Nieegzekwowanie roszczenia może słono kosztować firmę

Przedawnienie roszczeń  to dość specyficzna instytucja. Jej istota polega na tym, że na skutek upływu czasu tracimy możliwość aktywnego egzekwowania naszych uprawnień jako wierzyciele albo też wierzyciel traci możliwość skutecznego egzekwowania swoich uprawnień wobec nas jako dłużników.

Zgodnie z definicją zawartą w art. 117 § 2 kodeksu cywilnego po upływie terminu przedawnienia ten, przeciwko komu przysługuje roszczenie, może uchylić się od jego zaspokojenia, chyba że zrzeka się korzystania z zarzutu przedawnienia.

Przy czym należy pamiętać, że zrzeczenie się zarzutu przedawnienia przed upływem terminu jest nieważne.

Roszczenie niezupełne

Roszczenie przedawnione wciąż istnieje, ale przekształca się w tzw. roszczenie niezupełne (zobowiązanie naturalne), które cechuje się tym, że nie może być przymusowo egzekwowane. W związku z  tym że roszczenie przedawnione nie przestaje istnieć, to w razie sporu sądowego przedawnienie roszczeń nie jest uwzględnianie przez sąd z urzędu.

Konieczne jest, aby dłużnik uchylił się od zapłaty, powołując się na okoliczność przedawnienia.  W poprzednim stanie prawnym obowiązującym przed 1990 r. sąd, państwowa komisja arbitrażowa lub inny organ powołany do rozpoznawania spraw danego rodzaju uwzględniał upływ przedawnienia z urzędu.

Obecnie sąd, który wie, że roszczenie jest przedawnione, nie bierze tego faktu pod uwagę podczas wyrokowania, jeśli strona nie powołała się na zarzut przedawnienia.

W praktyce oznacza to, że jeśli  przedsiębiorca  dłużnik nie powoła się na przedawnienie, to wierzyciel skutecznie uzyska wyrok zasądzający. Jeśli  powoła się na przedawnienie, to powództwo zostanie oddalone.

Natomiast w przypadku gdy dłużnik dobrowolnie dług zapłaci, pomimo przedawnienia roszczenia,  spełnione przez niego świadczenie nie będzie traktowane jako nienależne (art. 411 pkt 3 k.c.) i nie będzie można domagać się zwrotu. W związku z tym zawsze przed spłatą  zapomnianego już  zobowiązania należy sprawdzić, czy nie uległo ono przedawnieniu.

Przejawem dalszego istnienia przedawnionego roszczenia jest też zasada, że przedawnienie wierzytelności zabezpieczonej zastawem nie narusza uprawnienia zastawnika do uzyskania zaspokojenia z rzeczy obciążonej (zasady tej nie stosuje się jednak do roszczenia o odsetki lub inne świadczenia uboczne).

Warto również wspomnieć, że wierzytelność przedawniona może być potrącona, jeżeli w chwili gdy potrącenie stało się możliwe, przedawnienie jeszcze nie nastąpiło (art. 502 k.c.).

Co do zasady roszczenia ulegają przedawnieniu, zatem brak takiej możliwości jest wyjątkiem i nie może być interpretowany rozszerzająco. Roszczenia nieulegające przedawnieniu muszą wynikać bezpośrednio z przepisu prawa >patrz ramka.

Bieg terminu

Należy zwrócić uwagę na to, że przedawnieniu mogą ulec  roszczenia o określone działanie lub zaniechanie.

Bieg przedawnienia roszczenia „o działanie” rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne. Oczywiście są wyjątki i od tej sytuacji, bo zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z  29 kwietnia 2009 (II CSK 625/08) „niekiedy jednak może dojść do sytuacji, gdy bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się, zanim nastąpi wymagalność roszczenia. Sytuacja taka ma miejsce, jeżeli wymagalność roszczenia zależy od podjęcia określonej czynności przez uprawnionego, wówczas bieg terminu rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stałoby się wymagalne, gdyby uprawniony podjął czynność w najwcześniej możliwym terminie”.

Bieg przedawnienia roszczeń „o zaniechanie” rozpoczyna się od dnia, w którym ten, przeciwko komu roszczenie przysługuje, nie zastosował się do treści roszczenia.

Kiedy roszczenia, które mogą ulegać przedawnieniu, nie przedawniają się?

