Odpowiedzialność sprzedawcy a rękojmia i gwarancja za wady rzeczy

Jedną z umów, której każdy niejednokrotnie był stroną, jest umowa sprzedaży. Wiążą się z nią dwie ważne instytucje zabezpieczające interes kupującego na wypadek wad zakupionego przedmiotu. Jednak każda czyni to w odmienny sposób, oferując inne instrumenty ochrony i procedury ich realizacji.  Chodzi  o rękojmię i gwarancję.

Rękojmia za wady rzeczy i gwarancja jakości pełnią  zbliżone funkcje, jednak różnią się  istotnie. Najważniejsza różnica polega na tym, że pierwsza przysługuje z mocy prawa, a druga jest zależna od wydania przez sprzedawcę dokumentu gwarancyjnego, w którym zobowiązuje się on do usunięcia wady fizycznej rzeczy lub dostarczenia rzeczy wolnej od wad, oczywiście jeśli wady te ujawnią się w ciągu terminu określonego w gwarancji.

Kupujący może  wykonywać uprawnienia z tytułu rękojmi za wady fizyczne rzeczy, niezależnie od uprawnień wynikających z gwarancji.

Jakie ograniczenia

Z kolei  z punktu widzenia sprzedającego przedsiębiorcy istotne jest, że wyłącznie przedsiębiorcy w relacjach między sobą mogą ustalać ograniczenia odpowiedzialności wynikającej z rękojmi, mogą nawet zmodyfikować umowę w taki sposób, że odpowiedzialność sprzedającego ograniczą np. wyłącznie do gwarancji. Tak jak wspomniałam, dotyczy to jedynie obrotu profesjonalnego, czyli pomiędzy samymi przedsiębiorcami. Ustalenia takie nie mogą mieć miejsca, gdy stroną umowy są konsumenci, chyba że pozwalają na to przepisy szczególne.

Instytucja rękojmi  często bywa mylnie utożsamiana z odpowiedzialnością gwarancyjną, szczególnie przez konsumentów. Należy zatem zwrócić uwagę na różnice zachodzące między wspomnianymi instytucjami.

Rękojmia jest przewidziana w kodeksie cywilnym. Najprościej ujmując, jest to odpowiedzialność sprzedawcy za wady rzeczy. Jeżeli strony nie wyłączyły tej odpowiedzialności, sprzedawca ponosi ją w jej ramach, nawet jeżeli strony nie postanowiły o tym dosłownie w umowie.

Odpowiedzialność sprzedawcy za wady rzeczy w ramach rękojmi nie zależy od jego winy.

Rodzaje wad

W ramach rękojmi sprzedawca ponosi odpowiedzialność za wady fizyczne bądź prawne.

Wady fizyczne mogą polegać na zmniejszeniu wartość rzeczy lub jej użyteczności ze względu na cel w umowie oznaczony albo wynikający z okoliczności lub z przeznaczenia rzeczy albo na braku właściwości, o których istnieniu sprzedający zapewnił kupującego, lub także na  wydaniu kupującemu rzeczy w stanie niezupełnym.

Z wadami prawnymi spotykamy się wówczas, gdy kupiona rzecz stanowi własność osoby trzeciej albo jest obciążona prawem osoby trzeciej.

Ponadto w sytuacji gdy ma miejsce sprzedaż praw, sprzedawca jest odpowiedzialny także za istnienie tych praw.

Wyłączenia z odpowiedzialności

Są okoliczności, które mogą zwolnić sprzedawcę z odpowiedzialności z tytułu rękojmi. Jest tak, zwłaszcza gdy kupujący o wadzie wiedział w określonym czasie, tzn. albo w chwili zawarcia umowy, albo w chwili wydania rzeczy.

