W treści weksla obok koniecznych elementów składowych, do jakich należą przede wszystkim:

bezwarunkowe przyrzeczenie zapłaty sumy wekslowej, oznaczenie osoby, na której rzecz ma być dokonana zapłata, podpis wystawcy, wskazanie terminu i miejsca płatności oraz daty i miejsca wystawienia weksla, mogą być także zamieszczane różnego rodzaju dodatkowe klauzule wekslowe, które konkretyzują stosunki prawne zachodzące między uczestnikami obrotu wekslowego oraz przewidują dodatkowe uprawnienia lub obowiązki dla posiadacza weksla.

Jakie zapisy

Do najpopularniejszych klauzul wekslowych należą:

• zwolnienie od protestu,

• zastrzeżenie oprocentowania sumy wekslowej,

• domicyl,

• klauzula „nie na zlecenie”.

Zwolnienie od protestu

Wystawca weksla, indosant, albo poręczyciel może umieścić na wekslu zastrzeżenie  bez kosztów lub bez protestu (art. 46 prawa wekslowego). Takie zastrzeżenie wekslowe oznacza, że posiadacz weksla jest zwolniony od obowiązku dokonywania protestu jako warunku zwrotnego poszukiwania zapłaty sumy wekslowej.

Wyjaśnić należy, że protest jest to dokument sporządzany przez notariusza lub też przez urzędy pocztowe, o treści ściśle określonej przez prawo wekslowe, stanowiący warunek prowadzenia postępowania i uzyskania zapłaty od dłużników zwrotnie zobowiązanych z weksla, czyli przede wszystkim od indosantów i ich poręczycieli – gdy chodzi o weksle własne, a także wystawców i ich poręczycieli – gdy chodzi o weksle trasowane.

Uwaga!

Klauzulę bez protestu może zamieścić przede wszystkim wystawca weksla. Warto zauważyć, że zastrzeżenie „bez kosztów”, „bez protestu” przewidziane w art. 46 prawa wekslowego nie wymaga odrębnego podpisu dłużnika wekslowego (wystawcy, poręczyciela, indosanta), jeżeli zostało zamieszczone w treści weksla objętej podpisem tego dłużnika, od którego zastrzeżenie pochodzi.

Tak też wskazywał Sąd Najwyższy w uchwale z 9 listopada 1963 r. (III CO 47/63 ).

Natomiast w przypadku weksli in blanco późniejsze wpisanie przez odbiorcę weksla klauzuli zwalniającej od protestu jest dopuszczalne tylko wówczas, gdy zezwala na to porozumienie stron, zawarte zwykle w formie deklaracji wekslowej.

Zamieszczenie na wekslu zwolnienia od protestu znacznie ułatwia  posiadaczowi weksla dochodzenie należności

Zamieszczenie na wekslu zwolnienia od protestu znacznie ułatwia posiadaczowi weksla dochodzenie należności, zwłaszcza w przypadku weksli trasowanych oraz weksli własnych będących przedmiotem obrotu i dlatego też jest ono dość często stosowane w obrocie wekslowym.

Nie oznacza ono natomiast, że wystawca weksla lub inny dłużnik nie będzie mógł w ogóle protestować przeciwko niesłusznemu żądaniu zapłaty sumy wekslowej, jak to jest czasami mylnie rozumiane przez dłużników wekslowych obawiających się podpisania weksli opatrzonych tą klauzulą. Nie chodzi tu bowiem o protest w potocznym tego słowa znaczeniu, lecz protest w rozumieniu prawa wekslowego.

Zastrzeżenie oprocentowania

Zastrzeżenie oprocentowania sumy wekslowej jest możliwe tylko przy wekslach płatnych za okazaniem lub w pewien czas po okazaniu. Natomiast umieszczenie takiego zastrzeżenia na innych wekslach (czyli wekslach zawierających oznaczoną datę płatności) nie wywołuje żadnych skutków prawnych (art. 5 ust. 1 prawa wekslowego).

Weksle płatne za okazaniem to weksle, których zapłata powinna nastąpić w dniu ich okazania do zapłaty wystawcy weksla lub innemu dłużnikowi wekslowemu. Weksle te nie zawierają żadnej konkretnej daty płatności i płatne są w istocie na każde żądanie ich posiadacza. Aby oznaczyć, że dany weksel jest płatny za okazaniem, należy umieścić na nim zapis „na każde żądanie” lub „natychmiast” albo też „za okazaniem” przed wydrukowanym na blankiecie weksla słowem „zapłacę”.

