256/00, OSNAPiUS 2002, Nr 23, poz. 564).