Zasadnicze znaczenie ma rodzaj rzeczy, jakie zostały sprzedane, tzn. mogą to być zarówno rzeczy oznaczone co do tożsamości, czyli według cech indywidualnych, właściwych tylko dla jednego przedmiotu, jak i rzeczy oznaczone co do gatunku, czyli według cech rodzajowych, właściwych dla większej liczby przedmiotów.

I tak odpowiedzialność sprzedawcy jest wyłączona, gdy kupujący rzeczy oznaczone co do tożsamości wiedział o wadzie w chwili zawarcia umowy, natomiast kupujący rzeczy oznaczone co do gatunku dowiedział się o ich wadzie w chwili ich wydania.

Jednak sprzedawca nie jest odpowiedzialny z tytułu rękojmi za wady fizyczne, które powstały po przejściu niebezpieczeństwa na kupującego, chyba że wady wynikły z przyczyny tkwiącej już poprzednio w rzeczy sprzedanej.

Co może kupujący i sprzedający

Ustawodawca wyposażył konsumenta w  narzędzia, z których może skorzystać, jeżeli rzecz sprzedana ma wady fizyczne.

O jakich uprawnieniach konsumenta musi wiedzieć przedsiębiorca

Przedsiębiorca  musi wiedzieć, że  konsument ma prawo:

• odstąpić od umowy,

• żądać obniżenia ceny, z zastrzeżeniem że obniżenie powinno nastąpić w takim stosunku, w jakim wartość rzeczy wolnej od wad pozostaje do jej wartości obliczonej z uwzględnieniem istniejących wad,

• żądać dostarczenia zamiast rzeczy wadliwych takiej samej ilości rzeczy wolnych od wad oraz naprawienia szkody wynikłej z opóźnienia – jeżeli przedmiotem sprzedaży są rzeczy oznaczone tylko co do gatunku,

• żądać usunięcia wady, wyznaczając sprzedawcy odpowiedni termin z zagrożeniem, że po bezskutecznym jego upływie od umowy odstąpi – jeżeli przedmiotem sprzedaży jest rzecz określona co do tożsamości a sprzedawcą jest wytwórca tej rzeczy,

• żądać naprawienia szkody poniesionej wskutek istnienia wady, niezależnie od realizacji każdego z czterech powyższych uprawnień.

Naprawienia szkody można domagać się albo w pełnej wysokości, jeżeli szkoda jest następstwem okoliczności, za które sprzedawca ponosi odpowiedzialność, albo ograniczonej do szkody, którą kupujący poniósł przez to, że zawarł umowę, nie wiedząc o istnieniu wady (w szczególności zwrot kosztów zawarcia umowy, kosztów odebrania, przewozu, przechowania i ubezpieczenia rzeczy oraz zwrot dokonanych nakładów w takim z akresie, w jakim nie odniósł korzyści z tych nakładów) – jeżeli szkoda jest następstwem okoliczności, za które sprzedawca nie ponosi odpowiedzialności.

Jednak  sprzedawca także został wyposażony w instrumenty, za pomocą których może bronić się przed roszczeniami kupującego.

Może on  jednorazowo pozbawić kupującego możliwości skorzystania  z uprawnienia do odstąpienia od umowy, poprzez niezwłoczne dokonanie wymiany rzeczy wadliwej na rzecz wolną od wad albo niezwłoczne usunięcie wady.

Uprawnienie takie przysługuje sprzedawcy tylko raz.  Ograniczenie to  nie obowiązuje, jeżeli wady są nieistotne, wtedy sprzedawca może naprawiać albo wymieniać rzecz do skutku.

Przykład 1

A kupił od B komputer. Po miesiącu okazało się, że ma on istotną wadę, polegającą na samoistnym wyłączaniu się podczas pracy. A  zgłosił wadę sprzedawcy B, który niezwłocznie dokonał naprawy rzeczy.

Jednak po krótkim okresie ta sama wada znów wystąpiła. A odstąpił  od umowy i zażądał zwrotu pieniędzy. B nie może w takiej sytuacji się sprzeciwić, powołując się na okoliczność, że dokona wymiany komputera na nowy.

