Dziś najczęściej stosowanym sposobem załatwiania sporów o charakterze cywilnoprawnym jest skierowanie sprawy do rozpatrzenia przez sąd powszechny.
Polubowne, ugodowe rozwiązanie powstałych konfliktów wciąż nie cieszy się popularnością, a nakłanianie do ugody przez przewodniczącego w postępowaniu sądowym nierzadko ogranicza się do postawienia stronom pytania, czy widzą możliwość zażegnania sporu.
Zawieranie w postępowaniu sądowym ugód jest częstsze, gdy strony reprezentowane są przez profesjonalnych pełnomocników, którzy w razie niepewności co do treści mającego zapaść w sprawie orzeczenia czy też przez wzgląd na ekonomikę procesową i oszczędność kosztów postępowania sugerują zawarcie ugody i złożenie wniosku o umorzenie postępowania.
Zawsze warto rozważyć możliwość zawarcia ugody, mając na uwadze jej dostępność w świetle obowiązującego prawa, zalety i wady oraz możliwość egzekucji.
Wzajemne ustępstwa
Uregulowana w art. 917 kodeksu cywilnego (dalej k.c.) ugoda jest dwustronną czynnością prawną, przez dokonanie której strony czynią sobie wzajemne ustępstwa w zakresie istniejącego pomiędzy nimi stosunku prawnego.
Ustawodawca określa jednocześnie cel czynionych między stronami ustępstw, które mogą się sprowadzać przede wszystkim do:
- uchylenia niepewności co do roszczeń, które wynikają ze stosunku prawnego między stronami;
- zapewnienia wykonania tych roszczeń bądź
- uchylenia istniejącego lub mogącego powstać w przyszłości sporu.
Do ugody stosuje się przepisy części ogólnej k.c., odnoszące się do czynności prawnych (art. 56 – 109), w szczególności dotyczące zawarcia ugody, skuteczności czynności prawnych, formy ugody, wad oświadczenia woli.
Istotą ugody są wzajemne ustępstwa obu stron. W przypadku roszczeń pieniężnych ustępstwo wierzyciela może polegać na rozłożeniu zadłużenia na raty i odroczeniu terminu płatności. Natomiast dłużnik może się zobowiązać do spłaty wraz z zaległymi odsetkami. Ustępstwa nie muszą być ekwiwalentne.
Ustępstwa wierzyciela mogą mieć charakter warunkowy i uzależniony od wywiązania się dłużnika z ugody. Można ustalić, że wierzyciel zrezygnuje z dochodzenia części odsetek w razie terminowego wywiązania się z zapłaty rat głównych.
Ugoda zawsze dotyczy określonego stosunku prawnego, który w jej treści powinien być wskazany dla uniknięcia wszelkich wątpliwości (np. wynikającego z umowy nr X z dnia Y).
Istotne jest to, że ugoda nie powoduje powstania nowego stosunku prawnego, ale powinna odnosić się do już istniejącego. W przeciwnym razie będzie miała charakter nowacji.
Przykład
A. pożyczył B. 200 tys. zł, które nie zostały zwrócone w określonym terminie.
Strony zawarły więc umowę, na mocy której dług zostanie spłacony w ratach. Gdyby strony postanowiły, że B. dokona zwrotu pieniędzy, ale z tytułu np. darowizny, ugoda będzie miała charakter nowacyjny, bo zostanie zmieniona podstawa świadczenia.
Ugoda powinna precyzyjnie określać sposób spełnienia świadczenia, np. roboty X zostaną wykonane w terminie Y. W przypadku świadczeń pieniężnych najczęściej dołącza się do ugody harmonogram płatności.
Ugoda może być zawarta zarówno pomiędzy przedsiębiorcami, jak i konsumentami. Oczywiście, w sytuacji gdy jedną ze stron jest konsument, należy pamiętać, żeby nie zawierała niedozwolonych postanowień umownych.
Jakie zalety
Zaletą ugody jest uniknięcie kosztów postępowania sądowego, co ma znaczenie, gdy roszczenie jest bezsporne. Dla dłużników mających problemy z płynnością finansową istotne jest też, że zawierając ugodę w sprawach roszczeń pieniężnych (np. zapłata za usługę, zwrot pożyczki, kredytu), co do zasady mają szansę na oddalenie terminu spełnienia świadczenia lub rozłożenia długu na raty.
Takie rozwiązanie bywa też korzystne dla wierzyciela, który zaoszczędzi czas i koszty konieczne do uruchomienia procedury sądowej w celu wyegzekwowania swojego roszczenia. Dlatego ważne jest, aby będąc wierzycielem zachęcać dłużników do zawarcia ugody, powołując się na jej zalety.
Co z odsetkami
Ugoda może w zasadzie dotyczyć stosunków obligacyjnych, jak: pożyczka, sprzedaż, naprawienie szkody; rzeczowych, jak: zniesienie współwłasności, rozgraniczenie; czy też spadkowych, jak dział spadku.
