Przybywa przestępstw, których celem jest wprowadzenie do obrotu środków finansowych z nielegalnych źródeł. Tylko w ostatnim roku generalny inspektor informacji finansowej zarejestrował ponad 2,5 tys. zawiadomień opisowych o działalności i podejrzanych transakcjach finansowych.
Najczęściej zawierały one dane na temat kilkunastu transakcji, które w ocenie podmiotów zgłaszających mogły być związane z praniem brudnych pieniędzy lub finansowaniem terroryzmu.
Z ostatniego sprawozdania generalnego inspektora informacji finansowej wynika, że proces prania pieniędzy przyjmuje coraz częściej postać skomplikowanej sieci transakcji finansowych realizowanych przy wykorzystaniu dostępnych narzędzi prawnych, a przestępcy w coraz bardziej wyrafinowany sposób próbują obejść przepisy i wprowadzić do obrotu środki pochodzące z ich nielegalnej działalności.
Ile doniesień
Liczba zawiadomień opisowych do generalnego inspektora informacji finansowej w okresie 2002 – 2011:
2002 r. – 614; 2003 r. – 965;
2004 r. – 1397; 2005 r. – 1526;
2006 r. – 1898; 2007 r. – 1920;
2008 r. – 1815; 2009 r. – 1862;
2010 r. – 1997; 2011 r. – 2527
Źródło: Sprawozdanie generalnego inspektora informacji finansowej z realizacji ustawy z 16 listopada 2000 r. o przeciwdziałaniu praniu brudnych pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu w 2011 r.
Zobowiązania informacyjne
Aby w jak największym stopniu utrudnić pranie brudnych pieniędzy, przepisy ustawy z 16 listopada 2000 r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu zobowiązują m.in. do rejestracji podejrzanych transakcji, których wartość przekracza 15 tys. euro.
Obowiązek ten ciąży nie tylko na bankach czy firmach ubezpieczeniowych, ale także kancelariach notarialnych, komisach, kantorach, jubilerach czy przedsiębiorcach prowadzących domy aukcyjne, antykwariaty i działalność faktoringową. Takie obowiązki spoczywają również na fundacjach i stowarzyszeniach. Wzmożoną czujność muszą wykazać ponadto przedsiębiorcy przyjmujący płatności za towary w gotówce o wartości równej lub przekraczającej równowartość 15 tys. euro, również gdy należność za określony towar jest dokonywana w drodze więcej niż jednej operacji.
Podmioty te muszą m.in. opracowywać pisemnie wewnętrzne procedury dotyczące sposobu rejestrowania transakcji. Powinny one określać przede wszystkim sposób rejestracji transakcji, analizy i oceny ryzyka, przekazywania informacji o transakcjach generalnemu inspektorowi informacji finansowej.
Muszą się w niej znaleźć również procedury związane ze wstrzymaniem transakcji, blokadą rachunku i zamrożeniem wartości majątkowych. Brak pisemnej wewnętrznej procedury w zakresie przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu jest przestępstwem, za które sprawca może trafić do więzienia nawet na trzy lata.
Przestępcze operacje
Procedury te mają m.in. utrudnić popełnianie tzw. przestępstwa prania brudnych pieniędzy, za które zgodnie z art. 299 kodeksu karnego sprawca może zostać ukarany karą pozbawienia wolności od sześciu miesięcy do ośmiu lat.
Przestępstwo to polega na przyjmowaniu, przekazywaniu lub wywożeniu za granicę, pomaganiu w przenoszeniu własności lub posiadania albo na podejmowaniu innych czynności, które mogą udaremnić lub znacznie utrudnić stwierdzenie przestępnego pochodzenia lub miejsca umieszczenia, wykrycie, zajęcie albo orzeczenie przepadku pochodzących z korzyści związanych z popełnieniem czynu zabronionego:
- środków płatniczych,
- instrumentów finansowych,
- papierów wartościowych,
- wartości dewizowych,
- praw majątkowych,
- innego mienia ruchomego,
- nieruchomości
Jakie są metody prania BRUDNYCH pieniędzy
- Smurfing – wpłacanie przez wielu podstawionych ludzi niewielkich kwot pieniędzy, co nie wymaga kontroli tożsamości podmiotów biorących udział w transakcji.
- Mieszanie – polega na podczepianiu pieniędzy pochodzących z przestępstw pod legalnie prowadzony biznes, w którym trudno jest oszacować faktyczne obroty (restauracje, bary, hotele itp.).