Konsument ma prawo żądać od sprzedawcy także kosztów, jakie musiał ponieść w związku z dokonywaną przez sprzedawcę wymianą lub naprawą zakupionej rzeczy.

Jeżeli rzecz sprzedana ma wady prawne, kupujący ma mniej możliwości niż w przypadku wykrycia wad fizycznych rzeczy. Może jedynie odstąpić od umowy, żądać obniżenia ceny i  naprawienia szkody poniesionej wskutek istnienia wady.

Terminy realizacji uprawnień z rękojmi są terminami zawitymi, a to  oznacza, że po ich upływie uprawnienie wygasa.

Korzystanie z uprawnień

W przypadku wad fizycznych kupujący ma obowiązek zawiadomić sprzedającego o wadzie w terminie miesiąca od jej wykrycia albo po upływie czasu, w którym przy zachowaniu należytej staranności kupujący mógł wykryć wadę, jeżeli zbadanie rzeczy jest w danych stosunkach przyjęte.

Natomiast jeśli stronami umowy sprzedaży są osoby prowadzące działalność gospodarczą, wówczas wadę należy zgłosić niezwłocznie po zbadaniu rzeczy w czasie i w sposób przyjęty przy rzeczach tego rodzaju lub ewentualnie niezwłocznie po wykryciu wady, gdy  wyszła na jaw później.

Zawiadomienie o wadach rzeczy sprzedanej jest skuteczne, gdy zostało wysłane przed upływem tych terminów listem poleconym, w przypadku gdy nie nastapiło doręczenie  do rąk sprzedawcy.

Wyjątkiem od opisanej  zasady obliczania terminów jest przypadek, gdy sprzedawca wadę podstępnie zataił albo zapewnił kupującego, że wady nie istnieją. Wówczas utrata uprawnień z tytułu rękojmi za wady fizyczne rzeczy nie następuje mimo niezachowania terminów na zbadanie rzeczy przez kupującego i na zawiadomienie sprzedawcy o wadach.

W przypadku wad prawnych kupujący nie ma obowiązku zawiadomienia sprzedawcy o wadzie, ale jeżeli przeciwko niemu osoba trzecia dochodzi roszczeń dotyczących rzeczy sprzedanej, obowiązany jest on niezwłocznie zawiadomić o tym sprzedawcę i wezwać go do wzięcia udziału w sprawie.

Jeżeli tego zaniechał a osoba trzecia uzyskała orzeczenie dla siebie korzystne, sprzedawca zostaje zwolniony od odpowiedzialności z tytułu rękojmi za wadę prawną na tyle, na ile jego udział w postępowaniu był potrzebny do wykazania, że roszczenia osoby trzeciej były całkowicie lub częściowo bezzasadne.

Uprawnienia z tytułu rękojmi za wady fizyczne wygasają po upływie roku, a gdy chodzi o wady budynku, po upływie trzech lat od dnia, kiedy rzecz została kupującemu wydana.

Uprawnienia z tytułu rękojmi za wady prawne rzeczy sprzedanej wygasają z upływem roku od chwili, kiedy kupujący dowiedział się o istnieniu wady. Jeżeli kupujący dowiedział się o istnieniu wady prawnej dopiero na skutek powództwa osoby trzeciej, termin ten biegnie od dnia, w którym orzeczenie wydane w sporze z osobą trzecią stało się prawomocne.

Mimo upływu tych terminów kupujący może wykonywać uprawnienia z rękojmi, jeżeli sprzedawca wadę podstępnie zataił.

Zarzut z tytułu rękojmi może być podniesiony także po upływie powyższych terminów, jeżeli przed ich upływem kupujący zawiadomił sprzedawcę o wadzie. Zatem kupujący może np. podnieść w odpowiedzi na pozew, że cena, której domaga się od niego sprzedawca, powinna być obniżona o określoną kwotę z uwagi na wady rzeczy.