1. Bieg terminu przedawnienia uległ zawieszeniu. Zanim dłużnik powoła się na przedawnienie, powinien upewnić się, czy bieg terminu przedawnienia w stosunku do roszczenia jego wierzyciela nie jest zawieszony. Jest to możliwe w szczególności w przypadku roszczeń, które:

- przysługują dzieciom przeciwko rodzicom – przez czas trwania władzy rodzicielskiej;

- przysługują osobom niemającym pełnej zdolności do czynności prawnych przeciwko osobom sprawującym opiekę lub kuratelę – przez   czas sprawowania przez te osoby opieki lub kurateli;

Przedawnienie względem osoby, która nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych lub co do której istnieje podstawa do jej całkowitego ubezwłasnowolnienia, nie może skończyć się wcześniej niż z upływem lat dwóch od ustanowienia dla niej przedstawiciela ustawowego albo od ustania przyczyny jego ustanowienia.

Jeżeli termin przedawnienia jest krótszy niż dwa lata, jego bieg liczy się od dnia ustanowienia przedstawiciela ustawowego albo od dnia, w którym ustała przyczyna jego ustanowienia.

- przysługują jednemu z małżonków przeciwko drugiemu – przez czas trwania małżeństwa;

- z powodu siły wyższej  nie są możliwe do dochodzenia przez  uprawnionego przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw danego rodzaju – przez czas trwania przeszkody. Chwilę jej powstania i ustania określają okoliczności, które istnieją obiektywnie, niezależnie od zachowania się strony, której przeszkoda ta dotknęła. W szczególności dla określenia chwili jej ustania nie ma znaczenia, kiedy strona podjęła stosowne działanie. Istotne znaczenie ma to, kiedy powszechne oddziaływanie przeszkody ustało i strona mogła to działanie podjąć. Siła wyższa musi być zdarzeniem zewnętrznym w stosunku do powołującego się na nią podmiotu.

2. Bieg terminu przedawnienia uległ przerwaniu. Roszczenia nie przedawnią się, gdy w odpowiednim czasie dojdzie do przerwania biegu przedawnienia. Do takiego przerwania może dojść poprzez:

- każdą czynność przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polubownym, przedsięwziętą bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia;

- uznanie roszczenia przez osobę, przeciwko której roszczenie przysługuje. Pod pojęciem uznania należy rozumieć nie tylko złożenie przez dłużnika oświadczenia woli o uznaniu długu, ale także oświadczenie wiedzy, zawierające także pewne elementy woli, z którego wynika przyznanie istnienia dochodzonego roszczenia.

Należy pamiętać, że jeśli zwrócimy się do wierzyciela na przykład z prośbą o przedłużenie terminu  spłaty zobowiązania albo o rozłożenie długu na raty, to tym samym przerwiemy bieg przedawnienia. Uznanie roszczenia musi zostać dokonane przed przedawnieniem roszczenia, aby móc przerwać jego bieg;

- wszczęcie mediacji.

Istotne jest, że bieg terminu przedawnienia przerywa jedynie czynność skutecznie podjętą przed sądem lub innym organem, tzn. że biegu terminu przedawnienia nie przerwie np. pozew lub wniosek zwrócony z uwagi na braki formalne, nieuiszczenie opłaty bądź niedołączenie odpowiednich dokumentów czy egzemplarzy pozwu w terminie wyznaczonym przez sąd albo pozew wniesiony przez osobę, której nie przysługuje czynna legitymacja materialnoprawna, lub przeciwko stronie, która nie posiada biernej legitymacji materialnoprawnej.

Przykład

10 czerwca 2000  uprawomocnił się wyrok przeciwko dłużnikowi. Wierzyciel nie podejmował przeciwko dłużnikowi żadnych działań egzekucyjnych. Dopiero 10 maja 2010 złożył przeciwko niemu prawidłowo opłacony wniosek egzekucyjny. Tym samym wierzyciel przerwał bieg terminu przedawnienia roszczenia. Postępowanie egzekucyjne zostało  jednak umorzone  2 czerwca 2011

ze względu na brak majątku dłużnika, z którego można byłoby egzekwować należność (bezskuteczność egzekucji). 5 czerwca 2011 dłużnik kupił nieruchomość. Wierzyciel będzie mógł ponownie złożyć przeciwko dłużnikowi wniosek egzekucyjny, bowiem przerwany termin przedawnienia rozpoczął swój bieg od początku, a zatem wierzyciel będzie mógł do 5 czerwca 2021 złożyć kolejny wniosek.

Można się zrzec

Po upływie terminu przedawnienia ten, przeciwko komu przysługuje roszczenie, może uchylić się od jego zaspokojenia, chyba że zrzeka się korzystania z zarzutu przedawnienia. Nieważne jest zrzeczenie się zarzutu przedawnienia przed upływem jego terminu.