- Puste transakcje – kreowanie fikcyjnego obrotu na papierze. Nieprawdziwe transakcje biznesowe poświadczane są podrabianymi dokumentami (fakturami, rachunkami).
- Fikcyjny kredyt – firma zaciąga kredyt w banku, a następnie spłaca go pieniędzmi pochodzącymi z fikcyjnego kredytu uzyskanego w innej firmie.
- Transferpricing – zawyżanie lub zaniżanie wartości na fakturze w handlu międzynarodowym prowadzonym między powiązanymi ze sobą przedsiębiorstwami. Różnica między realną ceną towaru importowanego a ceną na fakturze (zawyżoną) stanowi dla eksportera legalny zysk.
Źródło: www.abw.gov.pl
Przedmioty czynności karnych
- środki płatnicze – przede wszystkim pieniądze i inne środki, którymi można posługiwać się w obrocie;
- instrumenty finansowe – są to papiery wartościowe, a także niebędące papierami wartościowymi np. tytuły uczestnictwa w instytucjach wspólnego inwestowania, instrumenty rynku pieniężnego, opcje, kontrakty terminowe, czy instrumenty pochodne dotyczące przenoszenia ryzyka kredytowego;
- papiery wartościowe – tj. akcje, weksle, czeki, obligacje, konosamenty, dowody składowe, przekazy oraz certyfikaty inwestycyjne zamkniętych funduszy inwestycyjnych (jednostki uczestnictwa w funduszach zbiorowego inwestowania, prawa poboru akcji oraz pochodne instrumenty finansowe nie są papierami wartościowymi, lecz prawami majątkowymi);
- wartości dewizowe – to zagraniczne środki płatnicze, tj. waluty obce i dewizy, oraz złoto i platyna w stanie nieprzerobionym oraz w postaci sztab, monet bitych po 1850 r., półfabrykaty, z wyjątkiem stosowanych w technice dentystycznej, a także przedmioty ze złota i platyny zazwyczaj niewytwarzane z tych kruszców;
- prawa majątkowe – to prawa podmiotowe, które odróżnia od praw niemajątkowych rodzaj chronionych przez prawo podmiotowe interesów, a więc np. prawa rzeczowe, prawo własności intelektualnej;
- mienie ruchome i nieruchome – to rzeczy w ich znaczeniu fizycznym.
Źródło: Komentarz do kodeksu karnego pod redakcją Oktawii Górniok (wyd. Lexis Nexis)
Obowiązki przedsiębiorców
Jakie są obowiązki w zakresie przeciwdziałania tego rodzaju przestępczości:
1) rejestracja transakcji, której równowartość przekracza 15 tys. euro (również
gdy jest ona przeprowadzana w drodze więcej niż jednej operacji, których okoliczności wskazują, że są one ze sobą powiązane) oraz transakcji, której okoliczności wskazują, że może ona mieć związek z praniem pieniędzy lub finansowaniem terroryzmu, a także prowadzenie rejestru tych transakcji;
2) prowadzenie bieżącej analizy przeprowadzanych transakcji;
3) stosowanie wobec swoich klientów środków bezpieczeństwa finansowego;
4) identyfikacja klientów dokonujących takich transakcji, ich beneficjentów,
stron oraz przechowywanie informacji objętych identyfikacją;
5) zgłaszanie ustawowo określonych kategorii transakcji;
6) realizacja procedury wstrzymania transakcji i blokady rachunku;
7) stosowanie szczególnych środków ograniczających przeciwko osobom, grupom i podmiotom.
Przestępstwo to dokonane jest już z chwilą podjęcia przez sprawcę działań sprawczych wymienionych w tym przepisie. Aby przypisać sprawcy odpowiedzialność na podstawie art. 299 par. 1 kodeksu karnego trzeba ustalić nie tylko to, że np. wywoził on brudne pieniądze za granicę, lecz również udowodnić, że w danym przypadku czynność ta mogła udaremnić lub znacznie utrudnić wskazane w przepisie czynności organów ścigania.
Oznacza to, że podjęte przez sprawcę zachowania nie muszą takiego utrudnienia lub udaremnienia faktycznie spowodować. Wystarczy, że hipotetycznie będzie to możliwe.
