Rozliczenia w razie wystąpienia wspólnika ze spółki cywilnej

Po rozwiązaniu spółki cywilnej majątek wspólników dotychczas wspólny, objęty współwłasnością łączną, niepodzielną, staje się ich majątkiem w częściach ułamkowych. Z majątku tego trzeba przede wszystkim spłacić długi spółki.

Wczoraj pisaliśmy o wystąpieniu wspólnika ze spółki i jej rozwiązaniu („[link=http://www.rp.pl/artykul/571628.html]Jak zakończyć współpracę, która przestała się układać[/link]”,). Dziś o związanych z tym rozliczeniach. Zacznijmy od rozliczeń ze wspólnikiem występującym ze spółki cywilnej.

Tu omówimy zasady rozliczania wspólnika występującego ze spółki wskazane w art. 871 [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=86F27ADE2102E1D67842E76D535F1BD1?id=70928]kodeksu cywilnego[/link]. Odnoszą się one do wszystkich wypadków wystąpienia wspólnika ze spółki, a także do rozliczeń ze spadkobiercami zmarłego wspólnika.

Obowiązują, jeśli sami wspólnicy w uchwale lub umowie nie unormowali ich inaczej[b] (por. wyrok SN z 22 lipca 2004 r., IV CK 537/03)[/b]. Mogą oni już w umowie spółki albo w uchwale podjętej później ustalić inne zasady rozliczeń, np. że ustępujący otrzyma na własność odpowiednią część majątku spółki – nieruchomość, środek trwały w postaci samochodu, towary handlowe.

[srodtytul]Zwrot w naturze i wartość wkładu[/srodtytul]

Wspólnik może wnieść do spółki własność rzeczy, w tym nieruchomości, które stają się wówczas niepodzielną współwłasnością wszystkich wspólników. Może też wnieść takie dobra tylko do używania. W razie wystąpienia ze spółki należy mu się przede wszystkim zwrot tych dóbr w naturze.

Własność dóbr wniesionych przez niego jako wkład, które stały się współwłasnością, pozostaje w spółce. To samo dotyczy dóbr kupionych przez wspólników jako ich własność bezudziałowa. Po wystąpieniu ze spółki wszystkie te dobra do niej należące stają się wspólnością bezudziałową pozostałych.

Jeśli jest to nieruchomość czy nieruchomości, dla dokonania odpowiedniego wpisu do księgi wieczystej niezbędne jest złożenie oświadczenia o wystąpieniu ze spółki w formie aktu notarialnego. Inaczej występujący ze spółki nadal pozostaje jej współwłaścicielem.

W art. 871 k.c. wyraźnie zapisano, że występującemu nie zwraca się wartości wkładu polegającej na używaniu rzeczy należących do tego wspólnika. Nie ulega też zwrotowi wartość wkładu polegającego na świadczeniu usług na rzecz spółki.

Wskazany przepis nakazuje zasadniczo zwrot wartości wkładu oznaczonej w umowie spółki. Jeśli takiego oznaczenia w niej brak, wspólnikowi należy się zwrot w pieniądzu wartości, jaką miał wkład w chwili jego wnoszenia.

[srodtytul]Udział w majątku wspólnym[/srodtytul]

Występującemu wspólnikowi należy się ponadto – także w pieniądzu – zysk w postaci przyrostu wspólnego majątku spółki. Ustala się go w ten sposób, że od wartości wspólnego majątku odejmuje się wartość wkładów wszystkich wspólników.

Podstawą tych rozliczeń jest bilans uwzględniający rzeczywistą wartość majątku spółki. W bilansie uwzględnia się nie tylko aktywa i pasywa, lecz także wartość roszczeń przysługujących występującemu wspólnikowi wobec spółki i odwrotnie [b](por. wyrok z 28 czerwca 2005 r. Sądu Apelacyjnego w Katowicach, ACa 121/05)[/b].

Ustępującemu wspólnikowi należy się udział w różnicy wartości odpowiadający proporcji, w jakiej uczestniczy w zyskach spółki.

Udział w majątku wspólnym (zysku) rozlicza się według wyniku finansowego na dzień wystąpienia ze spółki.

