Ustawa Prawo budowlane z 7 lipca 1994 r. (dalej: pr. bud.) w art. 5 formułuje ogólną zasadę określającą wymagania, jakie powinien spełniać zarówno obiekt budowlany, jak również jego budowa i użytkowanie. Zasada generalna  zawarta w art. 5 oznacza, że jej postanowienia muszą być uwzględniane podczas interpretacji innych postanowień ustawy oraz przepisów wykonawczych. Ustawa określa wymagania, które mają zapewnić niezbędne warunki do korzystania z obiektów użyteczności publicznej i mieszkaniowego budownictwa wielorodzinnego osobom niepełnosprawnym. Ich znajomość przyda się projektantom, deweloperom, inwestorom, wspólnotom mieszkaniowym i spółdzielniom.

Dla osób na wózkach

Zgodnie z art. 5 ust. 1 pkt 4 pr. bud., obiekt budowlany wraz ze związanymi z nim urządzeniami budowlanymi należy, biorąc pod uwagę przewidywany okres użytkowania, projektować i budować w sposób określony w przepisach, w tym techniczno-budowlanych, oraz zgodnie z zasadami wiedzy technicznej. Należy przy tym zapewnić niezbędne warunki do korzystania z obiektów użyteczności publicznej i mieszkaniowego budownictwa wielorodzinnego przez osoby niepełnosprawne, w szczególności poruszające się na wózkach inwalidzkich.

Bezwzględna egzekucja

O ile art. 9 ust. 1 pr. bud. dopuszcza możliwość odstępstwa od przepisów techniczno-budowlanych w szczególnie uzasadnionych przypadkach, o tyle nie może ono wpływać na ograniczenia dostępności obiektu dla osób niepełnosprawnych. Pod względem wymagań budowlanych prawa osób niepełnosprawnych podlegają ustawowej ochronie oraz powinny być bezwzględnie egzekwowane. Przedstawione wymagania odnoszą się do budownictwa mieszkaniowego o charakterze wielorodzinnym. Ustawa pr. bud. nie wyodrębnia definicji budynku wielorodzinnego, zatem dla dokładnego zrozumienia zakresu regulacji należy posłużyć się wykładnią a contrario definicji budynku mieszkalnego jednorodzinnego (art. 3 ust. 2a pr. bud.) >patrz ramka.

Wśród kwestii techniczno-budowlanych, które  odnoszą się do potrzeb osób niepełnosprawnych, należy wyróżnić problematykę związaną z zapewnieniem odpowiedniego dostępu do budynku.

I tak rozporządzenie ministra infrastruktury z 12 kwietnia 20002r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich wykonanieprzewiduje, że do wejść do budynku powinny być doprowadzone utwardzone dojścia o szerokości minimalnej 1,5 m, przy czym co najmniej jedno dojście powinno zapewniać osobom niepełnosprawnym dostęp do całego budynku lub tych jego części, z których osoby te mogą korzystać. Przepisy rozróżniają kategorie budynków, które są wyposażone w dźwigi osobowe, oraz budynki, które takich dźwigów nie posiadają. Osobom niepełnosprawnym zapewnia się dojazd z poziomu terenu i dostęp na wszystkie kondygnacje użytkowe (§ 54 ust. 2 rozporzadzenia). W budynku niewymagającym wyposażenia w dźwigi, wymagana jest instalacja urządzenia technicznego zapewniającego osobom niepełnosprawnym dostęp na kondygnacje z pomieszczeniami użytkowymi, z których mogą korzystać. Położenie drzwi wejściowych do budynku oraz kształt i wymiary pomieszczeń wejściowych powinny umożliwiać dogodne warunki ruchu, w tym również osobom niepełnosprawnym.

