Przepis art. 211 § 1 kodeksu spółek handlowych normuje zakaz podejmowania przez członka zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością działalności konkurencyjnej. Oznacza to, że powołana osoba nie może – bez aprobaty zgromadzenia wspólników, czyli gremium zazwyczaj powołującego zarząd, albo innego podmiotu określonego umową spółki – zajmować się interesami konkurencyjnymi ani też uczestniczyć w spółce konkurencyjnej jako wspólnik spółki cywilnej, osobowej lub członek organu spółki kapitałowej bądź partycypować w innej konkurencyjnej osobie prawnej jako członek jej organu. Zakaz taki obejmuje nadto udział w konkurencyjnej spółce kapitałowej, w sytuacji w której wchodzący w skład zarządu posiada co najmniej 10 proc. udziałów lub akcji tego podmiotu bądź prawo do powołania minimum jednego członka zarządu.

Zgoda na działalność konkurencyjną – co do zasady – powinna być wyartykułowana przed realizacją pierwszej czynności objętej jej zakresem.

Nie ma jednak przeszkód, aby taka akceptacja została wyrażona później. Omawiana aprobata najczęściej przybiera postać uchwały, ale może być ona także wyartykułowana w sposób dorozumiany poprzez np. niesprzeciwianie się prowadzeniu przez członka zarządu sp. z o.o. działalności konkurencyjnej.

W świetle wyroku Sądu Najwyższego z 20 czerwca 2007 r., V CSK 129/07, „Przepis art. 211 k.s.h., dotyczący spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, działa tylko w jednym kierunku, mianowicie wymaga uzyskania zgody tylko tej spółki, której pracownik angażuje się w działalność spółki konkurencyjnej".

Przepis art. 211 § 1 k.s.h. ma charakter dyspozytywny, a jego naruszenie może wywołać jedynie skutki organizacyjne w postaci: zawieszenia albo odwołania z obsady personalnej zarządu bądź ewentualnie – z mocy art. 293 k.s.h. – odszkodowawcze.

Przykład 1

Pani Antonina, członek zarządu X sp. z o.o., zamierza objąć 60 udziałów (tj. 50 proc.) w konkurencyjnej Y sp. z o.o. Przed podpisaniem umowy Y sp. z o.o. wystąpiła ona do zgromadzenia wspólników X sp. z o.o. o wyrażenie zgody na posiadanie 60 udziałów (stanowiących 50 proc. kapitału zakładowego) w konkurencyjnej Y sp. z o.o.

Wspólnicy X sp. z o.o. przed podpisaniem umowy z Y sp. z o.o. zaaprobowali pomysł pani Antoniny, podejmując w tej kwestii stosowną uchwałę. Gdyby odmówili, nie mogłaby ona objąć udziałów w Y sp. z o.o. pod rygorem poniesienia odpowiedzialności organizacyjnej albo/i odszkodowawczej.

Przykład 2

Sytuacja jak w przykładzie nr 1, z tym że wspólnicy X sp. z o.o. podjęli uchwałę ws. wyrażenia zgody na objęcie przez panią Antoninę 60 udziałów w Y sp. z o.o. już po podpisaniu umowy z Y sp. z o.o. i objęciu przez nią udziałów w tymże podmiocie.

Jest to dopuszczalne, tym bardziej że pani Antonina zgłosiła udziałowcom X sp. z o.o. zamiar podjęcia działalności konkurencyjnej przed zawarciem umowy z Y sp. z o.o. i objęciem w niej 60 udziałów stanowiących 50 proc. kapitału zakładowego tego podmiotu.

Zakaz działalności konkurencyjnej, obejmujący ww. aspekty, polega na niemożności realizacji wszelkich czynności stanowiących zachowania godzące w interesy spółki, pod warunkiem że związane są one z konkurencyjnym współdziałaniem na rynku.

