Najpowszechniejszymi formami zabezpieczeń są tzw. zabezpieczenia osobiste, jak np. poręczenie czy weksel, których ustanowienie nie jest obciążone takimi wymogami formalnymi, jak tzw. zabezpieczenia rzeczowe, do których należą między innymi hipoteka lub zastaw. Nie zawsze jednak wierzyciel może zabezpieczyć się w formie hipoteki, zastawu rejestrowego czy kaucji gwarancyjnej.

Co prawda są to jedne z najlepszych form zabezpieczenia, ale mogą być kosztowne lub skomplikowane w zakresie procedury ich ustanowienia. Czasem po prostu dłużnik nie ma żadnego wartościowego majątku trwałego, aby móc ustanowić na nim zabezpieczenie rzeczowe.

W takich sytuacjach warto pamiętać o możliwości uzyskania od dłużnika weksla, który umożliwia wierzycielowi szybkie, tanie i skuteczne odzyskanie długu.

Weksel jest swego rodzaju papierem wartościowym, który cechuje bardzo wysoki poziom sformalizowania. Wystawienie weksla powoduje powstanie stosunku wekslowego, którego dłużnik nie może ani odwołać ani wypowiedzieć.

Dwa rodzaje

W obrocie można spotkać dwa podstawowe rodzaje weksli:

• weksel trasowany – w którym dłużnik (wystawca weksla) zobowiązuje się względem wierzyciela (remitenta), że wskazana przez niego osoba (trasat) zapłaci wierzycielowi określoną kwotę w stosownym terminie. Ten rodzaj weksli – z uwagi na  skomplikowany układ wzajemnych zobowiązań wszystkich osób – nie jest często wykorzystywany,

• weksel własny – częściej stosowany, w którym wystawca weksla zobowiązuje się względem wierzyciela (remitenta), że sam zapłaci odpowiednią sumę we wskazanym w wekslu terminie.

Jeśli przedsiębiorca zdecyduje  o zabezpieczeniu  kontraktu wekslem, ważne jest, aby przed jego przyjęciem, sprawdzić, czy został prawidłowo wypełniony, brak wymaganych elementów bowiem skutkować będzie jego nieważnością.

Weksel może zostać podpisany przez dłużnika zarówno w momencie zawierania kontraktu, jak i później, czy to w celu dodatkowego zabezpieczenia, czy już po powstaniu zaległości płatniczych.

Standardem działania wierzyciela powinno być dążenie do uzyskania weksla od dłużnika, który zalega z zapłatą należności szczególnie takiej, która opiewa na wysoką kwotę. Weksel taki zwany jest gwarancyjnym.

Żądanie takiego weksla jest w niektórych stosunkach gospodarczych  popularne, w szczególności banki często, obok zabezpieczeń hipotecznych, dodatkowo zabezpieczają swoje wierzytelności wekslami. Ponadto, jeśli wierzyciel zgodzi się na odroczenie terminu płatności albo rozłożenie długu na raty, to warto uzależnić te czynności od wystawienia przez dłużnika weksla.

Uwaga!

Weksel obok porozumienia ratalnego zawierającego pisemne uznanie długu przez dłużnika dodatkowo wzmacnia pozycję procesową wierzyciela na wypadek postępowania sądowego.

Jaka forma

Co do zasady, weksel wystawiany jest na zwykłym papierze, najważniejsze jest jednak, aby posiadał  wszystkie formalne cechy weksla, czyli:

• nazwę „weksel” w samym tekście dokumentu, w języku, w jakim go wystawiono,

• polecenie bezwarunkowe zapłacenia oznaczonej sumy pieniężnej oraz nazwisko osoby, która ma zapłacić (trasata) w przypadku weksla trasowanego, a w przypadku weksla własnego – przyrzeczenie bezwarunkowe zapłacenia oznaczonej sumy pieniężnej,

• oznaczenie terminu płatności,

• oznaczenie miejsca płatności,

• nazwisko osoby, na której rzecz lub na której zlecenie zapłata ma być dokonana,

• oznaczenie daty i miejsca wystawienia wekslu,

• podpis wystawcy wekslu.