Należy pamiętać, że przedmiotem ugody nie mogą być roszczenia, które już wygasły na skutek upływu terminu prekluzyjnego. Ponadto ugoda nie może dotyczyć praw ściśle osobistych lub niezbywalnych, np. rozwiązania małżeństwa czy adopcji dziecka.
Znaczące także dla wierzyciela jest to, że w ugodzie można wskazać, że dłużnik będzie płacił odsetki od już powstałych odsetek na zasadzie kapitalizacji zgodnie z art. 482 § 1 k.c.
Przykład
A. udzielił pożyczki B. z terminem płatności 30 maja 2010. B. nie spłacił pożyczki na czas. 10 stycznia 2011 strony zawarły ugodę, B. uznał roszczenie wobec A. i zobowiązał się do spłaty w ratach. Jednocześnie B. zobowiązał się do spłaty odsetek za okres od 31 maja 2010 do 10 stycznia 2011.
Gdyby B. nie wykonał ugody, A. może dochodzić odsetek od kwoty głównej i od kwoty skapitalizowanych odsetek za okres od 31 maja 2010 do 10 stycznia 2011.
W jakiej formie
Przepisy nie narzucają formy ugody, może więc być ustna. Warto jednak zawierać ją na piśmie, choćby dla celów dowodowych. Dla czynności, dla których ustawa przewiduje formę szczególną (przeniesienie własności nieruchomości, zbycie przedsiębiorstwa), ugoda również powinna być w formie szczególnej.
W ugodzie warto jest ująć klauzulę prorogacyjną (prorogatio fori), określającą sąd właściwy do rozpoznania sprawy w razie sporu. Jest ona dopuszczalna na zasadzie art. 46 § 1 kodeksu postępowania cywilnego (dalej k.p.c.).
Zastrzeżenie tej klauzuli może okazać się korzystne dla stron lub jednej z nich, bo zmienia ona właściwość miejscową sądu, co może ułatwić prowadzenie tej stronie, na której korzyść została ona zastrzeżona, przyszłego procesu na tle wynikłym z niewykonywania ugody.
Przerwanie biegu przedawnienia
Znaczącą cechą ugody w przypadku świadczeń pieniężnych jest to, że powoduje ona przerwanie biegu terminu przedawnienia roszczenia, nawet jeśli nie wynika to wprost z jej treści.
Przykład
A. zobowiązał się do zapłaty w ratach na rzecz B. 200 tys. zł. Ugoda nie wskazywała wprost, że B. uznał roszczenie wobec A. B. nie dokonał zapłaty zgodnie z ugodą, więc A. złożył pozew o zapłatę kwoty należnego wynagrodzenia.
W procesie B. podniósł zarzut przedawnienia roszczenia, powołując się na to, że w ugodzie nie uznał go w sposób wyraźny (art. 123 § 1 pkt 2 k.c.).
Sąd oddalił zarzut, wskazując, że uznanie roszczenia nastąpiło w sposób dorozumiany poprzez zobowiązanie się do ratalnej spłaty.
Przedawnione roszczenie
Możliwe jest również zawarcie ugody po upływie terminu przedawnienia roszczenia. W takiej sytuacji przyjmuje się, że dłużnik, zgodnie z art. 117 § 1 k.c., w sposób dorozumiany zrzeka się skorzystania z zarzutu przedawnienia. Jeśli więc wierzyciel po zawarciu ugody zainicjuje postępowanie sądowe, a dłużnik podniesie zarzut przedawnienia, należy wskazać na fakt zawarcia ugody, co spowoduje, że zarzut dłużnika nie zostanie uwzględniony.
Przystąpienie do długu
Zawierając ugodę, warto ją zabezpieczyć. W tym celu możliwy jest zastaw lub hipoteka. Natomiast w sytuacji gdy dłużnik nie dysponuje faktycznie żadnym majątkiem przedstawiającym wartość, można zawrzeć z osobą trzecią, będącą poza stosunkiem prawnym, ugodę wraz z przystąpieniem do długu.
Przykład
Wierzyciel W. zawiera z dłużnikiem D. ugodę wraz z rozłożeniem na raty zadłużenia z tytułu pożyczki. Jednocześnie zawiera z małżonkiem dłużnika umowę przystąpienia do długu z tego tytułu, jednocześnie rozkładając zadłużenie na raty.
W ten sposób W. będzie miał zabezpieczenie spłaty od drugiej osoby. W razie niewykonania treści ugody przez D. będzie mógł wystąpić z pozwem o zapłatę wobec którejkolwiek ze stron.
Kwestionowanie oświadczenia
Każda ze stron może kwestionować swoje oświadczenia złożone w ugodzie. Dopuszczalne jest to poprzez wykazanie, że złożone oświadczenie dotknięte jest wadą. Może odnosić się ona do braku świadomości (bycie pod wpływem środków odurzających, medycznych), a także pozorności i podstępu.