Podobna odpowiedzialność – od sześciu miesięcy do ośmiu lat pozbawienia wolności, może również spotkać pracownika lub osobę działającą w imieniu lub na rzecz banku, instytucji finansowej lub kredytowej lub innego podmiotu. Wystarczy, że na podstawie przepisów prawa ciąży na niej obowiązek rejestracji transakcji i osób ich dokonujących.
Zgodnie z art. 299 par. 2 kodeksu karnego osoba taka zostanie pociągnięta do odpowiedzialności, jeśli przyjmie wbrew przepisom środki płatnicze, instrumenty finansowe, papiery wartościowe, wartości dewizowe bądź dokona ich transferu lub konwersji.
Podobnie będzie w przypadku przyjęcia tych środków w okolicznościach wzbudzających uzasadnione podejrzenie, że stanowią one przedmiot czynu zabronionego. Taka sama kara spotka również sprawcę świadczącego inne usługi mające ukryć przestępne pochodzenie tych środków lub usługi w zabezpieczeniu przed zajęciem.
Grożą bardzo surowe kary
Z surowszą odpowiedzialnością musi się liczyć sprawca, który przestępstwo prania brudnych pieniędzy popełnia w porozumieniu z innymi osobami – co najmniej dwoma. W takiej sytuacji za swój czyn może on zostać ukarany karą pozbawienia wolności od roku nawet do dziesięciu lat.
Taka sama surowa kara grozi osobie, która na skutek popełnienia tego przestępstwa osiągnęła znaczną korzyść majątkową. Jak się przyjmuje w doktrynie prawa karnego, pojęcie znacznej korzyści majątkowej należy utożsamiać z pojęciem mienia znacznej wartości. Zgodnie zatem z art. 115 par. 5 kodeksu karnego znaczną korzyścią majątkową będzie korzyść przekraczająca 200 tys. zł.
Dodatkową dolegliwością dla osoby, która popełniła przestępstwo prania brudnych pieniędzy, może być wysoka grzywna. Zgodnie bowiem z art. 309 kodeksu karnego w zw. z art. 33 par. 2 kodeksu karnego, jeżeli sprawca działał w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub taką korzyść osiągnął, może on zostać ukarany, obok kary pozbawienia wolności, grzywną do 3 tys. stawek dziennych (wysokość jednej stawki może wynieść od 10 zł do 2 tys. zł).
Złagodzenie odpowiedzialności
Sprawca, który popełnił przestępstwo z art. 299 kodeksu karnego, musi się także liczyć z utratą wszelkich korzyści, jakie z tego tytułu osiągnął. Sąd ma bowiem obowiązek orzec przepadek przedmiotów pochodzących bezpośrednio albo pośrednio z przestępstwa.
Przepadek dotyczy również korzyści z tego przestępstwa lub ich równowartości, chociażby nie stanowiły one własności sprawcy. Sąd nie może jednak orzec przepadku, jeżeli przedmiot, korzyść lub jej równowartość podlega zwrotowi pokrzywdzonemu lub innemu podmiotowi.
W niektórych sytuacjach sprawca tego przestępstwa może liczyć na łagodniejsze potraktowanie go przez wymiar sprawiedliwości. Taka sytuacja nastąpi przede wszystkim wówczas, kiedy dobrowolnie naprawi on szkodę w całości. Zgodnie bowiem z art. 307 par. 1 kodeksu karnego sąd będzie mógł zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia. Jeżeli jednak sprawca naprawi szkodę tylko w znacznej części, to możliwe będzie wyłącznie zastosowanie przez sąd nadzwyczajnego złagodzenia kary.
Karze nie będzie również podlegał sprawca przestępstwa z art. 299 par. 1 i 2 kodeksu karnego, który dobrowolnie ujawni wobec organu powołanego do ścigania przestępstwa, a więc np. policji czy prokuratury, informacje dotyczące osób uczestniczących w popełnieniu przestępstwa oraz okoliczności jego popełnienia.
Zgodnie jednak z art. 299 par. 8 kodeksu karnego, aby było to możliwe, to informacje te muszą zapobiec popełnieniu innego przestępstwa. Jeżeli sprawcy nie uda się skutecznie przekazać tych informacji i okoliczności, ale czynił on w tym kierunku starania, to sąd stosuje wobec niego nadzwyczajne złagodzenie kary.
Podstawa prawna
Art. 299 ustawy z 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (DzU nr 88, poz. 553 ze zm.)