Jakie drzwi

Wymagane przystosowanie wejść dla osób niepełnosprawnych polega na zaprojektowaniu odpowiedniej szerokości drzwi nie mniejszych niż szerokości 0,9 m i wysokości 2 m. Drzwi mogą być obrotowe lub wahadłowe, pod warunkiem usytuowania przy nich także drzwi rozwieranych lub rozsuwanych, przystosowanych do ruchu osób niepełnosprawnych. W celu ułatwienia dostępu budynek powinien być wyposażony w pochylnie o parametrach wskazanych w art. 70 i 71 rozporządzenia. Pochylnie do ruchu pieszego i dla osób niepełnosprawnych o długości ponad 9 m powinny być podzielone na krótsze odcinki, przy zastosowaniu spoczników o długości co najmniej 1,4 m. Zgodnie z art. 29 ust.1, pkt.18 pr. bud. budowa pochylni przeznaczonych dla osób niepełnosprawnych nie wymaga uzyskania pozwolenia na budowę.

Ponadto furtki w ogrodzeniu przy budynkach mieszkalnych wielorodzinnych i budynkach użyteczności publicznej nie mogą utrudniać dostępu do nich osobom niepełnosprawnym poruszającym się na wózkach inwalidzkich. Od obowiązków dostosowania dostępności do budynków osób niepełnosprawnych, o których powyżej, przewidziane są wyjątki. Wymogi te nie dotyczą budynków znajdujących się na terenach zamkniętych, a także budynków w zakładach karnych, aresztach śledczych, zakładach poprawczych i schroniskach dla nieletnich oraz budynków w zakładach pracy, niebędących zakładami pracy chronionej, z wyjątkiem budynków użyteczności publicznej.

Łatwy dostęp

Nie tylko główne wejścia do budynków powinny zapewniać bezproblemowy dostęp osobom niepełnosprawnym. Takie parametry powinny spełniać również inne miejsca w budynkach wymienionych w ustawie, do których dostęp osoba niepełnosprawna powinna mieć zapewniony w celu realizacji codziennych czynności. Zgodnie z § 22 ust. 4 rozporządzenia, miejsca do gromadzenia odpadów stałych przy budynkach wielorodzinnych powinny być dostępne dla osób niepełnosprawnych, w ten sposób, że komora wsypowa w budynku powinna mieć drzwi o szerokości co najmniej 0,8 m, umieszczone w sposób umożliwiający dostęp tym osobom (§ 129 rozporządzenia). Place zabaw dla dzieci oraz miejsca rekreacyjne usytuowane w zespole budynków wielorodzinnych powinny także być dostępne dla osób niepełnosprawnych. W budynku, na kondygnacjach dostępnych dla osób niepełnosprawnych, co najmniej jedno z ogólnodostępnych pomieszczeń higieniczno-sanitarnych powinno być przystosowane dla tych osób przez zapewnienie przestrzeni manewrowej oraz zainstalowanie odpowiednio przystosowanych urządzeń higieniczno-sanitarnych wraz z uchwytami ułatwiającymi korzystanie z tych urządzeń.

Miejsca parkingowe

Zagospodarowując działkę budowlaną stosownie do jej przeznaczenia i powierzchni, należy ustalić miejsca postojowe dla samochodów, z których korzystają osoby niepełnosprawne. Liczbę i sposób urządzenia miejsc postojowych należy dostosować do wymagań ustalonych w decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu, z uwzględnieniem potrzebnej liczby miejsc, z których korzystają osoby niepełnosprawne. Zgodnie z § 20 rozporządzenia, miejsca postojowe dla samochodów, z których korzystają wyłącznie osoby niepełnosprawne, mogą być usytuowane w odległości nie mniejszej niż 5 m od okien budynku mieszkalnego wielorodzinnego i zamieszkania zbiorowego oraz zbliżone bez żadnych ograniczeń do innych budynków. Miejsca te wymagają odpowiedniego oznakowania. Ponadto stanowiska postojowe w garażu, przeznaczone dla samochodów, z których korzystają osoby niepełnosprawne, powinny mieć zapewniony dojazd na wózku inwalidzkim z drogi manewrowej do drzwi samochodu co najmniej z jednej strony, o szerokości nie mniejszej niż 1,2 m (art. 104 rozporządzenia).