Mimo że ustawodawca przewidział sytuacje, w jakich strony ugody mogą się uchylić od jej skutków prawnych, to jednak ograniczył tę możliwość do przypadków, w których spełnione są łącznie następujące przesłanki:
- błąd dotyczy stanu faktycznego, który w myśl ugody strony uważały za niewątpliwy;
- spór albo niepewność nie powstałyby, gdyby w chwili zawarcia ugody strony wiedziały o prawdziwym stanie rzeczy.
Warto zatem w ugodzie wskazać, że stan faktyczny jest między stronami bezsporny. Może to utrudnić ewentualny proces dłużnika o uchylenie się od skutków złożonego oświadczenia.
Zgodnie z art. 918 § 2 k.c. nie można uchylić się od skutków prawnych ugody z powodu odnalezienia dowodów co do roszczeń, których ugoda dotyczy, chyba że została zawarta w złej wierze. Jednak wychodząc od ogólnej zasady ochrony dobrej wiary w prawie cywilnym, ustawa dopuszcza „likwidację" ugody, jeżeli została ona zawarta w złej wierze.
Należy przy tym pamiętać, że ciężar udowodnienia złej wiary kontrahenta spoczywa na stronie, której nieznane były w chwili zawarcia ugody dowody ujawnione post factum.
Jak wykonać
Umowa ugody, choć reguluje dotychczasowe stosunki pomiędzy stronami, kreuje jednocześnie nową dla stron sytuację, która nierzadko staje się tłem dla kolejnych sporów, powstałych najczęściej w związku z zaniechaniem realizacji postanowień umownych. Powstaje zatem pytanie, jaki wpływ na sytuację strony stosunku prawnego ma zawarcie ugody pozasądowej?
Przede wszystkim należy pamiętać, że w przeciwieństwie do ugód sądowych ugody zawarte poza sądem nie są tytułami egzekucyjnymi (art. 777 § 1 pkt 1 k.p.c.), zatem niemożliwy będzie uproszczony tryb jej dochodzenia poprzez wystosowanie wniosku o nadanie klauzuli wykonalności. W tym zakresie ugody sądowe są bardziej wartościowe od ugód pozasądowych.
Aby przymusić dłużnika do spełnienia świadczenia będącego przedmiotem ugody, należy wszcząć i przeprowadzić postępowanie sądowe. Można w tym zakresie wykorzystać tryb postępowania nakazowego.
Zgodnie z art. 485 § 1 pkt 3 k.p.c. sąd wydaje nakaz zapłaty, jeżeli powód dochodzi zasądzenia roszczenia pieniężnego albo świadczenia innych rzeczy zamiennych, a okoliczności uzasadniające dochodzone roszczenie są udowodnione wezwaniem dłużnika do zapłaty i pisemnym oświadczeniem o uznaniu długu. W pozwie należy wskazać, że dochodzi się wydania nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym.
Zaletą tego postępowania jest to, że sąd nie wyznacza rozprawy, posiedzenie jest niejawne bez obecności stron i opłata od pozwu w tym trybie jest znacznie niższa. Wierzyciel zostaje poinformowany o jego wyniku, w zasadzie poprzez doręczenie mu nakazu zapłaty, jeżeli zajdą przesłanki jego wydania.
Nakaz zapłaty, wydany w ramach postępowania nakazowego zgodnie z art. 492 § 1 k.p.c., stanowi tytuł zabezpieczenia, jest wykonalny bez konieczności nadawania mu klauzuli wykonalności. Nakaz zapłaty, który się uprawomocnił, otrzymuje klauzulę z urzędu i jako tytuł wykonawczy może stanowić podstawę wniosku do komornika o wszczęcie egzekucji.
Komentuje:
Ewelina Orlińska, prawnik w Kancelarii radcy prawnego Joanny Szanser-Smagacz z Krakowa
Z całą pewnością można stwierdzić, że zakończenie istniejącego pomiędzy stronami sporu w drodze ugody może być atrakcyjną alternatywą dla sądowego rozstrzygnięcia.
Ugoda jest zalecana przede wszystkim w przypadku świadczeń pieniężnych, zwłaszcza w dobie kryzysu. Dłużnik otrzymuje dodatkowy czas na spłatę, nierzadko wraz z rozłożeniem zadłużenia na dogodne dla niego raty.
Natomiast wierzyciel dysponuje uznaniem długu, co przerywa bieg terminu przedawnienia, a w przypadku zawarcia ugody po upływie terminu przedawnienia ugoda powoduje zrzeczenie się zarzutu przedawnienia.
Przedsiębiorcy muszą pamiętać, że ugoda pozasądowa nie jest samodzielnym tytułem egzekucyjnym i w związku z tym, w przypadku niewywiązywania się z jej postanowień, wierzyciel powinien wszcząć i przeprowadzić postępowanie sądowe.
Czytaj również:
Więcej informacji w serwisach:
»
»
»
»