Umowa lub oświadczenie

Gwarancja jakości jest ustanawiana w drodze dobrowolnej umowy bądź oświadczenia dotyczącego umowy sprzedaży. Stanowi ona zatem wyłącznie dodatkowe uprawnienie uzyskiwane przez kupującego od sprzedawcy bądź producenta towaru.  Zakres odpowiedzialności i sposób realizacji uprawnień wynika zawsze z dokumentu gwarancyjnego bądź  umowy.

Jeżeli strony nie uregulowały kwestii gwarancji odrębnie a kupujący otrzymał od sprzedawcy dokument gwarancyjny co do jakości rzeczy sprzedanej, poczytuje się w razie wątpliwości, że wystawca dokumentu (gwarant) jest obowiązany do usunięcia wady fizycznej rzeczy lub do dostarczenia rzeczy wolnej od wad, jeżeli wady te ujawnią się w  terminie określonym w gwarancji.

Należy pamiętać, że odpowiedzialność z tytułu gwarancji obejmuje tylko wady powstałe z przyczyn tkwiących w sprzedanej rzeczy, jednakże strony mogą tę kwestię uregulować odmiennie.  Jeżeli w gwarancji nie zastrzeżono innego terminu, termin wynosi  rok licząc od dnia, kiedy rzecz została kupującemu wydana.

Istotne z punktu widzenia kupującego jest to, że udzielenie mu gwarancji nie odbiera mu możliwości wykonywania uprawnień z tytułu rękojmi. Kupujący dokonuje wyboru, czy realizuje swoje uprawnienia z gwarancji, czy z rękojmi, niedopuszczalne jest jednak łączenie uprawnień z rękojmi i gwarancji w ramach jednej wady.

Przykład 2

A zakupił od B komputer. Przy zakupie otrzymał także dokument gwarancyjny. Komputer był wadliwy.

A zwrócił się do sprzedawcy o naprawienie rzeczy zgodnie z warunkami gwarancji i zagroził jednocześnie odstąpieniem od umowy na podstawie rękojmi.

Takie postępowanie A nie jest prawidłowe, bo powinien dokonać wyboru, czy korzysta z uprawnień przysługujących mu na podstawie rękojmi, czy na podstawie gwarancji.

Jeżeli w wykonaniu swoich obowiązków gwarant dostarczył uprawnionemu z gwarancji zamiast rzeczy wadliwej rzecz wolną od wad albo dokonał istotnych napraw rzeczy objętej gwarancją, termin gwarancji biegnie na nowo od chwili dostarczenia rzeczy wolnej od wad lub zwrócenia rzeczy naprawionej.

Jednakże jeżeli gwarant wymienił jedynie poszczególne części rzeczy, terminy te biegną na nowo, ale w stosunku do tych właśnie części wymienionych.

Natomiast w innych wypadkach termin gwarancji  przedłuża się o czas, w  którym wskutek wady rzeczy objętej gwarancją uprawniony z gwarancji nie mógł z niej korzystać.

Komentuje Ewelina Orlińska, prawnik w kancelarii radcy prawnego Joanny Szanser-Smagacz w Krakowie

Z prawnego punktu widzenia głównym problemem kupującego wydaje się  nieświadomość przepisów dotyczących odpowiedzialności sprzedawcy wynikających z umowy sprzedaży.

Kupujący mają zakorzenione w swojej mentalności przekonanie o istnieniu szerokiej gamy uprawnień gwarancyjnych, jednak nie zawsze znajduje ono pokrycie w rzeczywistości.

Kwestią istotną jest, aby każdy z nas, nabywając określone dobro  w drodze umowy sprzedaży, znał prawa konsumenta i był świadomy własnych uprawnień. Kluczowe jest także rozgraniczenie pojęć „rękojmia” oraz „gwarancja”.