Chodniki bez przeszkód

W odniesieniu do dróg publicznych, regulacje dotyczące dostosowania warunków do potrzeb osób niepełnosprawnych reguluje rozporządzenie ministra transportu i gospodarki morskiej w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać drogi publiczne i ich usytuowanie z 2 marca 1999 r.  Zgodnie z rozporządzeniem urządzenia na chodniku, w szczególności podpory znaków drogowych, słupy oświetleniowe, należy tak usytuować, aby nie utrudniały użytkowania chodnika, w tym przez osoby niepełnosprawne. W obrębie miejsc obsługi podróżnych przy drogach publicznych w każdym zespole stanowisk postojowych dla samochodów osobowych powinny być zapewnione nie mniej niż dwa stanowiska postojowe dla samochodów osób niepełnosprawnych, specjalnie oznakowane i usytuowane blisko wejść do budynków użyteczności publicznej. Uskok o wysokości od 2 cm do 15 cm między chodnikiem a jezdnią lub innym urządzeniem użytkowanym przez osoby niepełnosprawne powinien być wyposażony w rampę o szerokości co najmniej 0,90 m i pochyleniu nie większym niż 15 cm. Przy uskokach większych niż 15 cm należy stosować pochylnie lub schody.

—Klaudia Szkodzińska, aplikantka radcowska, Kancelaria Bernatowicz Komorniczak Mazur Radcy Prawni i Doradcy Podatkowi sp.p.

Zdaniem autora

Łukasz Bernatowicz radca prawny, Kancelaria Bernatowicz Komorniczak Mazur Radcy Prawni i Doradcy Podatkowi sp.p.

Trzeba pamiętać, że przepisy przewidują możliwość nakładania grzywien w drodze mandatu karnego, umożliwiając egzekwowanie przestrzegania przepisów techniczno-budowlanych służbom nadzoru budowlanego. Art. 93 pr. bud. wymienia wykroczenia, za które mogą być nakładane grzywny w ramach postępowania mandatowego. Punkt 1 wskazuje, że kara jest nakładana na osobę, która przy projektowaniu lub wykonywaniu robót budowlanych w sposób rażący nie przestrzega przepisów art. 5 pr. bud, w tym również dotyczących osób niepełnosprawnych. Uprawnionymi do nakładania grzywien w drodze mandatu karnego za wykroczenia określone w art. 93 pr. bud. są pracownicy organów nadzoru budowlanego. W przypadku stwierdzenia niedostosowania warunków technicznych budynku do przepisów mających na celu dostosowanie budynków użyteczności publicznej lub budynków wielorodzinnych do potrzeb osób niepełnosprawnych każdy ma prawo zawiadomić o tym fakcie starostę lub powiatowego inspektora nadzoru budowlanego.

Jakie definicje

Budynek wielorodzinny służy zaspokajaniu potrzeb mieszkaniowych w zabudowie bliźniaczej, szeregowej oraz grupowej. Aby budynek miał charakter wielorodzinny, musi zawierać więcej niż dwa wydzielone lokale mieszkalne albo więcej niż jeden wydzielony lokal mieszkalny i lokal użytkowy. Budynek wielorodzinny stanowi zwykle zespół budynków wraz z urządzeniami związanymi z ich obsługą oraz zielenią lub rekreacją przydomową.  Natomiast określenie, czym jest budynek użyteczności publicznej, nie powinno stanowić większego problemu. Art. 3 ust. 6 rozporządzenia ministra infrastruktury z 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (dalej: rozporządzenie.), wymienia m.in. budynek przeznaczony na potrzeby administracji publicznej, kultury, kultu religijnego, oświaty, opieki zdrowotnej, obsługi bankowej, handlu, gastronomii, usług, obsługi pasażerów w transporcie. Za budynek użyteczności publicznej uznaje się także budynek biurowy. Warto przytoczyć wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Białymstoku z 14 lipca 2011 r. II SA/Bk 287/11 wskazujący, że przy kwalifikowaniu budynku do budynków użyteczności publicznej bez znaczenia jest, czy dostęp do niego mają osoby trzecie, czy wyłącznie pracownicy zatrudnieni w danym budynku.