Przykład 3

Pani Iga jest prezesem zarządu ABC sp. z o.o., której przedmiotem działalności jest produkcja kosmetyków. Już po objęciu tej funkcji wraz z bratem założyła ona również firmę zajmującą się głównie produkcją kremów do twarzy. Specyfik ten produkowany był także w ABC sp. z o.o.

Pani Iga nie poinformowała jednak o tym fakcie zgromadzenia udziałowców ABC sp. z o.o., nie uzyskała też zgody tego organu na otwarcie firmy.

Grozi jej więc odwołanie z zarządu, względnie zawieszenie jej w pełnieniu owej funkcji, a jeżeli zostanie udowodnione, że ABC sp. z o.o. poniosła jakąkolwiek szkodę majątkową w związku z działalnością pani Igi i jej brata, będzie ona również zobowiązana do jej naprawienia.

Interesy konkurencyjne należy zaś rozumieć jako działania wykraczające poza uczestnictwo w podmiotach konkurencyjnych wyliczonych w art. 211 § 1 k.s.h. Jest to zatem samodzielna działalność gospodarcza, bycie prokurentem, pełnomocnikiem, pracownikiem w spółce konkurencyjnej czy też pełnomocnikiem lub podwładnym w konkurencyjnej osobie prawnej. Może to być działalność prowadzona zarówno we własnym imieniu, jak i za pośrednictwem innych osób. (np. komisanci).

Spółka konkurencyjna to, z kolei taka spółka cywilna, osobowa lub kapitałowa, która konkuruje w zakresie produktów i usług z tą, której jest się członkiem zarządu >patrz przykład 4.

Według wyroku Sądu Najwyższego z 6 marca 2006 r., II PK 211/05, „Pracownik – członek zarządu spółki handlowej narusza pracowniczy obowiązek dbałości o dobro zakładu pracy (art. 100 § 2 pkt 4 k.p.) w przypadku, gdy bez jej zgody uczestniczy w spółce konkurencyjnej jako członek zarządu spółki kapitałowej (art. 211 § 1 k.s.h.)".

„Ważna jest umowa o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy z członkiem zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, nawet gdy jej rada nadzorcza w uchwale o zawarciu umowy nie określiła treści zakazu (art. 210 § 1 k.s.h. w związku z art. 56 k.c. i art. 300 k.p.)" (z wyroku Sądu Najwyższego z 9 marca 2006 r., II PK 235/05).

Przykład 4

Pani Stella jest wiceprezesem zarządu DEF sp. z o.o. Bez zgody rady nadzorczej, która w DEF sp. z o.o. – według umowy – taką akceptację wyraża, weszła ona również w skład zarządu spółki partnerskiej. Przedmiotem działalności DEF sp. z o.o. jest świadczenie usług transportowych, spółki partnerskiej zaś – obsługa księgowa.

Kiedy przewodniczący rady nadzorczej DEF sp. z o.o. powziął informację, że pani Stella uczestniczy w zarządzie spółki partnerskiej, wystąpił przeciwko niej o zapłatę odszkodowania w wysokości 30 tys. zł z tytułu naruszenia zakazu konkurencji. Powództwo to nie zostanie jednak uwzględnione, ponieważ pani Stella nie brała udziału w spółce konkurencyjnej. Profile działalności obu podmiotów różnią się bowiem od siebie.

Konkurencyjna osoba prawna to natomiast każda osoba (np. przedsiębiorstwo państwowe czy spółdzielnia), która konkurencyjnie współdziała na rynku. Przy czym omawiany zakaz dotyczy tylko bycia członkiem jej organów (np. dyrektor, rada pracownicza). Nie obejmuje on zaś np. pełnomocnika, pracownika czy kierownika działu.

Podstawa prawna

art. 201 § 4, 211 oraz 293 ustawy z 15 września 2000 r. – kodeks spółek handlowych (DzU z 2000 r., nr 94, poz. 1037 ze zm.)

Autorka jest adwokatem prowadzącym własną kancelarię w Płocku