Uwaga!

Podpis wystawcy weksla musi obejmować co najmniej nazwisko. Natomiast prawo wekslowe nie wymaga dla ważności weksla, aby podpis był czytelny, jednak podpis nieczytelny powinien być złożony w formie zwykle używanej przez wystawcę. Należy także pamiętać, że za podpis na wekslu nie może być uznana parafka. Wierzyciel, odbierając od dłużnika weksel, powinien zwrócić uwagę, w jaki sposób dłużnik złożył podpis, aby uniknąć ewentualnych problemów w przyszłości.

Nie wolno zapomnieć, że brakiem formalnym weksla będzie brak oznaczenia waluty, w której została wyrażona suma wekslowa. W takiej sytuacji, zgodnie z uchwałą Sądu Najwyższego, dokument zawierający ww. brak nie może zostać uznany za weksel. Istotnym brakiem weksla będzie użycie skrótowej nazwy remitenta, gdy w KRS występuje on w pełnym brzmieniu.

Przykład

Remitent na wekslu został oznaczony „GMK sp. z o.o. z siedzibą w Krakowie”.

W Krajowym Rejestrze Sądowym podmiot ten figuruje jednak jako Grupa Moli Książkowych sp. z o.o. – weksel uzupełniony w ten sposób jest zgodnie z prawem wekslowym nieważny.

Natomiast dopuszczalne jest stosowanie dla określenia miejsca płatności weksla skrótowych nazw miejscowości, o ile skróty te są powszechnie używane i pozwalają na zidentyfikowanie danej miejscowości, np. Ruda Śl., Ostrów Wlk.

In blanco

Najczęściej weksle udzielane w celu zabezpieczenia wierzytelności wystawiane są jako niezupełne (in blanco). Weksel niezupełny to weksel, który nie ma wszystkich cech weksla w momencie wystawienia. Późniejsze uzupełnianie go odbywa się według zasad określonych przez dłużnika i wierzyciela w deklaracji wekslowej.

Nie jest wykluczone stosowanie jako weksla gwarancyjnego weksla własnego zupełnego. Z punktu widzenia dłużnika wystawienie takiego weksla jest o wiele bezpieczniejsze, ponieważ suma wekslowa jest z góry określona i nie istnieje ryzyko wypełnienia weksla przez wierzyciela lub osoby trzecie niezgodnie z deklaracją.

Między wekslem gwarancyjnym zupełnym a wekslem gwarancyjnym in blanco są różnice, przede wszystkim weksel zupełny wypełnia jego wystawca, weksel in blanco wypełnia co do zasady wierzyciel, czyli remitent, a de facto posiadacz weksla.

W razie wypełnienia weksla in blanco w zakresie sumy wekslowej przez wierzyciela osobistego (remitenta) wierzyciel ten nie może się zasłaniać wobec dłużnika abstrakcyjnością zobowiązania wekslowego, gdy dłużnik żąda rozliczenia dochodzonej kwoty. Wierzyciel ma wówczas obowiązek podać, z jakiego tytułu domaga się zapłaty, i przedstawić  wyliczenie.

Zasada abstrakcyjności weksla jest ograniczana w przypadku weksla gwarancyjnego niezupełnego. Brak inicjatywy wierzyciela – powoda w procesie, polegającej na nieprzedstawieniu rozliczenia wierzytelności na żądanie dłużnika wekslowego może zostać uznane za odmowę wdania się w spór, a co za tym idzie – uzasadnić oddalenie powództwa.

Uwaga!

Dbanie o to, aby jednocześnie z wystawieniem weksla in blanco została sporządzona deklaracja wekslowa, leży w interesie dłużnika.