Nie ma zgody co do tego, czy występującemu należy się udział w zysku ze spraw rozpoczętych przed jego wystąpieniem a zakończonych po tej dacie. W nauce prawa przeważa pogląd, że jeśli ten zysk będzie wynikiem jego osobistych starań, należy mu się też udział w nim. Przemawia za tym potrzeba pewnej symetrii, mianowicie że występujący wspólnik odpowiada za długi powstałe w okresie, gdy uczestniczył w spółce.

[srodtytul]Co z pasywami[/srodtytul]

Przepisy kodeksu cywilnego nie odnoszą się wprost do rozliczenia – na wypadek wystąpienia wspólnika ze spółki – jej pasywów, tj. długów, strat, niedoboru. Wynik finansowy spółki na dzień rozliczenia – po odliczeniu wartości wkładów wszystkich wspólników – może wykazać brak zysku, a nawet stratę. W takiej sytuacji o wypłacie udziału w majątku wspólnym nie może być mowy.

Może jednak być tak, że wartość wkładów jest wyższa od aktualnej wartości jej majątku, uwzględniającej wartość pasywów i aktywów. Jeśli w chwili zwrotu majątek spółki jest mniejszy niż łączna suma wkładów, występującemu wspólnikowi będzie się należeć – tytułem zwrotu jego wkładu – kwota odpowiednio mniejsza, obliczona w stosunku, w jakim miał on uczestniczyć w stratach [b](wyrok z 30 grudnia 2003 r. Sądu Apelacyjnego w Katowicach, I ACa 824/03).[/b]

Jeśli rozliczenie aktywów i pasywów wykaże stratę, wspólnik występujący będzie zmuszony pokryć przypadającą na niego część niedoboru.

Wspólnicy mogą oczywiście ustalić zasady rozliczania pasywów inaczej.

Trzeba przy tym pamiętać, że występujący ze spółki ponosi nadal wraz z pozostałymi wspólnikami solidarną odpowiedzialność za zobowiązania powstałe w czasie, gdy był jeszcze jej wspólnikiem.

Jeśli oni pokryją jej długi, przysługuje im – w odpowiednim zakresie – zwrot (roszczenie regresowe) od byłego wspólnika. Na dochodzenia tego zwrotu mają trzy lata, licząc od chwili spłaty długu [b](por. wyrok SN z 3 marca 2005 r., II CK 474/04).[/b]

[srodtytul]PO LIKWIDACJI NAJPIERW SPŁACA SIĘ DŁUGI[/srodtytul]

[b]Rozwiązanie spółki cywilnej powoduje automatycznie, że objęty współwłasnością łączną majątek wspólników staje się ich majątkiem w częściach odpowiadających ustalonym udziałom każdego w zyskach[/b]

Do tego majątku, zgodnie z art. 875 k.c., stosuje się przepisy o współwłasności w częściach ułamkowych, tj. art. 195 i nast. k.c. Odrębności przewidziane w § 2 i 3 art. 875 sprowadzają się do spłaty długu i zwrotu wkładów. Udziały te są równe, jeśli nie zostały inaczej ustalone w umowie spółki.

Dwuosobowa spółka rozwiązuje się także wtedy, gdy występuje z niej jeden wspólnik, a drugi kontynuuje działalność gospodarczą indywidualnie, na swoje tylko nazwisko.

[srodtytul]Zobowiązania i podatki[/srodtytul]

Rozwiązanie spółki cywilnej wiąże się z koniecznością przeprowadzenia ostatecznych rozliczeń między wspólnikami. Przede wszystkim jednak, zgodnie z art. 875 k.c., muszą oni z majątku spółki spłacić jej długi.

Do nich należą także podatki, poza podatkiem od dochodów osobistych.

Dopiero po spłaceniu długów wspólnicy mogą przystąpić do wzajemnych rozliczeń. Wcześniejsze wystąpienie do sądu o podział wspólnego majątku sąd musi oddalić jako przedwczesne[b] (por. np. wyrok Sądu Najwyższego z 9 lutego 2000 r., III CKN 599/98)[/b]. Następny etap rozliczeń to zwrot wkładów.

Zasady ich zwrotu są takie same jak w przypadku wystąpienia ze spółki wspólnika czy wspólników. Art. 875 § 2 k.c. do rozliczeń miedzy wspólnikami spółki rozwiązanej nakazuje stosować odpowiednio (czyli z niezbędnymi modyfikacjami) przepisy o zwrocie wkładów w razie wystąpienia wspólnika ze spółki (por. wyżej uwagi dotyczące zwrotu wkładu wspólnika występującego ze spółki).