Po umieszczeniu takiego dodatku przyrzeczenie zapłaty sumy wekslowej będzie brzmiało: na każde żądanie, (natychmiast), (za okazaniem) zapłacę za ten weksel. Także pozostawienie blankietu weksla bez wpisywania na nim żadnego terminu płatności powoduje, że jest on płatny za okazaniem (art. 2 i 102 ust. 2 prawa wekslowego).

Podkreślić jednak należy, że weksel płatny za okazaniem, w myśl art. 34 powinien być przedstawiony do zapłaty, zasadniczo, w ciągu roku od dnia jego wystawienia. Termin ten ma jednakże tylko takie znaczenie, że po jego upływie posiadacz weksla traci możliwość dochodzenia zapłaty od indosantów (osób, które zbyły weksel poprzez indos), wystawców weksla trasowanego oraz innych dłużników wekslowych, z wyjątkiem akceptanta, wystawcy weksla własnego i ich poręczycieli (art. 53 i 104 prawa wekslowego).

Natomiast weksel płatny w pewien czas po okazaniu to weksel, którego zapłata powinna nastąpić w ciągu oznaczonego czasu po przedstawieniu weksla do zapłaty, np. w ciągu 14 dni od dnia okazania weksla do zapłaty.

Tak więc zastrzeżenie oprocentowania, aby było skuteczne, musi być zamieszczone na jednym z tego rodzaju weksli.

Ponadto do skuteczności tego zastrzeżenia konieczne jest jeszcze, aby na wekslu została podana stopa odsetek, według której będzie liczone oprocentowanie. Czyli musi być na wekslu zaznaczone, że zapłata za weksel nastąpi np. z 10-proc. odsetkami. Stopę zastrzeżonych odsetek wpisuje się zwykle po słownym określeniu sumy wekslowej.

Od dnia wystawienia

Nie jest wystarczające wskazanie np. że należą się odsetki ustawowe lub odsetki w wysokości 3 proc. ponad stopę redyskontową NBP, gdyż wymagane jest tu bezpośrednie wskazanie stopy należnych odsetek, tak aby miała ona charakter stały, a nie zmienny.

Podkreślić także warto, że gdyby stopa odsetek nie została wskazana na wekslu lub gdyby wskazano ją w sposób pośredni, zastrzeżenie oprocentowania należałoby uznać za bezskuteczne (art. 5 ust. 2 prawa wekslowego).

Trzeba więc dołożyć odpowiedniej staranności dla skuteczności tej klauzuli wekslowej.Zastrzeżone odsetki oblicza się od daty wystawienia weksla, jeżeli nie wskazano na wekslu innego terminu początkowego.

Biegną one tylko do dnia płatności weksla, czyli do dnia jego okazania lub upływu oznaczonego terminu po jego okazaniu, natomiast po tym terminie przy wekslach wystawionych i płatnych w Polsce posiadacz może żądać tylko odsetek ustawowych (art. 48 ust. 1 pkt 2 prawa wekslowego).

Klauzulę zastrzegającą odsetki może na wekslu umieścić przede wszystkim jego wystawca, poza tym może tego dokonać także osoba, która otrzymała weksle in blanco i była upoważniona do takiego wypełnienia ich na mocy do porozumienia z wystawcą.

Domicyl

Domicyl jest to wskazanie siedziby (ewentualnie miejsca zamieszkania) osoby trzeciej, które to miejsce ma być miejscem płatności weksla. Zazwyczaj osobą tą jest bank, w którym wystawca weksla (trasat) ma swój rachunek bankowy.

W takim przypadku zastrzeżenie domicylu brzmi: Płatny w Banku XYZ w Warszawie. Przy czym, ponieważ weksel może mieć tylko jedno miejsce płatności, można podać tylko jednego domicylianta, natomiast oznaczenie kilku domicyli na jednym wekslu spowoduje nieważność całego weksla.

Uwaga!

Zamieszczenie domicylu ułatwia realizację weksla, zwłaszcza gdy uczestnicy obrotu wekslowego mają siedziby w różnych, nieraz znacznie odległych miejscowościach. Jest to korzystne zwłaszcza dla wierzycieli wekslowych, gdyż w przeciwnym razie zasadniczo musieliby oni przedkładać weksle w siedzibie dłużnika.