Brak deklaracji wekslowej nie stanowi przesłanki nieważności weksla. Zasadą jest, że papier wartościowy mający cechy weksla jest uważany za weksel trasowany lub  własny, mimo że został wystawiony z naruszeniem postanowień zawartych w porozumieniu wekslowym.

Z kolei w razie naruszenia upoważnienia do uzupełnienia weksla in blanco przez wpisanie wyższej sumy od kwoty wierzytelności, dla której zabezpieczenia weksel in blanco został wręczony, osoba na nim podpisana staje się zobowiązana wekslowo w granicach, w jakich tekst weksla jest zgodny z upoważnieniem. W takiej sytuacji to na dłużniku spoczywa obowiązek udowodnienia niezgodnego z deklaracją wekslową uzupełnienia weksla, jeśli powołuje się na taką okoliczność.

Przykład

W porozumieniu wekslowym dłużnik i wierzyciel określili, że w razie opóźnienia w zapłacie należności z tytułu łączącej strony umowy o świadczenie usług wierzyciel będzie mógł uzupełnić weksel do wysokości 100 tys. zł.

Mimo istnienia takiego ograniczenia wierzyciel wypełnił weksel na kwotę 200 tys. zł. W związku z podniesieniem przez dłużnika tej okoliczności sąd uznał, że dłużnik jest zobowiązany wekslowo do kwoty 100 tys. zł, bo takie było upoważnienie wynikające z deklaracji wekslowej.

Miejsce płatności

Uzyskanie od dłużnika weksla gwarancyjnego jest dla wierzyciela korzystne ze względu na regulacje prawa procesowego. Przede wszystkim powództwo przeciwko zobowiązanemu z weksla można wytoczyć przed sąd miejsca płatności. Gdy miejsce płatności jest w tej samej miejscowości lub blisko miejscowości zamieszkania albo położenia siedziby wierzyciela, warto z tego skorzystać.

Dzięki temu zostaje wyłączona ogólna zasada, która polega na tym, że do rozpatrzenia sporu jest właściwy sąd miejsca zamieszkania albo siedziby pozwanego. Z punktu widzenia organizacyjnego, oszczędności czasu i kosztów przejazdu dla wierzyciela lepsze jest, aby to dłużnik przyjechał do sądu, który jest w dogodnej dla wierzyciela miejscowości, niż odwrotnie. Warto pamiętać o tej regule, wskazując na wekslu miejsce płatności.

Wierzyciel, który ma  weksel wystawiony przez dłużnika, może dochodzić należności nie tylko w drodze zwykłego procesu, ale także w postępowaniu nakazowym, które pozwala zaoszczędzić koszty i czas.

Zgodnie z art. 485 § 2 kodeksu postępowania cywilnego (k.p.c.) sąd wydaje nakaz zapłaty przeciwko zobowiązanemu z weksla należycie wypełnionego, którego prawdziwość i treść nie nasuwają wątpliwości. A contrario zatem, gdy weksel jest nienależycie wypełniony bądź jego treść nasuwa wątpliwości, sąd nie może wydać nakazu zapłaty, dlatego tak ważne jest zadbanie o każdy formalny szczegół weksla.

Wydając nakaz zapłaty na podstawie weksla, sąd orzeka, że pozwany ma w ciągu dwóch tygodni od dnia doręczenia nakazu zaspokoić roszczenie  wraz z kosztami albo wnieść w tym terminie zarzuty. Procesowym środkiem obrony dłużnika są zatem zarzuty od nakazu zapłaty.

W przypadku weksla gwarancyjnego in blanco sąd na skutek wniesienia zarzutów od nakazu zapłaty przez dłużnika może uwzględnić tzw. stosunek podstawowy.

Sąd na zarzut dłużnika bada, czy weksel został wypełniony zgodnie z deklaracją wekslową. W przeciwieństwie do badania formalnej ważności weksla, nie musi jednak czynić tego z urzędu, a zatem konieczna jest w tym zakresie inicjatywa  dłużnika. Dla wierzyciela jest też istotny art. 492 § 3 k.p.c.