[srodtytul]Sprzedaż to ostateczność[/srodtytul]

Zgodnie z art. 871 § 2 k.c. występującemu wspólnikowi pozostali muszą wypłacić części wartości majątku wspólnego pozostającego po odliczeniu wartości wkładów wszystkich wspólników, jaka odpowiada stosunkowi, w jakim występujący wspólnik uczestniczył w zyskach spółki.

W takich proporcjach dzielą się wspólnicy spółki rozwiązanej nadwyżką majątku pozostałego po spłaceniu długów. Występującemu ze spółki należy się zasadniczo spłata w pieniądzu.

Natomiast w razie likwidacji spółki w rachubę wchodzi przede wszystkim podział majątku w naturze. Do majątku pozostałego po rozwiązaniu spółki cywilnej art. 875 § 1 k.c. nakazuje bowiem stosować przepisy o współwłasności w częściach ułamkowych, w tym przepisy o zniesieniu tej współwłasności. Z nich wynika (art. 211 k.c.), że każdy ze wspólników może – jeśli nie da się przeprowadzić zgodnego podziału – zwrócić się o to do sądu.

Wolno mu przede wszystkim żądać zniesienia współwłasności przez podział rzeczy wspólnej, chyba że podział byłby sprzeczny z przepisami ustawy lub społeczno-gospodarczym przeznaczeniem rzeczy albo że pociągałby za sobą zmianę rzeczy lub znaczne zmniejszenie jej wartości. Możliwy jest podział fizyczny majątku z dopłatami, a także przekazanie go jednemu wspólnikowi, który spłaci pozostałych.

Ostateczność to sprzedaż majątku i podział pieniędzy między wspólników. Jeśli podział następuje na podstawie orzeczenia sądu, wspólne dobro jest sprzedawane na licytacji przez komornika sądowego według procedury dotyczącej sprzedaży na spłatę długów stwierdzonych wyrokiem sądowym.

[ramka][b]Solidarnie za zobowiązania[/b]

Może być tak, że długi rozwiązanej spółki są większe niż suma wkładów. Wtedy wspólnicy otrzymają oczywiście zwroty proporcjonalnie pomniejszone. Zdarza się niejednokrotnie, że długi przekraczają wartość wspólnego majątku.

Długi niespłacone nadal ciążą na wspólnikach, nadal oni odpowiadają za nie solidarnie. Solidarność oznacza to, że wierzyciel może żądać całej zapłaty lub jej części wedle swego wyboru od wszystkich dłużników łącznie, od każdego z nich z nich z osobna albo od kilku z nich.

Jeśli spłaci go jeden, może żądać zwrotu w odpowiedniej części od pozostałych. Wspólnicy spółki cywilnej – zarówno w czasie jej istnienia jak i po likwidacji – odpowiadają za jej długi całym swym majątkiem, bez ograniczeń.

Dotyczy to długów powstałych w okresie, w którym dana osoba była wspólnikiem. Dla wierzycieli spółki bez znaczenia jest zwolnienie danego wspólnika przez pozostałych z udziału w stratach (art. 867 § 1 k.c.). Takie zwolnienie obowiązuje tylko w ich stosunkach wewnętrznych.[/ramka]

[ramka][b]Podział wspólnej własności[/b]

Przed sądem sprawy o podział majątku wspólnego po rozwiązaniu spółki cywilnej a także o rozliczenie w razie wystąpienia wspólnika z takiej spółki są sprawami gospodarczymi. Obowiązuje rygorystyczny tryb postępowania w takich sprawach. Sprawy o podział majątku toczą się w trybie postępowania nieprocesowego, zwanego niespornym.

Sprawy o rozliczenie z występującym wspólnikiem sąd gospodarczy rozpatruje w procesie. Powodem jest w nich występujący wspólnik, a pozwanymi – pozostali wspólnicy. W sprawach tych z reguły powołuje się biegłego lub biegłych – dla ustalenia zwłaszcza wartości wkładu tego wspólnika, wartości majątku spółki, jej aktywów i pasywów.[/ramka]