Zrzeczenie się zarzutu przedawnienia nie wymaga żadnej formy, aczkolwiek dla bezpieczeństwa powinno być  wyraźne, na przykład podjęcie negocjacji w sprawie zasad spłaty zadłużenia czy zawarcia ugody sądowej nie może być wprost zinterpretowane jako rezygnacja ze zgłoszonego zarzutu przedawnienia i nie może być utożsamiane ze zrzeczeniem się zarzutu przedawnienia.

Można przyjąć dorozumiane oświadczenie woli dłużnika o zrzeczeniu się zarzutu przedawnienia, w sytuacji gdy jego zamiar wynika dodatkowo z okoliczności towarzyszących składaniu takiego oświadczenia, np. przy zawarciu umowy nowacyjnej.

Należy pamiętać, że w konsekwencji zrzeczenia się zarzutu przedawnienia zobowiązanie niezupełne (naturalne) staje się ponownie zobowiązaniem zupełnym, a wynikające z niego roszczenie odzyskuje przymiot zaskarżalności. Ponadto od chwili zrzeczenia się zarzutu przedawnienia zaczyna biec nowy termin przedawnienia.

Wystarczy, aby dłużnik (pozwany) podniósł przed sądem na piśmie lub do protokołu zarzut, że roszczenie jest przedawnione, przedstawiając uzasadnienie faktyczne, czyli jedynie upływ wskazanego w ustawie terminu  dochodzenia roszczenia, nie jest natomiast wymagane uzasadnienie prawne.

Zarzut przedawnienia można podnieść do momentu wydania wyroku przez sąd drugiej instancji.

Nie da się skrócić ani przedłużyć

Poszczególne roszczenia przedawniają się z upływem terminów wskazanych przez ustawę patrz  tabela.

Szczególną sytuację przewiduje art. 125 § 1 k.c., zgodnie z którym zarówno roszczenie stwierdzone prawomocnym orzeczeniem sądu lub innego organu powołanego do rozpoznawania spraw danego rodzaju albo orzeczeniem sądu polubownego, jak również roszczenie stwierdzone ugodą zawartą przed sądem albo przed sądem polubownym lub ugodą zawartą przed mediatorem i zatwierdzoną przez sąd przedawnia się z upływem lat dziesięciu, chociażby termin przedawnienia roszczeń tego rodzaju był krótszy.

Jeżeli stwierdzone w ten sposób roszczenie obejmuje świadczenia okresowe, roszczenie o świadczenia okresowe należne w przyszłości ulega przedawnieniu trzyletniemu.

Nie ulegają przedawnieniu roszczenia:

- niemajątkowe, np. służące ochronie dóbr osobistych,

- o zniesienie współwłasności,

- o wydanie rzeczy, jeżeli dotyczy nieruchomości,

- o przywrócenie stanu zgodnego z prawem i o zaniechanie naruszeń przeciwko osobie, która narusza własność w inny sposób aniżeli przez pozbawienie właściciela faktycznego władztwa nad rzeczą, jeżeli dotyczy nieruchomości,

- o ustalenie nieważności umowy.

TERMINY PRZEDAWNIENIA

Czas

Roszczenia

10 lat

1. ogólny termin
2. stwierdzone orzeczeniem sądu lub ugodą zawartą przed sądem

3 lata

1. okresowe stwierdzone orzeczeniem sądu lub ugodą zawartą przed sądem
2. z działalności gospodarczej
3. o świadczenia okresowe
4. o odsetki
5. o zapłatę czynszu najmu i dzierżawy
6. z umowy ubezpieczenia

2 lata

1. z umowy sprzedaży:
– w ramach przedsiębiorstwa sprzedawcy
– w ramach działalności rzemieślniczej
– w ramach gospodarstwa rolnego
2. z umowy dostawy:
– w ramach przedsiębiorstwa sprzedawcy
– w ramach działalności rzemieślniczej
– w ramach gospodarstwa rolnego
3. z umowy kontraktacji
4. z umowy o dzieło
5. ze stosunku rachunku bankowego (z wyjątkiem zwrotu wkładów)
6. z umowy-zlecenia prowadzonej stale lub w zakresie przedsiębiorstwa
7. z tytułu opłat za hotel

1 rok

1. przy najmie, dzierżawie i użyczeniu:
– o naprawienie szkody
– o zwrot nakładów
– o zwrot nadpłaconego czynszu
2. z umowy przewozu osób i rzeczy
3. z umowy spedycji
4. z umowy składu
5. z przekazu

Autorka jest prawnikiem w Kancelarii radcy prawnego Joanny Szanser-Smagacz w Krakowie

Czytaj również:

Zobacz serwis:

Firma » Dłużnicy » Przedawnienie