Zgodnie z nim nakaz zapłaty wydany na podstawie weksla staje się natychmiast wykonalny po upływie terminu do zaspokojenia roszczenia. Co to oznacza? Otóż zanim jeszcze nakaz zapłaty stanie się prawomocny, wierzyciel wekslowy może na jego podstawie prowadzić egzekucję. Jednak w razie wniesienia zarzutów sąd może na wniosek pozwanego wstrzymać wykonanie nakazu zapłaty.

Przykład

Wierzyciel złożył pozew o wydanie nakazu zapłaty na podstawie weksla.

Sąd wydał nakaz zapłaty, od którego jednak dłużnik wniósł zarzuty.

Mimo wniesienia zarzutów przez dłużnika wierzyciel mógł prowadzić egzekucję z majątku dłużnika, gdyż nakaz zapłaty na podstawie weksla jest natychmiastowo wykonalny po upływie terminu do zapłaty nakazu.

Gdyby wierzyciel na skutek środków zaskarżenia wniesionych przez dłużnika przegrał sprawę, musiałby zwrócić dłużnikowi to, co zostało od niego wyegzekwowane.

Dłużnik bez majątku

Uwaga!

Wystawienie weksla przez dłużnika, który nie posiada majątku przedstawiającego wartość ekonomiczną ani źródeł dochodu, niewiele da wierzycielowi.

W takiej sytuacji wierzyciel uzyska nakaz zapłaty, ale realne odzyskanie należności może okazać się niemożliwe. Dlatego w takich sytuacjach należy poszukiwać innych form zabezpieczenia lub żądać dodatkowo poręczenia wekslowego.

Co to jest awal

Poręczenie wekslowe (awal) jest odrębną instytucją od poręczenia unormowanego w kodeksie cywilnym. Stosuje się do niego przepisy prawa wekslowego, nie zaś kc. Nie jest zatem poręczeniem wekslowym poręczenie złożone na oddzielnym dokumencie, choćby nazwano je poręczeniem wekslowym. Poręczenie wekslowe nie może być w deklaracji wekslowej. Dokonuje się go na dokumencie weksla albo tzw. przedłużku, używając zwrotu „poręczam” lub „awal”, a także w inny sposób wskazujący na wolę poręczenia, z jednoczesnym podpisaniem weksla.

Dla uznania istnienia poręczenia wystarczy sam podpis na wekslu; umieszczenie na wekslu imienia, nazwiska, adresu z równoczesnym złożeniem podpisu jest uznawane za poręczenie wekslowe. Podobnie jak zobowiązanie dłużnika wekslowego, także zobowiązanie poręczyciela wekslowego jest abstrakcyjne. Dlatego też poręczyciel wekslowy nie może powoływać się na nieważność zobowiązania, za które poręczył. W orzecznictwie można doszukać się tez, że poręczyciel może uchylić się od skutków poręczenia, gdy remitent dopuścił się wobec niego podstępu.

Komentuje Ewelina Orlińska, prawnik z Kancelarii Radcy Prawnego Joanny Szanser-Smagacz w Krakowie

Przedsiębiorcy często mają problem z odzyskiwaniem należności od kontrahentów. Sprawa jest o tyle poważna, że często brak wpłaty w określonym terminie może wpłynąć na zachwianie płynności finansowej firmy.

Może się okazać, że przedsiębiorca nagle, nie ze swojej winy, zostanie pozbawiony środków na regulowanie należności względem swoich wierzycieli.

Dlatego zanim zapadnie decyzja o odroczeniu swojemu kontrahentowi terminu płatności lub udzieleniu pożyczki, zarówno przedsiębiorca, jak i inny podmiot powinni pomyśleć o zabezpieczeniu się przed ewentualnymi problemami z odzyskaniem zapłaty. W takiej sytuacji weksel jest niezawodny.