Weksel, na którym umieszczono domicyl, przedstawia się do zapłaty osobie  wskazanej w treści domicylu (np. wskazanemu Bankowi XYZ w Warszawie), która powinna dokonać jego zapłaty.

Jednakże osoba ta nie odpowiada wekslowo za realizację weksla, nie jest bowiem w żaden sposób zobowiązana względem jego posiadacza, a jedynie może ponosić odpowiedzialność wobec wystawcy weksla, zazwyczaj na podstawie umowy rachunku bankowego. Tak więc, gdyby osoba wskazana w domicylu odmówiła zapłaty weksla, jego posiadacz będzie musiał dochodzić zapłaty kwoty wekslowej od podpisanych na wekslu dłużników wekslowych.

Domicyl może być zamieszczony na wekslu przede wszystkim przez jego wystawcę, a przez posiadacza weksla tylko za zgodą wystawcy i wszystkich poprzednich posiadaczy. Natomiast nie jest upoważniona do oznaczenia domicylu osoba, która otrzymała weksel in blanco, chyba że strony zawarły w tym względzie stosowne porozumienie.

Klauzula „nie na zlecenie”

Zakaz indosowania, czyli klauzula „nie na zlecenie”, powoduje, że weksel można przenieść na inną osobę tylko w formie i ze skutkami przelewu (art. 11 ust. 2 prawa wekslowego).

Aby wyjaśnić skutki zamieszczenia na wekslu podobnego zastrzeżenia należy zaznaczyć, że indos stanowi podstawowy sposób przenoszenia praw z weksla. Indos powstaje poprzez zamieszczenie pisemnej wzmianki na odwrotnej stronie weksla lub tzw. przedłużku, np. w formie zapisu ustępuję na rzecz Jana Kowalskiego – ZBIX S.A. w Opolu. Przy czym w podanym przykładzie ZBIX S.A. jest zbywcą weksla, który przenosi swoje prawa na rzecz Jana Kowalskiego.

Indos jest dość szczególnym sposobem przenoszenia praw z weksla, gdyż przenosi na nabywcę wszelkie prawa wynikające z treści weksla, bez względu na to, czy przysługiwały one zbywcy, czy nie. W niektórych sytuacjach może być to niekorzystne dla dłużników wekslowych.

Zwłaszcza w przypadku weksli własnych in blanco, które zostały wypełnione wbrew zawartemu porozumieniu, a następnie przeniesione poprzez indos, zastosowanie indosu może mieć szczególnie niekorzystne skutki dla wystawcy. Gdyż wobec nabywcy weksla będzie on odpowiadał zgodnie z treścią weksla.

Przykład

Tak więc, jeżeli nieuczciwy odbiorca weksla wpisał na nim zamiast 12 tys. zł (do których był uprawniony według porozumienia) np. 14 tys. zł, a potem przeniósł ten weksel przy użyciu indosu na nabywcę w dobrej wierze, to wówczas wystawca będzie wobec nabywcy odpowiadał za zapłatę tych 14 tys. zł.

Aby uniknąć takiego niebezpieczeństwa wystawca może posłużyć się klauzulą „nie na zlecenie” poprzez wpisanie na wekslu tych słów lub równoznacznego wskazania, że zapłaci tylko na zlecenie tego odbiorcy, któremu wręczył weksel.

Takie zastrzeżenie spowoduje, że w razie przeniesienia weksla wypełnionego wbrew porozumieniu będzie mógł na podstawie art. 513 k.c. podnieść zarzut, że weksel ten jest uzupełniony niezgodnie z treścią porozumienia uprawniającego do jego wypełnienia.

Uwaga!

Klauzula „nie na zlecenie” może mieć także zastosowanie w innych wypadkach, gdy wystawcy zależy na ograniczeniu możliwości przenoszenia weksla.

W praktyce jednak klauzula ta jest stosowana dość rzadko, gdyż odbiorcy nie chcą przyjmować weksli ograniczających ich uprawnienia, co w przypadku weksli gwarancyjnych jest na ogół nieuzasadnione, gdyż weksle te zwykle nie służą do dalszego obrotu i pozostają w ręku pierwszego odbiorcy.

Autor jest sędzią Sądu Okręgowego w Kielcach